Nekomata

Nekomata, (猫また, 猫又, 猫股) Japon halk kültüründe görülen, kedi görünümlü bir tür yōkaidir. Klasik hayalet hikâyelerinde ve çeşitli eserlerde bahsi geçen Nekomata’nın iki farklı türü olduğu söylenir. Biri dağlarda yaşayan canavar kediler, diğeri ise yaşlandıkça dönüşüm geçiren evcil kedilerdir.^[1]

Çin’de doğaüstü güçleri olan kediler hakkındaki hikâyeler Japonya’ya kıyasla daha eskiye dayanır. Byouki (猫鬼) ve Kinkaneko (金花猫) gibi canavar kedi öykülerinin Sui hanedanlığı döneminden beri anlatıldığı görülür. Japon edebiyatında ise Nekomatadan ilk kez Kamakura döneminde Fujiwara no Teika tarafından bahsedilmiştir. Fujiwara no Teika, Tenpuku dönemi başlarında 1233 yılında Meigetsuki (明月記) adlı günlüğüne, Nanto şehrinde (günümüzde Nara) bir Nekomatanın (猫胯) görüldüğünü ve gece vakti birçok insanı yediğini yazar. Yazıda Nekomatayı dağda yaşayan bir canavar olarak anlatır, dış görünüşünü ise şöyle tarif eder: “Gözleri tıpkı bir kedininki gibiydi, vücuduysa dev bir köpeği andırıyordu”. Öte yandan, bu betimlemeyi duyanlar arasında ortada gerçekten bir canavar kedi olup olmadığını sorgulayanlar da çoktur.^[2] İnsanların da “Nekomata hastalığı” diye bir hastalığa yakalanabildiği söylendiği için, bazıları söz konusu canavarın kuduza yakalanmış bir canlı olduğunu düşünmüştür.^[3]

Kamakura döneminin sonlarında (1331 civarı) yazılmış Tsurezuregusa (徒然草) isimli eser Nekomatadan şöyle bahseder: “Dağların derinliklerinde Nekomata adlı canlılar yaşarmış ve denildiğine göre insanla beslenirlermiş(…)”.^[2][4] Edo döneminde yazılmış Tonoigusa (宿直草) ve Sorori Monogatari (曾呂利物語) gibi hayalet hikâyelerinde de yine, Nekomataların dağların kuytu yerlerinde saklandıkları ve insana dönüşebildikleri söylenir.^[5][6] Halk arasında da dağlık alanlarda yaşayan Nekomatalar ile ilgili birçok masal anlatılır.^[1]

Daha sonra yazılmış edebi eserlerde, dağlarda yaşayan Nekomataların önceye kıyasla daha iri olarak tasvir edildiği görülür. 1685’te yazılan Shinchomonjū (新著聞集) adlı eserde, Kii vilayetinin dağlık bölgesinde yakalanan bir Nekomatadan bahsedilir. Anlatıldığına göre, bu Nekomata adeta bir yaban domuzu büyüklüğündedir. 1775’te yazılan Wakun no shiori ‘ye göre (倭訓栞), Nekomataların çığlığı o kadar güçlüdür ki dağ boyunca yankılanır. Dolayısıyla bir aslan veya leopar kadar büyük olduklarına inanılır. 1809’da yazılan Gūisō (寓意草) ise ağzından bir köpek sarkan bir Nekomatadan ve boyunun 2,8 metreye vardığından bahseder.^[2]

Nekomata hikâyelerinin meydana geldiği bazı dağların, isimlerini bu hikâyelerden aldığını görmek de mümkündür.^[3] Örneğin; Etchū vilayetindeki (günümüzde Toyama) Nekomata Dağı’nda (猫又山), bir Nekomatanın insanları yediği anlatılır. Aizu’da (günümüzde Fukuşima) Nekomadake Dağı’nda (猫魔ヶ岳) ise bir Nekomatanın insan kılığına bürünerek insanları kandırdığından bahsedilir. Öte yandan Nekomata Dağı hakkında anlatılanların sadece halk hikâyesi olmadığı da söylenir. Söylenenlere göre dağda gerçekten de insanlara saldıran dev kediler yaşamaktadır.^[7]

Kamakura döneminde tamamlanan Kokon Chomonjū (古今著聞集) (1254) adlı elyazmasında, bir ev kedisinin hikâyesi anlatılır. Kankyo Hōin (観教法印) isimli bu hikâyede ev kedisi, çok kıymetli bir kılıcı ağzına alır ve bulunduğu dağ evinden kaçar. İnsanlar peşinden koşarlar fakat kedi ortadan kaybolmuştur. Rivayete göre o evcil kedi canavara dönüşmüştür. Daha önce de sözü geçen Tsurezuregusa isimli eserde de bahsedildiği üzere, Nekomatalar yalnızca dağlarda saklanarak yaşayan vahşi canavarlardan ibaret değildir. Yaşlandıkça dönüşüm geçiren evcil kedilerin de insanları kaçırıp yedikleri anlatılır.^[4]

