İçeriğe atla

Nehir yunusu

Nehir yunusları
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Alt şube: Vertebrata
İnfa şube: Gnathostomata
Sınıf: Mammalia
Takım: Cetacea (Balinalar)
Alt takım: Odontoceti (Dişli balinalar)
Üst familya: Platanistoidea
Familyalar

Iniidae
Lipotidae
Platanistidae
Pontoporiidae

Nehir yunusu, balinalar (Cetacea) takımına dahil dişli balinalar (Odontoceti) alt takımındaki tek üst familya olan Platanistoidea'da sınıflanan türleri ifade eden ortak addır. Toplam dört tane nehir yunusu türü vardır ve her biri kendine ait bir familya içinde sınıflanır (bakınız: Sınıflama).

Bu canlılar, balinalar (Cetacea) takımındaki tüm türler içinde varlığı en çok tehlikede olanlardır. Hatta, 2006 yılında gerçekleştirilen ilgili bir araştırma seferi sonucunda, Yangtze nehir yunusu (Lipotes vexillifer) türünün soyunun pratik olarak tükendiği ilan edilmiştir (bakınız: Genel ekoloji).

La Plata yunusu (Pontoporia blainvillei) dışındaki nehir yunuslarının yaşam alanı tatlı su nehirleridir. La Plata yunusu ise temelde denizde yaşayan bir canlıdır (bakınız: Genel ekoloji).

Adlandırma

Nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyası için Türkçede "ırmakyunusları" ifadesinin de kullanıldığına rastlanabilir.[1] Bununla birlikte, "ırmak yunusları" ifadesi ise yukarıda Amazon havzasının nehirlerinde de yaşadığı belirtilmiş olan Sotalia cinsinin "Bütün Amerikan Irmak Yunusları" olarak tanımlanmasında kullanılmıştır.[2] Aynı kaynakta, bir nehir yunusu familyası olan Platanistidae familyasından "ırmak yunus balığıgiller" olarak bahsedildiği görülebilirken, bu familyanın "Uzun Burunlu Nehir Yunusları" olarak tanımlandığına da rastlanabilir.[3]

Sınıflama

Nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyasının balinalar (Cetacea) takımı içindeki yeri ile cins, tür ve alt türleri de gösteren ayrıntılı sınıflaması aşağıda sunulmuştur.

  • Üst familya : Platanistoidea - Nehir yunusları
  • Familya : Iniidae
  • Cins : Inia
  • Alt tür : Inia geoffrensis boliviensis
  • Alt tür : Inia geoffrensis geoffrensis
  • Alt tür : Inia geoffrensis humboldtiana
  • Familya : Lipotidae
  • Cins : Lipotes
  • Tür : Lipotes vexillifer - Yangtze nehir yunusu
  • Familya : Platanistidae
  • Cins : Platanista
  • Alt tür : Platanista gangetica gangetica - Ganj nehir yunusu
  • Alt tür : Platanista gangetica minor - İndus nehir yunusu
  • Familya : Pontoporiidae
  • Cins : Pontoporia

Bu, 1998'de Dale W. Rice tarafından yapılmış olan ve günümüzde de geçerliliğini koruyan en güncel sınıflamadır. Rice'ın sınıflaması ortaya konana kadar geçerli olan eski sınıflamada ise Ganj Nehri yunusu ile İndus Nehri yunusu Platanista gangetica türünün iki alt türü olarak değil, sırasıyla Platanista gangetica ve Platanista minor bilimsel adlarına sahip iki tür olarak kabul edilmiştir.

Genel ekoloji

Yaşam alanları

Duisburg hayvanat bahçesindeki bir Amazon nehir yunusu (Inia geoffrensis).

La Plata yunusu (Pontoporia blainvillei) dışındaki nehir yunuslarının yaşam alanı tatlı su nehirleridir. La Plata yunusu ise temelde denizde yaşayan bir canlıdır ve esasen Güney Amerika'nın güneydoğusundaki haliçler ile kıyı şeridine yakın sularda bulunur ama bilimsel açıdan okyanus yunuslarını içeren yunusgiller (Delphinidae) familyasına dahil bir tür olarak değil, bir nehir yunusu olarak kabul edilir.

