Nef, bir bazilika kilisesinin merkez koridoru veya bir kilisenin arka duvarı ile kesişme noktasının en uzak noktası arasında yer alan ana gövdesi ve koridordaki transept denilen çapraz neftir. Bu, ruhban sınıfından olmayan Hristiyanlar (laikat) tarafından erişilebilen bir kilisenin bölgesidir.[1]
Ayasofya, resmî adıyla Ayasofya-i Kebîr Câmi-i Şerîfi, İstanbul'da kiliseden camiye çevrilmiş önemli bir tarihî yapıdır. Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından, 532-537 yılları arasında İstanbul'un tarihî yarımadasındaki eski şehir merkezine inşa ettirilmiş bazilika planlı bir patrik katedrali olmuştur. 1453 yılında İstanbul'un Osmanlılar tarafından fethedilmesinden sonra II. Mehmed tarafından camiye dönüştürülmüştür. Mustafa Kemal Atatürk tarafından 1934 yılında yayımlanan kararname ile tadilat çalışmasına alınmış, 1935 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile müzeye dönüştürülme kararı alınıp müzeye dönüştürülmüş, kazı ve tadilat çalışmaları başlatılmış ve 1935'ten 2020'ye kadar müze olarak hizmet vermiştir. 2020 yılında ise tekrar camiye çevrilmiştir. 2024 yılında caminin üst katı ücretli bir müze olarak hizmet vermeye başlamıştır. Böylelikle Ayasofya'nın alt katı cami, üst katı müze olmuştur.
Bazilika, eski Roma kentlerinde forumun yanında bulunan, içinde mahkemelerin görüldüğü veya diğer resmi hizmetlerin görüldüğü büyük çatılı kamusal binalara; Erken Hristiyanlık ve Orta Çağ dönemlerinde ise yan geçitleri bulunan, galerili veya galerisiz olabilen kiliselere verilen isim.
İmrahor İlyas Bey Camii veya Studios Manastırı, Hagios İoannes Prodromos Kilisesi, günümüze ulaşabilen en eski Bizans Dönemi dini yapısıdır. İstanbul'un Fatih ilçesi, Yedikule semtinde, İmam Aşir Sokak'ta bulunmaktadır.
Aya İrini veya Azize İrini (Yunanca: Ναός της Αγίας Ειρήνης Tanrısal Barış ya da Kutsal Barış, İstanbul'da, Topkapı Sarayı'nın birinci avlusunda, Ayasofya'nın yakınında ve onunla çağdaş olan tarihî bir müzedir.
Selimiye Camii, tarihsel ismiyle Ayasofya Camii veya Ayasofya Katedrali, Lefkoşa'nın kuzey kesiminde bulunan cami ve eski Katolik katedralidir. Kentin ana camisidir. Selimiye Camii, Kıbrıs'taki hayatta kalan en büyük ve en eski Gotik kiliseye ev sahipliği yapmaktadır.
İznik Ayasofya Camii veya İznik Ayasofya Orhan Camii veya eskiden Azize Sofya Kilisesi, İznik'in tam ortasında, surlarla çevrili kentin dört kapısından gelen yolların kesiştiği yerde inşa edilmiş olan yapıdır.
Apsis, Hristiyanlığın dini mabetleri olan kiliselerin sunak odasını kapsayan, çoğunlukla yarım daire ya da çokgen, çok nadir durumlarda dikdörtgen planlı bir yapı unsurudur. Apsisler antik döneme ait bazilikalarda yaygın olarak da mimari öğe olarak kullanılmıştır. Apsisler, yapının cephesinde dışa doğru göbekli bir yapı olabildiği gibi, bina içlerinde ya da dikdörtgen planlı duvarlarla da sarılı olabilir. Apsislerin çatısı çoğunlukla yarım kubbe biçiminde olur, ancak düz çatılı apsisler de mümkündür. Çoğunlukla kiliselerin yan neflerinden, yan şapellerinden veya apsislerinden açılan küçük apsislere ise, mimarlıkta apsidiyol denir.
Surp Hıreşdagabed Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Fatih ilçesi Ayvansaray mahallesinde bulunan Ermeni kilisesi.
Santa Sabina bazilikası, Roma'da Aventine Tepesi üzerinde bulunan tarihi bir kilisedir. Tiber Nehri'nin kuzeyi ve Circus Maximus'un doğusunda konumlanan Santa Sabina bilinen en eski Roma Bazilikasıdır. Bu haliyle orijinal kolonadlı dikdörtgen plan şemasını hala korumaktadır. Diğer birçok kiliseye kıyasen, örneğin Santa Maria Maggiore, Santa Sabina'nın geçirdiği restorasyonlar onun orijinal dekorasyonunu bozmamıştır.
