İçeriğe atla

Neolitik mimarisi

Göbeklitepe

Neolitik mimari, Neolitik dönem olan MÖ 10.000 ila 2.000 yılları arasında konut ve barınmayı kapsayan yapıları ifade etmektedir. Güneybatı Asya'da, Neolitik kültürler M.Ö 10.000'den kısa bir süre sonra, başlangıçta Levant'ta (Çömlek Öncesi Neolitik A ve Çömlek Öncesi Neolitik B) ve oradan doğu ve batıya doğru ortaya çıkmaktadır. MÖ 6.500'e kadar Güneydoğu Avrupa'da ilk kez ortaya çıkan tarım toplumları ile MÖ 8.000'de Güneydoğu Anadolu, Suriye ve Irak'ta ve MÖ 5.500 civarı orta Avrupa'da erken Neolitik yapılar ve yapılar bulunabilmektedir. (bunlardan en eski kültürel kompleksleri Starčevo-Koros (Cris), Linearbandkeramic ve Vinčača'dır).

Orkney Adaları

Mimari gelişmeler, insanlık tarihinin bazı büyük yeniliklerinin meydana geldiği Neolitik dönemin (MÖ 10.000-2000) önemli bir parçasıdır. Örneğin, bitki ve hayvanların evcillaştırılması, hem yeni ekonomiye hem de insanlar ve dünya arasında yeni bir ilişkiye, toplum büyüklüğü ve kalıcılığında bir artışa, maddi kültürün büyük bir gelişimine ve insanların bu topluluklarda birlikte yaşamalarını sağlamak için yeni sosyal ve ritüel çözümlere yol açmıştır. Bireysel yapıların yeni stilleri ve yerleşim yerlerine kombinasyonları, yeni yaşam tarzı ve ekonomi için gerekli binaları sağladı ve aynı zamanda değişimin önemli bir unsuru olmuştur.[1]

Yapı

Levant, Anadolu, Suriye, Kuzey Mezopotamya ve Orta Asya'daki Neolitik insanlar, evler ve köyler inşa etmek için kerpiç kullanan büyük inşaatçılardır. Çatalhöyük'te evler sıvanmış, insan ve hayvanların özenli sahneleriyle boyanmıştır.

Avrupa'da, ahşap çerçeveli, eğimli, sazdan çatılı neolitik uzun ev ile bitmiş duvarlar çok büyük olabilir, muhtemelen geniş bir aileyi barındırabilmektedir. Köyler bu tür evlerden sadece birkaçı olabilmektedir.

Çatalhöyük-1

Neolitik kazık konutları İsveç'te (Alvastra kazıklı konut) ve çevre-Alp bölgesinde kazılmış diriler ve kalıntılar yukarı Avusturya'daki Mondsee ve Attersee göllerinde bulunmuştur. Ferdinand Keller gibi ilk arkeologlar, İskoç crannogs gibi yapay adalar oluşturduklarını düşündüler, ancak bugün yerleşimlerin çoğunluğunun göllerin kıyılarında bulunduğu ve daha sonra sular altında kaldıkları açıktır.

Romanya, Moldova ve Ukrayna'da, Neolitik yerleşimler sazdan çatılı wattle ve daub (çubuk ve harç, çamur veya balçıkla kaplı yapı malzemesi) yapıları ve kil kaplı kütüklerden yapılmış zeminleri içermektedir.[2]

Çatalhöyük Evleri

Neolitik yerleşimler ve" şehirler " şunlardır.

  • Göbeklitepe Türkiye, M.ö. 9000
  • Daha önceki Epipaleolitik Natufian kültüründen kaynaklanan, M. ö. 8.350 civarında Neolitik Levant'ta es-Sultan (Jericho)
  • Nevali Cori Türkiye, M.Ö. 8000
  • Türkiye'de Çatalhöyük, M. ö. 7.500
  • Pakistan'da Mehrgarh, M. ö. 7000
  • Howar ve Skara Brae Knap, Orkney Adaları, İskoçya, 3,500 M. Ö.
  • Bazıları 15.000'e kadar nüfusa sahip olan cucuteni-Tripillian kültürünün 3.000'den fazla yerleşimi, günümüz Romanya, Moldova ve Ukrayna'da M.ö.5.400-2.800 yılları arasında gelişmiştir.