Bunun tersi, yunusgiller familyasının bir üyesi olan haliç yunusu (Sotalia fluviatilis) için geçerlidir. Hem Amazon havzasının nehirlerinde hem de Güney Amerika'nın doğu ve kuzeydoğu kıyı şeridi sularında yaşayan haliç yunusu, genetik olarak nehir yunuslarına uzak oluşu ve şişe burunlu yunusa benzeyişi nedeniyle, bir nehir yunusu olarak kabul edilmez.

La Plata yunusu dışındaki nehir yunuslarının yaşam alanları şöyle özetlenebilir (alt türlere özgü ayrıntılar için ilgili tür maddelerine bakınız):

  • Amazon nehir yunusu (Inia geoffrensis): Güney Amerika'daki Amazon ve Orinoco nehir sistemleri.
  • Ganj ve İndus nehir yunusu (Platanista gangetica): Hindistan'daki Ganj ve Pakistan'daki İndus nehirleri.
  • Yangtze nehir yunusu (Lipotes vexillifer): Çin'deki Yangtze Nehri.

Varlığını sürdürme ve soy tükenmesi

Bu canlılar, altta sayılan nedenlerle, balinalar (Cetacea) takımındaki tüm türler içinde varlığı en çok tehlikede olanlardır:

  • Sayıları doğal olarak azdır.
  • İnsanlarca yoğun olarak avlanışmışlardır.
  • İnsanların artan ihtiyaçlarına bağlı olarak, yaşam alanları giderek daha çok daralmakta ve çevre kirliliğine maruz kalmaktadır.
  • Görme duyuları genellikle oldukça zayıftır ve yön bulma ile avlanma davranışları temelde yankıyla yer bulma yetilerine bağlıdır. Buna karşılık, motorlu teknelere bağlı olarak nehirlerde gelişen ses kirliliği nedeniyle bu yetilerini kullanmakta sıkıntı yaşamakta ve tekne ya da tekne pervaneleriyle çarpışıp, esasen kendileri için bırakılmamış balık ağlarına takılabilmektedirler.

Bütün bunlara bağlı olarak, nehir yunusları soy tükenmesine çok açıktır. Nitekim, 2006 yılında gerçekleştirilen 2006 Yangtze Tatlı Su Yunusu Araştırma Seferi (Yangtze Freshwater Dolphin Expedition 2006) sonucunda, Yangtze nehir yunusu (Lipotes vexillifer) türü soyunun pratik olarak tükendiği 13 Aralık 2006 itibarıyla ilan edilmiştir.[4][5]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Bingel, F. (19 Ekim 2006). Dişlibalinalar 20 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Deniz Biyolojisi ve Balıkçılık Biyolojisi İlgi Alanındaki Bazı Terimler ve Tanımları. ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü. (Erişim: 28 Aralık 2006)
  2. ^ Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin İhracatına Dair Tebliğ (İthalat: 2006/22) 23 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ek I-A 4 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı (4 Ocak 2006). (Erişim: 28 Aralık 2006)
  3. ^ 10. Ordo (Takım): Cetacea (Balinalar ve Yunuslar) 12 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bilim ve Teknik. TÜBİTAK (2002). (Erişim: 28 Aralık 2006)
  4. ^ Yangtze Freshwater Dolphin Expedition 2006 - Overview 3 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. baiji.org (13 Aralık 2006). (Erişim: 03 Ocak 2006)
  5. ^ "Nehir yunusunun soyu tükendi" 23 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. NTVMSNBC (19 Aralık 2006). (Erişim: 28 Aralık 2006)

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yunus (hayvan)</span> memeli deniz hayvanı

