İçeriğe atla

Nemesis Operasyonu

Nemesis Operasyonu
Ermenistan'ın başkenti Erivan'daki Kırım müzesinde Nemesis Operasyonu hakkındaki sergi
Arka plan
Öldürülenler
Suikastçiler ve planlayanlar
Sonrası

Nemesis Operasyonu (Ermenice: «Նեմեսիս» գործողություն Nemesis gortsoghut'iun), Ermeni Devrimci Federasyonu (Taşnak Partisi) tarafından Ermeni Kırımı'ndaki rollerinden ötürü bir dizi eski Osmanlı siyasi ve askeri liderinin yanında Eylül Günleri ile suçlanan Azeri siyasetçilere de karşı 1920 ve 1922 arasında gerçekleştirilmiş bir dizi suikastten oluşan bir gizli operasyondur.[1] Şahan Natali ve Karekin Pastırmacıyan, operasyonun başındakilerdir.[2] Operasyon adını Yunan mitolojisindeki intikam tanrıçası Nemesis'ten almıştır.[3]

Operasyonun bir parçası olan ve en çok bilinen suikast, Mart 1921'de Berlin'de Talat Paşa'nın öldürülmesidir.

Örgütün kurulması

Saldırıların yapılması fikri ilk olarak Ermeni siyaset adamı olan Şahan Natali tarafından 1919 yılı Ekim ayında Erivan'da yapılan Taşnaksutyun Partisinin 9. kurultayında gündeme getirilmiştir.

İlk olarak Kırım'a katkısı olan yaklaşık 650 kişinin listesi çıkarılmıştır. Bu liste içerisinde 41 kişi, "ele başı" kabul edildi. Saldırı operasyonunu yönetmek için özel bir birim oluşturuldu ve tüm yetki bu birime bağlandı. Birimin yöneticisi olarak Ermenistan cumhuriyetinin ABD'deki elçisi Pastırmacıyan Karekin Efendi seçildi. Bunun yanı sıra saldırı birimine finansal destek sağlaması amacıyla özel fon oluşturuldu. Fonun amacı örgüte sağlanacak lojistik destek için para toplamaktı. Fonun ilk yöneticiliğine Saan Satçaklyan seçildi. Örgütün aynı zamanda yasal bir dernek şeklinde çalışan ikinci bir birimi daha kuruldu çoğunlukla kooperatif statüsünde çalışacak olan birim çeşitli bölgelerde yapacağı yardım balolarında eğitim ve hayır işleri adı altında para toplayacak el altından örgüt fonuna kaynak aktaracaktı. Kooparatifin sorumluluklarına ise Şahan Natali ve Grigor Merdyanov getirildi.

Örgütün ulusları alanda istihbarat toplaması için kendini Türk gibi gösteren Graç Papazyan, dış ilişkilerden sorumlu yönetici olarak sonradan örgüte dahil edildi. Graçyan göreve başladıktan sonra ilk olarak Genç Türkler ile yakın ilişkiler kurdu. Silahlı saldırıların yapılabilmesi için paraya ihtiyacı olan işsiz insanlardan 3-5 kişilik gruplar halinde ekipler kuruldu. Her plan için farklı grupların konuşlandırılması planlanıyor böylece karşı tarafın saldırının tek bir noktadan gelmediğine dair kanaate sahip olması isteniyordu. Saldırı hedeflerinin iki temel merkezi vardı, bunlar "Çakatamart" (İstanbul) ve "Droşak" (Boston) gazetelerinin binaları idi.