Evcil kedilerin yaşlandıkça Nekomataya dönüştüğü fikri Edo döneminden itibaren yayılmaya başlamıştır. Dağlarda yaşayan Nekomatalar sıklıkla yaşlandıktan sonra evden dağa kaçan kediler olarak tasvir edilmeye başlar. Bunun sonucunda kedilerin evde uzun süre beslenmemesi gerektiği inancı Japonya’nın birçok yerinde baş göstermiştir.^[1]

Edo döneminin ortalarında yaşamış saray teşrifatçısı Sadatake Ise, Anzai Zuihitsu (安斎随筆) adlı yazısında şöyle der: “Belli bir yaştan sonra kedilerin kuyruğu çatallanarak ikiye ayrılır ve Nekomata adlı bir yōkaiye dönüşürler”. Ise gibi Edo dönemi ortalarında yaşamış bilgin Arai Hakuseki de “Yaşlanmış kediler Nekomataya dönüşür ve insanları oyuna getirirler” yorumunu yapmıştır. Dolayısıyla o dönemlerde, yaşlanan kedilerin Nekomataya dönüştüğüne inanmak gayet normal karşılanıyordu denebilir. Öyle ki, bu kedilerin gizeminin dönemin Kawaraban (瓦版) adı verilen ve bir tür gazete olan yayınlarında bile haber olarak yayınlandığı görülür.^[2]

Genellikle “Nekomata” ismindeki “mata” (又) kısmının, Nekomataların kuyruğunun çatallanarak ikiye ayrılmasından geldiği söylenir fakat halkbilimciler bu bilginin doğruluğundan şüphe duyarlar. Nekomatalar yaşlandıkça dönüşüm geçirdiğinden dolayı ‘tekrarlama, çoğalma’ anlamındaki “mata” kelimesinden geldiğini düşünenler de vardır. Başka bir teoriye göre aslında, ‘maymun’ anlamındaki “mata” (爰) kelimesinden gelmektedir. Bu görüş, dağda yaşayan canavarlar olarak görülen Nekomataların oradaki ağaçların arasında, tıpkı maymunlar gibi özgürce dolaşabildikleri düşüncesine dayanır.^[8] Ayrıca, çift kuyruklu olmasının, yaşlanan kedilerin sırt derisi zamanla soyularak aşağı sarkması ile sanki kuyruğu çoğalmış da ikinci bir kuyruğu çıkmış gibi görünmesinden kaynaklanmış olabileceği öne sürülmüştür.^[9]

Sezgileri ve gizemli doğaları yüzünden kediler, eski çağlardan beri kötücül olarak görülmüşlerdir. Ölülerin cenaze sırasında dirileceği veya kişi bir kediyi öldürürse soyunun yedi kuşak boyunca lanetleneceği gibi halk inançlarının Nekomata efsanesine zemin hazırladığına inanılır.^[3][10] Ayrıca kediler ve ölüler hakkındaki bu halk inançlarının, etçil olan kedilerin çürük kokusunu kolayca alabilmesinden ve cesetlerin yanına gitme huylarından dolayı doğduğu da söylenir. Bu nedenle Nekomatalar bazen ölen kişilerin cesetlerini çalan Kasha adlı yōkai ile karıştırılır.^[1]

Japon halk kültüründe Bakeneko olarak bilinen yōkai kediler de vardır. Nekomatalar da dönüşüm geçiren yōkai kediler olduklarından genelde Bakeneko ile birbirlerine karıştırılır.^[11]

Buna ek olarak, Kanada’da iki kuyruklu bir kedinin fotoğrafının çekildiği söylenir.^[12]

Edo döneminde “Yōkai Emaki” (Yōkai Resimli Yazması) adı verilen birçok çizim derlenerek resimli kitap halinde yayınlanmıştır. Yōkailerin resmedildiği bu çizimlere Nekomatalar da sıklıkla konu olmuştur. 1737’de yayımlanan Hyakkai Zukan adlı eserde insan kılığına girmiş bir Nekomatanın şamisen çalarken resmedildiği görülür. Bu dönemlerde şamisen yapımında sıklıkla dişi kedilerin derisi kullanıldığından dolayı Nekomatanın şamisen çalarak acıklı bir şarkı söylediği düşünülür.^[1] Ayrıca eskiden geyşalara “kedi” (neko) de denildiğinden Nekomatanın bir geyşa gibi giyindiği söylenir.^[13]

1775’te Gazu Hyakki Yagyō’da (画図百鬼夜行) yayımlanan bir resimde üç farklı kedi göze çarpar. Sol taraftaki kedi kapının arasından başını uzatır; sağ taraftaki kafasında bez olan kedi patilerini verandaya dayamıştır; ikisinin ortasında, yine kafasında bez olan kedi ise verandada arka patileri üzerinde durmaktadır. Bir yoruma göre bu resim, sıradan bir kedinin yaşlanarak Nekomataya dönüşümünü tasvir etmektedir.^[13] Resimdeki kedilerden biri yeterince büyük olmadığı için iki patisi üzerinde durmayı beceremez. Diğeri ise artık yaşlanmıştır ve arka patileri üzerinde sorunsuz bir şekilde durabilmektedir.