Yunus, balinalar (Cetacea) takımının dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içindeki yunusgiller (Delphinidae) familyasında sınıflanan türlerin büyük çoğunluğu ile nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyasında sınıflananların tümü için kullanılan ortak addır.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz balina</span> Balina türü

Beyaz balina, ak balina, beluga balinası ya da yalnızca beluga (Delphinapterus leucas), balinalar (Cetacea) takımının Monodontidae familyası içindeki Delphinapterus cinsinin tek türüdür. Yaşam alanı arktik ve arktik altı denizler olan bu memeli için kullanılan "beluga" adı, Rusçada "beyaz" anlamına gelen Белуха (belukha) sözcüğünden türemiştir. Hayvanın Latince olan bilimsel adı ise "beyaz (leucas), yüzgeçsiz (-apterus) yunus (delphin-)" anlamını taşır.

<span class="mw-page-title-main">Dişsiz balinalar</span> Planktonlarla beslenen dişler yerine balenlere sahip planktivor memeli alt takımı

Dişsiz balina (Mysticeti), memeli canlıların Cetacea takımına dahil bir alt takımdır ve 4 familya içine dağılmış 14 türü içerir.

<span class="mw-page-title-main">Çin nehir yunusu</span> Yunus türü

Çin nehir yunusu (Lipotes vexillifer; Çince:

<span class="mw-page-title-main">Yunusgiller</span> balina familyası

Yunusgiller (Delphinidae), balinalar (Cetacea) takımına dahil olan dişli balinalar (Odontoceti) alt takımının bütün okyanus yunusları üyelerini içeren bir familyasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ganj ve İndus nehir yunusu</span>

Ganj nehir yunusu ve İndus nehir yunusu Bangladeş, Hindistan ve Pakistan'da bulunan tatlısu ya da nehir yunusları üstfamilyasının iki alttürüdür. 1970'lerden itibaren iki ayrı tür olarak nitelendirilmektedirler. Ganj nehri yunusu çoğunlukla Hindistan'da Ganj Nehri ve kollarında, İndus nehir yunusu da Pakistan'da İndus Nehri'nde bulunur. Ancak 1998 yılında balinalar üzerine yapılan bir taksonomi çalışması sonucunda bu iki yunus tekrar tek tür olarak listelenmiştir. Bu türün adı Ganj ve İndus nehir yunusu ya da daha genel adıyla Hint nehir yunusudur ancak bu iki isim de çok fazla yaygın değildir.

<span class="mw-page-title-main">Amazon nehir yunusu</span>

Amazon nehir yunusu ya da diğer adlarıyla Boto, Pembe nehir yunusu Amazon Nehri ve Orinoco Nehri sistemlerinde bulunan bir tatlısu nehir yunusudur. Nehir yunuslarının en büyüğü olan bu tür, aynı yaşam alanı içinde bulunan ancak gerçek bir nehir yunusu türü olmayan Tucuxi ile karıştırılmamalıdır.

<span class="mw-page-title-main">La Plata yunusu</span>

La Plata yunusu Güney Amerika'nın güneydoğusunda Atlas Okyanusu kıyılarında bulunan bir yunus türüdür. Taksonomik olarak nehir yunusları grubunun bir üyesi olan La Plata yunusu, tatlısuda yaşayan diğer üç nehir yunusu türünün aksine okyanusta ve tuzlusu haliçlerinde yaşar.

<span class="mw-page-title-main">Haliç yunusu</span>

Haliç yunusu ya da Tucuxi Amazon havzasındaki nehirlerde ve Güney Amerika'nın kuzey ve doğu kıyılarında denizlerde bulunan bir yunus türüdür. "Tucuxi" adı Tupi dilindeki tuchuchi-ana sözcüğünden türetilmiştir ve türün genel adı olarak kullanılmaktadır. Amazon nehir yunusu gibi gerçek nehir yunusları ile benzer coğrafi bölgelerde bulunmasına rağmen haliç yunusu genetik olarak nehir yunuslarına benzememektedir ve deniz yunusları (Delphinidae) familyasında yer almaktadır. Fiziksel olarak, özellikle de denizde bulunan tipi afalinaya benzer. Ancak yeteri kadar yakın olmadığı için kendi cinsi Sotalia altında sınıflanmıştır. Ayrıca gri yunus, gri nehir yunusu, Guyana nehir yunusu, Amerika ırmak yunusu, Sotali, Bufeo negro ve Bufo negro adları da verilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Memeli sınıflandırması</span>