Yapılan saldırılar

  • 19 Haziran 1920, Tiflis: Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin eski Başbakanı Fetali Han Hoyski öldürüldü. Eski Adalet Bakanı Halil Bey Hasmemmedov ise yaralandı. Saldırıları Aram Yerganyan ve Misak Kirakosyan gerçekleştirmişlerdir. Saldırı operasyonunda saldırganlardan Kirakosyan yaralanmıştır.
  • 19 Temmuz 1920, Tiflis: Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Parlamentosu Başkan Yardımcısı Hasan Bey Agayev aynı suikastçılar tarafından öldürüldü.
  • 15 Mart 1921, Berlin: Talat Paşa Suikastı: Osmanlı İmparatorluğu'nun eski İçişleri Bakanı ve Başkan-ı a'zam olmuş Talat Paşa öldürüldü. Talat Paşa'nın adı saldırganların öldürülecekler listesinde birinci sıradaydı. Talat Paşa'nın öldürülmesi sonrası saldırgan Sogomon Teyleryan Berlin mahkemesi tarafından beraat ettirilmiştir.
  • 5 Aralık 1921, Roma: Atla gezinti yapan Osmanlı İmparatorluğu'nun eski sadrazamı Said Halim Paşa öldürüldü. Saldırgan Arşavir Şirakyan yakalanamamıştır. Bu saldırının organizatörleri arasında Ermenistan'ın eski Roma büyükelçisi Mikael Vartanyan ve kimliği belirlenemeyen bir kişi daha vardır.
  • 17 Nisan 1922, Berlin: Ailesiyle gezi yapan eski Trabzon Valisi Cemal Azmi, "Teşkilât-ı Mahsusa" nın yaratıcısı Bahattin Şakir ve koruyucusu öldürüldü. Saldırılar Arşavir Şirakyan ve Aram Yerkanyan tarafından gerçekleştirilmiştir.
  • 19 Temmuz 1921, İstanbul: Azerbaycan'ın eski İçişleri Bakanı Behbud Han Cevanşir öldürüldü. Saldırıyı yapan Misak Torlakyan İngiliz askerî mahkemesince yargılandı. Olay yerinde cinayet silahıyla yakalandığı için suçu sabit görüldü, fakat zihinsel engelli olmakla beraber, önce Kırım sırasında Osmanlı İmparatorluğu'nda, daha sonra kaçtığı Bakü'de aile fertlerini kaybettiği nedenle hastalığının ilerlediği ve Bakü'deki kayıplarından sorumlu tuttuğu eski Azerbaycan İçişleri Bakanı'nı görünce kendine hakim olamayarak üzerindeki silahı ateşlediği, dolayısıyla cezai ehliyetinin olmadığı karara bağlandı.[4] Saldırının diğer ortakları Edvard Fundukyan ve Arutun Arutunyans'dır.
  • 25 Temmuz 1922, Tiflis: Osmanlı İmparatorluğu'nun eski askerî deniz kuvvetleri Bakanı Cemal Paşa öldürüldü. Saldırıyı Petros Ter-Pogosyan ve Artaşes Kevorgyan gerçekleştirmişlerdir. Ayrıca saldırının organize edilmesinde Zare Melik-Şahnazaryan ve Stepan Tsagikyan görev almışlardır.

Türklerle işbirliği yaptıkları düşünülen Ermenilere yapılan saldırılar

  • 1920 yılında İstanbul'da Türklere yardım ettiği gerekçesiyle Mıgırdiç Harutunyan, Sogomon Tehliryan tarafından öldürülmüştür.
  • 1915 yılında Türklere bilgi sızdırdığı gerekçesi ile Vahe Yesayan sınır dışı edilmiş suçu sabit görüldükten sonra örgüt tarafından öldürülecekler listesine eklenmiş ardından kısa bir süre sonra Arşavir Şirakyan tarafından öldürülmüştür.
  • Hamayak Aramyants, Hınçak partisinin eski üyesidir. 1914 yılında Talat Paşa Suikastında polise bilgi verdiği gerekçesi ile Arşak Yezdanyan tarafından öldürülmüştür.

Başarısızlığa uğrayan planlar

Saldırganların hazırladığı ölüm listesinde ilk isimlerden biri Osmanlı Devleti'nin eski harbiye nazırı Enver Paşa'nın adı da vardı. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin eski genel sekreteri Doktor Nâzım Bey'in adı da listedeki ilk isimlerden biriydi. Onlar da Ermeni saldırganlar tarafından izlenmişler fakat öldürülememişlerdir.[]

Saldırılarda öldürülen kişiler

Kaynakça

  1. ^ Motta, Giuseppe (2013). Less than Nations : Central-Eastern European Minorities after WWI, Volume 2. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing. s. 18. ISBN 978-1-4438-5429-0. OCLC 868489119. 
  2. ^ Eminian, Sarkis J. (2004). West of Malatia : the boys of '26. Bloomington, IN: AuthorHouse. s. 3. ISBN 1-4184-1262-7. OCLC 80448383. 
  3. ^ Newton, Michael (2014). Famous assassinations in world history : an encyclopedia. Santa Barbara, California. ss. 269-70. ISBN 978-1-61069-286-1. OCLC 964583676. 8 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2021. 
  4. ^ Ahmet Cemalettin, "Torlakyan Davası", Bakü, 2007 (kaynağın elektron versiyonu için bkz.)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Enver Paşa</span> Türk asker ve siyasetçi (1881–1922)