Çevre koridorlu bazilika Geç Antik Çağ Kilisesinin özel bir plan çeşididir. Genellikle 4. yüzyıl Roma'sında şehit ve havariler için yapılmış bazilikalarda karşılaşılan bu plan tipinde apsis yapıdan tümüyle ayrılmış değildir. Çoğunlukla batı yönünde ilerleyen U şeklinde bir çevre koridoru ile çevrelenmiştir. Çevre koridoru böylece bazilikanın yan neflerini de teşkil etmektedir. Bu tip bazilikalar içinde ve çevresinde çok sayıda mezar bulunmuştur. Bunun nedeni gömülenlerin "retro sanctos", yani aziz yahut şehitlerin yakınına gömülmek istemeleridir. Bu tip bazilikaların şehit ve havariler için yapılmış bazilikalar olduğu düşünülürse bu durum açıklık kazanmış olur.
Yeni Aziz Apollinare Bazilikası (Sant’Apollinare Nuovo), 35 metre uzunluğunda ve 21 metre genişliğinde, Teoderik tarafından 500lü yıllarda inşa ettirilen bir geç antik çağ bazilikasıdır. Yapıyı ilginç kılan özelliklerinden birisi Konstantinopolis'ten getirilen Prokonnesos mermeri yapımı olan sütunları ve yapı içerisindeki eşşiz mozaiklerdir.
Narteks, erken Hristiyan ve Bizans bazilika ve kiliselerinde kilisenin ana mekanına açılan giriş bölümü. Genellikle yapının batı yönünde bulunur. Genellikle merkez bölümden (nef) duvarlar yahut sütunlar ile ayrılır. Erken Hristiyan kiliselerinde revak biçiminde, Bizans'taysa, genel olarak kilisenin batısında ana eksene dik konumda ve dışa kapılarla açılan bir kapalı mekan biçimindedir.
Aziz Mikâil Kilisesi, Viyana, Avusturya'da bulunan en eski kiliselerden ve geriye kalan az sayıdaki Romanesk yapıdan biridir. Mikâil'e adanan kilise, Innere Stadt ilçesindeki Michaelerplatz meydanında ve Hofburg İmparatorluk Sarayı'nın Aziz Mikâil Kapısı karşısında yer alır. Sekiz yüzyıllık tarihi boyunca Romanesk ve Gotik gibi çeşitli mimari tarzları barındırmıştır. 1219-1221 yılları arasında Avusturya Dükü VI. Leopold tarafından yaptırıldığı düşünülen kilisenin açılış tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte mevcut hâlini aldığı 1792 yılı bilinen en eski tarihtir.
Ayluka Kilisesi, Lefkoşa'da yer alan bir kilise. Kuzey Lefkoşa'nın Ayluka (Ayyıldız) mahallesinde, Lozan Sokak üzerinde yer almaktadır. Adını Luka'dan alır. 2019 yılı itibarıyla Halk Sanatları Derneğine (HAS-DER) ait bir bina olarak kullanılmaktadır.
Gurcaani Kvelatsminda Meryem'in ölümü Kilisesi 8. veya 9. yüzyılda, Orta Çağ Gürcü mimarisinde "geçiş dönemi" sırasında yapılmış bir Gürcü Ortodoks Kilisesidir. Gürcistan'ın en doğusundaki Kaheti bölgesinin Gurcaani köyünde konumlanmıştır.
Çabukauri Bazilikası Doğu Gürcistan'ın Kaheti bölgesinde yer alan, harabe durumda bir Hristiyan kilisesidir. Nekresi tarihi yerleşim bölgesinde, Nekresi manastır kompleksinin yaklaşık 1.5 kilometre kuzeybatısında konumlanmıştır. 4 veya 5. yüzyıla tarihlenen üç koridorlu, büyük Çabukauri bazilikası, Gürcistan'daki en eski Hristiyan kilise yapılarından biridir. 1998 yılında ortaya çıkarılmıştır. Bazilika, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.
Nantes Katedrali veya Nantes St. Peter ve St. Paul Katedrali, Nantes, Pays de la Loire, Fransa'da bulunan bir Roma Katolik kilisesidir. Katedral, Gotik mimari üslubundadır. Kilisenin inşası, daha evvel Romanesk katedralin bulunduğu konumda 1434'te başladı ve bitmesi 457 yıl sürdü ve sonunda 1891'de tamamlandı. 1862'den beri Fransız Kültür Bakanlığı tarafından bir tarihi anıt olarak listelenmiştir.
Küçük Ayvasıl Kilisesi veya Azize Anna Kilisesi Trabzon'daki en eski kiliselerden biridir. Üç nefli olan yapı, yığma taşlardan yapılmıştır.
Orta Çağ'da mimari, mimarlıkla ilgili dini, medeni, askeri ve sivil binaları içermektedir. Stilleri Romanesk ve Gotik mimaridir. Hayatta kalan Orta Çağ mimarisinin çoğu kiliselerde ve kalelerde görülür.
Terrassa anıtsal kilise kompleksi, İspanya'da Barcelona'nın kuzeyinde toplamda üç binadan oluşan Vizigot döneminden kalma bir yapı topluluğudur. Kompleks, biri katedral, diğeri cemaat kilisesi, sonuncusı bir martyrium olmak üzere üç dini yapı merkezinde kurulmuş, aynı döneme tarihlenen bir mezarlık ile çevrelenmiştir. Bütün kiliselerde MS 9. ila 11. yüzyıla tarihlendirilen duvar resimleri bulunmaktadır.