Mezarlar ve ritüel anıtlar

Ölenler için ayrıntılı mezarlar da inşa edilmiştir. Bu mezarlar, hala binlerce var olan İrlanda'da özellikle çoktur. İngiliz Adalarındaki neolitik insanlar ölü ve çürüyen kampları, henges ve cursus anıtları için uzun tepecikler ve oda mezarları inşa etmişlerdir.[3]

Megalitik mimari

Avrupa ve Akdeniz'de bulunan megalitler de Neolitik dönemde inşa edilmiştir. Bu anıtlar arasında megalitik mezarlar, tapınaklar ve bilinmeyen işleve sahip çeşitli yapılar bulunmaktadır. Mezar mimarisi normalde, genellikle tanınabilir bir niyetle, başlangıçta gömülmüş insan kalıntılarının varlığı ile kolayca ayırt edilmektedir. Diğer yapıların, genellikle dini, ritüel, astronomik veya politik olarak nitelenen karışık bir kullanımı olabilmektedir. Bugün aşina olduğumuz çeşitli mimari işlevler arasındaki modern ayrım, şimdi bazı megalitik yapıları çok amaçlı sosyo-kültürel merkez noktaları olarak düşünmemizi zorlaştırmaktadır. Bu tür yapılar sosyo-ekonomik, ideolojik, politik fonksiyonların ve gerçekten estetik ideallerin bir karışımına hizmet etmektedir.[4]

Kaynakça

  1. ^ Architecture : the whole story. Denna Jones, Richard Rogers, Philip Gumuchdjian. Londra: Thames and Hudson. 2014. ISBN 978-0-500-29148-1. OCLC 881214479. 
  2. ^ "3 Building and Burning: The Construction and Combustion of Chalcolithic Dwellings in the Lower Danube and the Eastern Carpathian Areas from the Perspective of Experimental Archaeology". 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Early Neolithic Water Wells Reveal the World's Oldest Wood Architecture". 16 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "The Sweet Track". 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Tarih öncesi veya Prehistorya, insanlığın yazının bulunmasından önceki dönemidir.

<span class="mw-page-title-main">Mimarlık</span> bir ürünün hem planlaması, hem tasarımı ve hem de yapım süreci

Mimarlık veya mimari, binaları ve diğer fiziki yapıları tasarlama ve kurma sanatı ve bilimidir. İnsanların yaşamasını kolaylaştırmak ve barınma, dinlenme, çalışma, eğlenme gibi eylemlerini sürdürebilmelerini sağlamak üzere gerekli mekânları, işlevsel gereksinmeleri ekonomik ve teknik olanaklarla bağdaştırarak estetik yaratıcılıkla inşa etme sanatı; başka bir tanımlamayla, yapıları ve fiziksel çevreyi uygun ölçülerde tasarlama ve inşa etme sanat ve bilimidir. İnsan yaşamak için yurtlanmak ve doğa şartlarından korunmak için bir mekan ihtiyacı duyar ve bu mekanı kendine özgü kültürel, fonksiyonel, teknik ve farklı zevklerde inşa eder.

<span class="mw-page-title-main">Çayönü</span>

Çayönü Höyüğü ya da Çayönü Tepesi Diyarbakır il merkezinin kuzeybatısında, Ergani İlçesi'nin 7 km güneybatısında yer alan bir höyüktür. Höyük, 4,5 metre yükseklikte 160 x 350 metre boyutlarında yayvan, geniş bir tepe üzerindedir. Güneyinden Boğazçay Deresi geçmektedir.

Bakır Taş Çağı, MÖ 5000-3000 yılları arasını kapsayan tarih öncesi dönemdir. Bakır Çağı'nın bir diğer adı Maden Taş Çağı'dır. Taş aletler yanında bakırın da kullanılmaya başlamasından dolayı Kalkolitik Çağ olarak adlandırılan bu dönem, Geç Neolitik Çağ'ın devamıdır. Bu çağda da, Neolitik Çağ'da olduğu gibi, bölgesel farklılıklar bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Yeşilova Höyüğü</span> İzmir, Türkiyede arkeolojik sit

Yeşilova Höyüğü İzmir'in en eski yerleşim birimidir. Bornova ilçesinin Karacaoğlan mahallesinde, Manda çayı kıyısında bulunan bir höyüktür. Yer olarak Işıkkent Eğitim Kampüsü'nün doğusuna, Bornova Anadolu Lisesi'nin güneybatısına düşmektedir. Yerleşim olduğu dönemlerde İzmir Körfezi iki kilometre daha içerideydi, bölge bugünkünden daha sulaktı ve daha zengin bir flora ile faunaya sahipti. Bornova Ovası'nın orta kesimindeki Yeşilova Höyüğü, Yassıtepe Höyüğü ve İpeklikuyu Höyüğü, günümüz İzmir'inde ilk düzenli yerleşimlerin olduğu noktalardır. Diğer yandan alan olarak bakıldığında Batı Anadolu'daki en büyük yerleşimdir. Günümüzde, Bornova Ovası yüzeyinin 4-5 metre altında kalmış durumdadır.