İsmail Enver Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarında etkin olan Türk asker ve siyasetçi. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin önemli önderleri arasında bulunmuş, 1913'te Bâb-ı Âli Baskını adı verilen askerî darbeyle cemiyetin iktidara gelmesini sağlamış, 1914'te Almanya ile askerî ittifaka önayak olarak Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girmesine öncülük etmiş, savaş yıllarında Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili sıfatıyla askerî politikayı yönetmiştir. Bu savaş sırasında meydana gelen Ermeni Kırımı'nı hazırlayanlardan biridir. I. Dünya Savaşı'nın yenilgi ile sonuçlanması üzerine Almanya ve Rusya'da Türk halklarının bir araya getirilmesi amacıyla pek çok mücadelede bulunmuştur. Orta Asya'da Basmacı Hareketi'nin başına geçerek Bolşeviklere karşı savaşmıştır. 4 Ağustos 1922'de bir çatışma esnasında Bolşevikler tarafından öldürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">V. Mehmed</span> 35. Osmanlı padişahı (1909–1918)

V. Mehmed ya da Mehmed Reşad, Osmanlı İmparatorluğu'nun 35. padişahı ve 114. İslam halifesi.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet İzzet Furgaç</span> 215. Osmanlı sadrazamı

Ahmed İzzet Paşa ya da Soyadı Yasası sonrası Ahmet İzzet Furgaç, I. Dünya Savaşı'nın son günlerinde sadrazamlık yapmış, Arnavut asıllı Osmanlı asker ve devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Bahaddin Şakir</span> Türk hekim ve siyasetçi

Bahaeddin Şakir, Türk hekim ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">İkinci Meşrutiyet</span> Osmanlı Devletinde ikinci anayasal monarşi dönemi (1908–1920)

İkinci Meşrutiyet, Osmanlı Anayasası'nın, 30 yıl askıda kaldıktan sonra, 23 Temmuz 1908'de yeniden ilan edilmesiyle başlayan ve Mebuslar Meclisinin Sultan Vahdettin tarafından 11 Nisan 1920'de tasfiyesi ile sona eren dönemdir. Bu dönemde parlamenter demokrasi, seçim, siyasi parti, askerî darbe ve diktatörlük olgularıyla tanışılmış, iki büyük savaş yaşanmış ve imparatorluğun dağılmasına tanık olunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Bâb-ı Âli Baskını</span> 1913te hükûmet binası olan Bâb-ı Âlinin basılmasıyla yapılan askerî darbe

Bâb-ı Âli Baskını, Osmanlı İmparatorluğu'nda 23 Ocak 1913 günü Enver Bey ve Talat Bey'in önderlik ettiği bir grup İttihat ve Terakki üyesi tarafından hükûmet binası Bâb-ı Âli'nin basılmasıyla yapılan askerî darbedir. Bu baskın sırasında Harbiye Nazırı Nâzım Paşa öldürülmüş, Sadrazam Kâmil Paşa'ya zorla istifası imzalattırılmıştır. Darbe sonrasında Mahmud Şevket Paşa Hükûmeti kurulmuş ve İttihat ve Terakki Partisi yönetime hakim hale gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Talat Paşa</span> 214. Osmanlı sadrazamı

Mehmed Talat, Osmanlı Hürriyet Cemiyeti'nin kurucu lideri, İttihat ve Terakki'nin kurucularından ve önde gelen liderlerinden olan Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">İttihat ve Terakki</span> Osmanlı İmparatorluğunda siyasal teşkilat

İttihat ve Terakki Cemiyeti, sonraları İttihat ve Terakki Fırkası, Osmanlı İmparatorluğu'nda İkinci Meşrutiyet'in ilanına önayak olup 1908-1918 yılları arasında faaliyet gösteren, 21 Mayıs 1889 tarihinde kurulmuş bir siyasal hareket ve siyasi partidir. Triumvira sistemi ile yönetilen bir meclis yapısında egemenlik sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Doktor Nâzım</span> Türk doktor, siyasetçi ve bürokrat

Doktor Nâzım veya Selanikli Mehmed Nazım Bey, Türk siyasetçi, hekim, 22 Temmuz 1918-8 Ekim 1918 arası Maârif Nazırı ve 1915-16 dönemi Fenerbahçe SK fahri başkanı. İttihat Terakki Cemiyeti'nin kurucu liderlerinden ve Jön Türk Devrimi'nin öncü isimlerindendir. Askeri Tıbbiye'de okuduğu dönemlerde, daha sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'nun bir dönemine hükmedecek İttihat Terakki Fırkası'nın ve Teşkîlât-ı Mahsûsa'nın kurulmasında, örgütlendirilmesinde ve Osmanlı toplumunda büyük bir dönüşüm sağlayan meşrutiyetin yeniden ilanında oldukça önemli rol almış birkaç yöneticisi arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Şakir Kesebir</span> Türk politikacı