Boston Güzel Sanatlar Müzesi’nin Bigelow ukiyo-e koleksiyonunda sergilenen Hyakki Yagyō Emaki (百鬼夜行絵巻) ile yukarıda bahsi geçen Gazu Hyakki Yagyō eserinde Nekomatanın neredeyse aynı şekilde tasvir edilmiş olması dikkat çekicidir. Bu nedenle iki kitap arasında bir ilişki olabileceği düşünülmektedir.^[14]

Çin kültüründe de Senri (仙狸) (狸 kanjisi ‘yaban kedisi’ anlamına gelmektedir) adında bir yōkai kediden bahsedilir. Yaşlanıp doğaüstü güçler elde eden bu yaban kedisinin, güzel bir insan şekline girerek insanların ruhunu emdiği rivayet edilir.^[15] Nekomatanın kökeninin Senriye dayandığını söyleyenler de vardır.^[16]

• Bakeneko
• Maneki-neko
• Kasha

1. ^ ^{a b c d e} 多田 2000, pp. 170-171
2. ^ ^{a b c d} 笹間 1994, pp. 127-12
3. ^ ^{a b c} 石川 1986, p. 696
4. ^ ^{a b} 平岩 1992, pp. 36-66
5. ^ 荻田安静編著「宿直草」『江戸怪談集』上、高田衛編・校中、岩波書店〈岩波文庫〉、1989年（原著1677年）、121-124頁。ISBN 978-4-00-302571-0。
6. ^ 編著者不詳「曾呂利物語」『江戸怪談集』中、高田衛編・校中、岩波書店〈岩波文庫〉、1989年（原著1663年）、57-58頁。ISBN 978-4-00-302572-7。
7. ^ 谷川健一『続 日本の地名』岩波書店〈岩波新書〉、1998年、146頁。ISBN 978-4-00-430559-0。
8. ^ 日野巌『動物妖怪譚』下、中央公論新社〈中公文庫〉、2006年（原著1926年）、158-159頁。ISBN 978-4-12-204792-1。
9. ^ “ネコのうんちく”. カフェ にゃんまる. 2013年12月30日時点のオリジナルよりアーカイブ。2014年12月23日閲覧。
10. ^ 佐野賢治他『民間信仰辞典』桜井徳太郎編、東京堂出版、1980年、223頁。ISBN 978-4-490-10137-9。
11. ^ 京極夏彦「妖怪の宴 妖怪の匣 第6回」『怪』vol.0029、郡司聡他編、角川書店〈カドカワムック〉、2010年、122頁。ISBN 978-4-04-885055-1。
12. ^ Hartwell, Sarah (2001-2009). “Winged Cats, What are they? 12 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.” (英語). Cat Resource Archive. Messybeast.com. 2010年4月26日閲覧。
13. ^ ^{a b} 古山他 2005, p. 155
14. ^ 湯本豪一編著『続・妖怪図巻』国書刊行会、2006年、161-165頁。ISBN 978-4-336-04778-6。
15. ^ 『真・女神転生悪魔事典』新紀元社編集部編、健部伸明監修、新紀元社〈Truth In Fantasy〉、2003年、94頁。ISBN 978-4-7753-0149-4。
16. ^ 『世界の幻獣エンサイクロペディア』一条真也監修、講談社、2010年、194頁。ISBN 978-4-06-215952-4。

• Furuyama, Keiko vd. Harima no minzoku tanbō (Harima Halk Kültürü Araştırmaları), (der. Harima Enstitüsü), Kobe Shimbun Genel Yayın Merkezi, 2005. ISBN 978-4-343-00341-6.
• Hiraiwa, Yonekichi. “Nekomata densetsu no hensen” Neko no rekishi to kiwa (“Nekomata Efsanesinin Değişimi”, Kedilerin Tarihi ve Garip Hikâyeler), Tsukijishokan, 1992. ISBN 978-4-806-72339-4.
• Ishikawa, Junichirō vd. Nihon denki densetsu dai jiten (Japonya’nın Tuhaf Efsaneler Ansiklopedisi), Kadokawa Shoten, 1986. ISBN 978-4-04-031300-9.
• Sasama, Yoshihiko. Zusetsu Nihon mikakunin seibutsu jiten (Resimli Ansiklopedi: Japonya’nın Gizemli Yaratıkları), Kashiwashobō, 1994. ISBN 978-4-7601-1299-9.
• Tada, Katsumi. Yōkai zukan (Yōkai Resimli Kitabı), (Ed. Kyōgoku Natsuhiko ve Katsumi Tada), Kokushokankōkai, 2000. ISBN 978-4-336-04187-6.