Ulucak Höyüğü, İzmir yakınlarında, Ankara yolu üzerinde, Kemalpaşa'nın 7 km kuzeybatısındaki Ulucak köyünde bulunan bir arkeolojik yerleşimdir. İzmir sınırları içinde bilinen ilk çiftçi köy yerleşimidir.

Orta Taş Çağı, Orta Taş Devri veya Mezolitik dönem, M.Ö. 22.000-10.000. Paleolitik ve Neolitik arası bir geçiş dönemidir. Taştan aletler daha çeşitlidir. Köpek ilk evcil hayvan olarak görülür. Gıda birikimine de başlanır. Mağara resimleriyle ilk resim sanatı ortaya çıkmıştır. Önemli bazı merkezler Samsun Tekkeköy, Karain ve Beldibi'dir.

<span class="mw-page-title-main">Ev</span> İçinde bir insanların oturabileceği biçimde yapılmış yapı

Ev, içinde insanların yaşadığı, çevresi duvarlarla çevrili, odalara bölünmüş, kendine ait çatısı ve bazen de bahçesi olan ahşap, toprak veya betonarme yapı. Etrafındaki evlere temas etmeyen ve genellikle kendine has bahçesi olan evlere müstakil ev denir. Ev kavramı mimari bir terimdir ve apartman dairesi gibi diğer barınak türlerinden farklı bir kavramı ifade eder. Bununla birlikte gündelik kullanımda türüne bakılmaksızın her türlü barınak için de kullanılır. Günümüzde tipik bir evde salon, odalar, mutfak, banyo ve tuvalet bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Cilalı Taş Devri</span> tarihöncesi bir devir

Cilalı Taş Devri veya bilimsel adıyla Neolitik Çağ, tarih öncesi çağlardan biridir. Neolitik Çağ veya Yeni Taş Devri Taş Devri'nin Avrupa, Asya ve Afrika'daki son bölümü olan arkeolojik bir dönemdir. Neolitik çağ, dünyanın çeşitli yerlerinde bağımsız olarak ortaya çıkmış gibi görünen geniş kapsamlı gelişmelerden oluşan Neolitik Devrimi gördü. Bu "Neolitik paket" çiftçiliğin başlayışını, hayvanların evcilleştirilmesini ve avcı-toplayıcı yaşam tarzından yerleşik tarza geçişi içeriyordu.

<span class="mw-page-title-main">Karaz kültürü</span>

Karaz Kültürü,Erken Tunç Çağı'na ait bir kültürdür. Sovyet arkeolog Boris Kuftin'in çalışmalarında ortaya konulan, Geç Kalkolitik Çağ ve Tunç Çağı boyunca Doğu Anadolu Bölgesi, Transkafkasya, Azerbaycan ve Kuzeybatı İran'ı içine alan bir yayılma gösteren kültürdür.

<span class="mw-page-title-main">Çatalhöyük</span> Konya, Türkiyede bulunan tarihi yerleşim yeri

Çatalhöyük, bugün Konya'nın Çumra ilçesine bağlı Küçükköy yakınlarında, milattan önce 7000 yıllarından itibaren Cilalı Taş Devri ve Bakır Çağı'nda yerleşim yeri olarak kullanılmış arkeolojik kalıntılardır.

<span class="mw-page-title-main">Mimarlık tarihi</span>

Mimarlık tarihi farklı uygarlıklar, ülkeler ve zamanlardaki mimarlık tarihininin gelişimini inceler.

Nevali Çori, Şanlıurfa ilinin Hilvan ilçesine bağlı Güluşağı mahallesinin hemen kuzeybatısında bulunan bir höyüktür. Höyük, Atatürk Baraj Gölü suları altında kalmadan önce Fırat'ın bir kolu olan Kantara Deresi'nin iki yanında yer almaktaydı. Dere höyüğü ikiye bölmüş durumdadır. Yerleşme, derenin doğu yakasında 90 X 40 metre boyutlarında, batı yakasında ise daha küçük bir alandır. Bu yerleşmelerden büyük olanı (doğu) Nevali Çori I, batı taraftaki ise Nevali Çori II olarak adlandırılmaktadır. Yerleşmenin arkeolojik olarak en önemli tabakaları, beş yapı katı olarak izlenen, Nevali Çori I olarak tanımlanan kesimdeki Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ tabakalarıdır. Bu tabakalarda yürütülen kazı çalışmaları ve buluntular üzerinde yapılan analizler, Nevali Çori neolitik halkının esas olarak avcı - toplayıcı yaşam tarzını sürdürmekle birlikte, tarım ve hayvancılık yaptığını ortaya koymaktadır. Ortaya çıkarılan mimari kalıntılar ise Orta Fırat Havzası'nın Erken Neolitiği hakkında önemli bilgiler vermiştir. Özellikle, Göbekli Tepe, Urfa – Yeni Mahalle, Karahan, Sefer Tepe, Hamzan Tepe ve Taşlı Tepe gibi arkeolojik alanlarda benzerleri görülen T biçimli sütunların yer aldığı kült binası önemli bir keşif olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Halaf kültürü</span>