Mehmet Şakir Kesebir, Türk siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Zeytindağı (kitap)</span>

Zeytindağı, Falih Rıfkı Atay'ın yedek subay olarak katıldığı I. Dünya Savaşı'ndaki anı ve izlenimlerinden oluşan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşta içine düştüğü durumu ortaya koyan eseri.

<span class="mw-page-title-main">Charlottenburg</span>

Berlin-Charlottenburg Berlin'in Charlottenburg-Wilmersdorf ilçesinde bulunan bir semt. Semtin adının kaynağı Kraliçe Sophie Charlotte'den geliyor. Semt'de Berlin'in en büyük sarayı Charlottenburg Sarayı ve çeşitli müzeler bulunuyor.

<span class="mw-page-title-main">Soğomon Tehliryan</span> Ermeni kontrgerilla (1896-1960)

Soğomon Tehliryan, Osmanlı İmparatorluğu'nun eski sadrazamı Talat Paşa'ya, 15 Mart 1921'de Berlin'de suikast düzenleyerek öldüren Osmanlı Ermenisi devrimci ve komitacıydı. Daha önce Osmanlı gizli polis servisi için çalışan ve 24 Nisan 1915'te tehcir edilen Ermeni aydınların listesinin hazırlanmasına yardımcı olan Harutyan Mıgırdiçyan'ı öldürdükten sonra bu suikastı gerçekleştirmekle görevlendirilmiştir. Bu suikast, Nemesis Operasyonu'nun bir parçasıydı ve Ermeni histografisine göre Birinci Dünya Harbi sırasında Osmanlı İmparatorluk Hükûmeti tarafından düzenlenen Ermeni Kırımı'nın bir nevi intikam planıydı. Tehliryan, Ermeniler tarafından ulusal bir kahraman olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Şahan Natali</span>

Şahan Natali, Ermeni Devrimci Federasyonu'nun üyesi ve Nemesis Operasyonu'nun yöneticilerinden biri olan Ermeni yazardır.

<span class="mw-page-title-main">Cemal Azmi</span> Osmanlı politikacı ve yönetici

Mehmed Cemal Azmi Bey, Osmanlı devlet adamı.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu dağılma dönemi</span>

Osmanlı İmparatorluğu dağılma dönemi, Rus İmparatorluğu ile Yaş Antlaşması'nın imzalandığı 1792 yılından, saltanatın kaldırılarak devletin lağvedildiği 1922 yılına kadar sürer. Bu dönemde devlet en büyük toprak kayıplarını yaşamış ve Kurtuluş Savaşı sayesinde yalnızca Anadolu kurtarılabilmiştir.

Osmanlı Hürriyet Cemiyeti, 1906'da Talat Paşa tarafından Selanik'te kurulmuş olan siyasi topluluk.

<span class="mw-page-title-main">Arşavir Şıracıyan</span>

Arşavir Şıracıyan, Ermeni yazar, tetikçi ve istihbaratçıdır.

<span class="mw-page-title-main">Misak Torlakyan</span>

Misak Torlakyan, 1921'de Azerbaycan'ın eski İçişleri Bakanı Behbud Han Cevanşir'i öldüren suikastçıdır. Torlakyan, Ekim 1921'de İngiliz askeri mahkemesi tarafından zihinsel durumu gerekçe gösterilerek "suçlu ama sorumlu değil" kararıyla beraat etti.

<span class="mw-page-title-main">1919-1920 İstanbul yargılamaları</span>

1919-1920 İstanbul yargılamaları, I. Dünya Savaşı sonrasında, Mondros Mütarekesi'nden kısa bir süre sonra Osmanlı İmparatorluğu'nun askerî mahkemelerinde görülen davalardır. İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC) lider kadrosu ve seçilmiş bazı eski yetkililer, anayasayı ihlal etme, savaş zamanında vurgunculuk ile hem Ermenilerin hem de Rumların katledilmesi gibi çeşitli suçlamalarla itham edildi. Mahkeme, katliamların organizatörleri olarak görülen Enver Paşa, Talât Paşa ve Cemal Paşa ile diğerlerini ölüm cezasına mahkûm eden bir karara vardı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.