Mammalia (Memeliler), Chordata (Omurgalılar) şubesi içinde yer alan bir hayvan sınıfıdır. Carl Linnaeus'un ilk olarak bu sınıfı tanımlamasından beri memeli sınıflandırması çeşitli gözden geçirmeden geçmiştir. Evrensel olarak kabul edilen bir sınıflandırma sistemi yoktur; McKenna & Bell (1997) ile Wilson & Reader (2005) son zamanlarda yararlı özetle sunmuşlardır. Linnaeus ve diğerlerinin öne sürdüğü fikirlerin çoğu artık günümüz taksonomistleri tarafından tamamen terkedilmiştir; bunların arasında yarasaların kuşlarla akraba oldukları ya da insanların diğer yaşayan varlıklardan farklı bir grup oluşturduğu fikirleri de bulunmaktadır. Memeli takımları arasındaki ilişkileri tanımlayan birbirinden farklı fikirler çatışmaya devam etmekte ve bu konuda yeni çalışmalar sürmektedir. Son zamanların en önemli gelişmesi kladistik düşüncenin tüm taksonomik tanımlamaların monofiletik grupları tanımlamasını sağlamak olmuştur. Moleküler filojeninin sonuçları neticesinde bu alan son zamanlarda ilgi çekmiş ve değişikliğe uğramaya başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Balina ve yunuslar listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Balinalar ya da Latince adıyla Cetacea infra takımı içinde plasentalı deniz memelileri olan balinalar, yunuslar ve musurları barındırır. Bu infra takımın tüm günümüz üyeleri tamamen su içinde yaşamaya adapte olmuştur. Çoğu açık okyanuslarda yaşarken az sayıda üyesi nehirlerde ve haliçlerde yaşar. Bu hayvanlar üremek için çiftleşmeyi, doğumu, yavrularını emzirmeyi ve beslenmeyi tamamen sualtında gerçekleştirirler. Boyutları 1,4 m. boyunda ve 54 kg. ağırlığındaki körfez muturundan aynı zamanda bugüne kadar yaşamış en büyük hayvan olduğu düşünülen 29,9 m. boyunda ve 190 ton ağırlığında mavi balinaya kadar bir yelpaze içindedir. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından bu infra takım için on dört familya, 39 cins ve 90'dan fazla tür tanınmaktadır. IUCN tarafından bu türlerden ikisi kritik tehlikedeki türler, yedisi tehlikedeki türler, altısı hassas türler, beşi neredeyse tehdit altındaki türler arasında listelenirken yirmi ikisi asgari endişe altında görülmekte ve kırk beşi hakkında yeterli veri yoktur, ayrıca üç tür henüz değerlendirilmemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Balinalar</span> sucul memeli grubu

Balinalar içinde balinaları, yunusları ve muturları barındıran, çift toynaklılar takımında bir infra takımdır. Biyolojik adlarda "balina" için Latince cetus sözcüğü kullanılır, özgün anlamı ise "büyük deniz hayvanı"dır. Latinceye ise Yunancadan geçmiştir. Yunanca κῆτος sözcüğü "balina" ya da "herhangi bir dev balık veya deniz canavarı" anlamındadır.