Halaf Kültürü, Kuzey Mezopotamya'nın Çanak Çömlekli Neolitik Çağ'ında, Tell Halaf'da kesintisiz olarak gelişen bir tarihöncesi kültürdür. Tell Halaf yerleşimi, MÖ 6.000 civarı ile MÖ 5.400 arasında Halaf Dönemi olarak adlandırılan bir dönem boyunca gelişmiştir. Halaf Kültürü'nü yine aynı bölgede Obeyd Kültürü izlemiştir. Halaf Kültürü adını, günümüzde Türkiye – Suriye sınırının hemen güneyinde yer alan ve Erken Kalkolitik Çağ'a tarihlenen Tell Halaf yerleşiminden almaktadır. Halaf Kültürü'nün Samarra ve Hassuna kültürlerinden kaynaklanmadığı ama onlardan etkilendiği görüşü hakimdir.

<span class="mw-page-title-main">Vinča kültürü</span>

Vinča kültürü, Turdaş kültürü ya da Turdaş-Vinča kültürü olarak da bilinir. Balkanlar'da bulunan bir Cilalı Taş Devri arkeolojik kültürüdür. MÖ 5500-4500 arasına tarihlenir. 1908 yılında Sırp arkeolog Miloje Vasić tarafından bulunan Vinča-Belo Brdo adındaki bir sitede bulunan örneklerden yola çıkarak sitenin adıyla anılmıştır.

Tarih öncesi dönemde Polonya bölgesi, günümüz Polonya topraklarında Homo türlerinin ilk ortaya çıkışından, yaklaşık 500.000 yıllık bir zaman dilimi olan MS 10. yüzyılda Polonya devletinin kurulmasına kadar izlenebilir.

<span class="mw-page-title-main">Urfa Adamı</span>

Urfa Adamı, diğer adıyla Balıklıgöl Heykeli, Şanlıurfa ili Balıklıgöl kazı alanı civarında 1990'lı yıllarda bulunan, gerçek insan boyutlarında ve formundaki tarih öncesi heykeldir.

<span class="mw-page-title-main">Jiahu</span>

Jiahu, Çin'in Henan eyaletinde bulunan bir Neolitik yerleşim yeriydi. Antik Çin'in merkezi ovasında, Sarı Nehir yakınında, kuzeyde Ni Nehri'nin taşkın yatakları ile güneyde Sha Nehri arasında, Wuyang kentinin 22 km kuzeyinde yer almaktadır. Çoğu arkeolog, yerin Peiligang kültürünün en eski örneklerinden biri olarak görümektedir. MÖ 7000 civarında yerleşen yer, daha sonra sular altında kaldı ve MÖ 5700 civarında terk edildi. Yerleşim bir hendekle çevriliydi ve 55.000 m²'lik nispeten geniş bir alanı kaplıyordu. Bir zamanlar, en az 250 kişiye ve belki de 800 kadar kişiye ev sahipliği yapan "karmaşık, oldukça organize bir Çin Neolitik toplumu" olarak adlandırılmaktadır. Jiahu arkeolojik alanının önemli keşifleri arasında kaplumbağa kabuklarına ve kemiklerine oyulmuş, muhtemelen ön yazının erken bir örneği olan Jiahu yazıları, dünyanın en eski çalınabilir müzik aletleri arasında olduğuna inanılan turnaların kanat kemiklerinden oyulmuş otuz üç Jiahu flütü ile pirinç, bal ve alıç yapraklarından mayalanan şarabın kanıtları bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A</span> arkeolojik kültür

Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A (PPNA), Levant ve Anadolu'daki Neolitik kültürünün erken dönemlerinde, y. 12.000 – y. 10.800 yıl öncesine, yani MÖ 10.000-8800 yıllarına tarihlenmektedir. Arkeolojik kalıntılar Bereketli Hilal'in Levant ve Yukarı Mezopotamya bölgelerinde yer almaktadır.

Jarmo, günümüz Irak Kürdistanı sınırları içindeki Çemçemal-Zagros Dağları'nın eteklerinde bulunan tarih öncesi bir arkeolojik sit alanıdır. El-Azim Nehri havzasındaki meşe ve fıstık ormanlarından oluşan bir kuşakta, deniz seviyesinden 800 metre yükseklikte yer almaktadır. Kazılar, Jarmo'nun MÖ 7090'a kadar uzanan bir tarım topluluğu olduğunu ortaya çıkardı. Güney Levant'taki Eriha ve Anadolu'daki Çatalhöyük gibi diğer önemli Neolitik alanlarla büyük ölçüde çağdaştı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.