<span class="mw-page-title-main">Dişli balinalar</span> balina parvo takımı

Dişli balinalar (Odontoceti), mevcut balinaların iki ana grubundan biridir. Dişsiz balinalar ile son ortak ataları muhtemelen – 34 milyon yıl önce – geç Eosen'de yaşamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Balinaların evrimi</span> Eosen devrinin başında sucul hayata adapte olmaya başlayan mezonikid benzeri çift toynaklıların evrimsel süreci

Balinaların evriminin, Hindistan alt kıtasında 50 milyon yıl önce çift toynaklılardan başladığı ve en az 15 milyon yıllık bir süre boyunca ilerleyip günümüz dişli ve dişsiz balina gruplarını oluşturduğu düşünülmektedir. Balinalar, çift toynaklılar takımına ait, tamamen suda yaşayan deniz memelileridir ve yaklaşık 50-55 milyon yıl önce diğer çift toynaklılardan kopmuşlardır. Birçok analiz, balinaların Eosen veya daha öncesinde evrimleştikleri ve su aygırları ile nispeten yakın – diğer çift toynaklılara göre – bir ortak ataya sahip olmaları gerektiğini göstermiştir. Memeli olarak, hava solumak için yüzeye çıkarlar; yüzgeçlerinde 5 parmak kemiği vardır; yavrularını emzirirler. Tamamen suda yaşamalarına rağmen, karasal atalarından gelen birçok iskelet özelliğini korumuşlardır. 1970'lerin sonlarında Pakistan'da yapılan araştırmalar, deniz memelilerinin karadan denize geçişindeki çeşitli aşamaları ortaya çıkardı.

<span class="mw-page-title-main">Irrawaddy yunusu</span>

Irrawaddy yunusu Güneydoğu Asya ve Bengal Körfezi'nin bir kısmında nehirlerde, haliçlerde ve deniz kıyıları yakınlarında aralıklı olarak küçük popülasyon grupları hâlinde yaşayan bir örihalin okyanus yunusu türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Araguaia nehir yunusu</span> Güney Amerika nehir yunusu

Araguaia nehir yunusu veya Araguaian boto, Güney Amerika nehir yunusu. 2014 yılında, Amazon nehir yunusu ile benzer olarak tür tanımlaması ayrı yapılmıştır. Brezilya'da yer alan Araguia Nehri ve Tocantins Nehri doğal yaşam alanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Bolivya nehir yunusu</span>

Bolivya nehir yunusu, Amazon nehir yunusu'nun alt türü olan, Bolivya'da ve Brezilya'nın güneybatı bölgesinde yaşayan nehir yunusu. 2008 yılında moleküler düzeydeki çalışmaların ardından ayrı bir tür olarak teyit edilmiştir.

<i>Orcaella heinsohni</i>

Orcaella heinsohni, Avustralya'nın kuzey kıyılarında bulunan bir yunus türüdür.Orcaella cinsinin diğer üyesi olan Irrawaddy yunusuna çok benzer ve 2005 yılına kadar da ayrı bir tür olarak tanımlanmamıştır. Irrawaddy yunusu iki renge sahip iken O. heinsohni üç renge sahiptir. Ayrıca kafatası ve yüzgeç yapıları da iki tür arasında küçük farklılıklar gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Pigme ispermeçet balinası</span>

Pigme ispermeçet balinası, Kogiidae familyasının bilinen iki türünden birisidir. Genellikle denizlerde görünmezler ve bu tür hakkında bilinen çoğu şey gövdelerinin araştırmalarından gelmektedir.

<i>Neophocaena asiaeorientalis</i>

Neophocaena asiaeorientalis Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından yeni kabul edilmiş bir liman yunusu türüdür ve Çin'de Yangtze Nehri'ne endemiktir. Çin nehir yunusunun soyunun tükenmesinden sonra ve popülasyonunun hızla azalmasından ötürü Çin hükûmeti tarafından en yüksek koruma statüsü olan Ulusal Birinci Derece Önemli Korunma Altında Olan Vahşi Hayvan statüsü verilerek soyunun tükenmemesi için önlem alınmıştır. Dünya Doğayı Koruma Vakfı ve IUCN gibi küresel çevre koruma örgütleri Çin hükûmeti ile bu türün yaşaması için ortak çalışmalarda bulunmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.