İçeriğe atla

Navahoca

Navahoca
Diné bizaad
Ana dili olanlarABD (New Mexico, Arizona, Kolorado, Utah)
Konuşan sayısı170.717 (2007)[1]  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Denesey
Na-Dene
Eyak-Atabask
Atabask
Güney Atabask
Güneybatı Apaçi
Batı Apaçi
  • Navahoca
Dil kodları
ISO 639-1nv
ISO 639-2nav
ISO 639-3nav
Navahocanın yoğun olarak konuşulduğu iki eyalet: New Mexico (en fazla; mavi) ve Arizona (daha az; mor)
Navaho bayrağı

Navahoca ya da Navaho dili (kendilerince Diné bizaad; İngilizce Navajo, Navaho), ABD'de New Mexico, Arizona, Kolorado ve Utah eyaletlerinde Navaholar tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. Güney Atabask dilleri alt grubunda sınıflandırılan Navahocanın en yakın akrabası Apaçi dilleridir. ABD'de konuşanı en fazla olan Kızılderili dilidir. 2007 yılı rakamlarına göre konuşanı 170,717[1] kişidir.

Dilin gelişimi ve bilimsel işlenişi için çalışan kurum Navaho Dil Akademisi (NLA) adlı kâr amacı gütmeyen kurumdur.

Diyalekt ve kabileler

  • Doğu lehçesi (İng. Eastern dialect)
  • Batı lehçesi (İng. Western dialect)
DoğuBatıAnlamı
yas zas kar
gohwééh ahwééh kahve

İyelik

ŞahısÖnekAnlamı
1sg shi- ben-im
2sg ni- sen-in
3sg bi- o-n-un
ho- / a- ¹ birisi-n-in
1dual nihi- ikimiz-in
2dual nihi- ikiniz-in
3dual bi- ikisi-n-in
1pl danihi- üçümüz-ün / biz-im
2pl danihi- üçünüz-ün / siz-in
3pl dabi- üçü-n-ün / onlar-ın

¹ agaan : birisinin kolu ; ajáád : birisinin bacağı

Örnekler

  • dineʼé kabile
  • saad dil
  • łį́į́ʼ at
  • łóóʼ balık
  • atsįʼ et
  • ayęęzhii yumurta
  • dił kan
  • nimasii patates
  • naadą́ą́ʼ mısır
  • łigaii ak, beyaz
  • łizhin kara, siyah
  • dinootłʼizh yeşil
  • łichííʼ kırmızı
  • béeso para
  • azhéʼé baba
  • óola altın
  • yáh gök
  • shá güneş
  • su
  • łáaʼii bir
  • naaki iki
  • tááʼ üç
  • dį́į́ʼ dört
  • ashdlaʼ beş
  • aooʼ evet
  • Tʼóok bizaad Türkçe
  • Tʼóok bikéyah Türkiye

Kaynakça

  1. ^ a b census.gov 3 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2007 American Community Survey. Accessed 2010-07-13.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Navaholar</span>

Navaho, Amerika Birleşik Devletleri'nin Arizona, New Mexico ve Utah eyaletlerinde yaşayan ve Navahoca konuşan Atabaskların Güney Atabaskları grubundan olan bir Kızılderili halkıdır. Üç yüz binlik nüfuslarıyla ABD'deki federal olarak tanınan en büyük yerli halktır. En yakın akrabaları Apaçiler ile birlikte Güney Atabaskları adı altında toplanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Apaçiler</span> Amerika Birleşik Devletlerinin yerli halklarından oluşan birkaç grup

Apaçiler ya da Apaşlar, Amerika Birleşik Devletleri'nin Arizona, New Mexico ve Oklahoma eyaletlerinde yaşayan, Güneybatı Kızılderilileri kültür grubundan, Atabaskların Güney Atabaskları bölümünden ve Güney Atabask dillerine giren Ova Apaçicesi, Hikarilaca, Lipanca, Meskalero-Çirikavaca ile Batı Apaçicesi adlı dilleri konuşan Kızılderilileri topluca niteleyen ortak addır. Kendilerini Apaçi olarak nitelendiren kişi sayısı 2000 yılı rakamlarına göre 56.060 olup en yakın akrabaları Navaholardır.

<span class="mw-page-title-main">Na-Dene dilleri</span>

Na-Dene dilleri, Kuzey Amerika'da Na-Dene Kızılderilileri tarafından, ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da konuşulan diller ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Koyukonca</span>

Koyukonca ya da Koyukon dili, ABD'nin Alaska eyaletinde, Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesinde, Koyukuk ırmağı ile Yukon ırmağı arasındaki bölgelerde Alaska Atabasklarından Koyukonlar tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Holikaçukça ile Değinakçadır. Fransız kökenli Kanadalı bir Cizvit misyoneri olan Jules Jetté'nin 1898'de kaydetmeye başladığı derlemeleri günümüzde Atabask dil araştırmalarında değerli belgelerdir. Hristiyan misyonerlerce misyon okullarında çoğu kez yalnızca dini eğitim verilmiş ve Koyukon öğrenciler İngilizce konuşmaya zorlanmıştır. Günümüzde Alaska Yerli Dil Merkezine göre 2.300 kişilik nüfustan 150 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

Aşağı Tananaca ya da Aşağı Tanana dili [kendilerince Benhti Kokht’ana Kenaga’; İngilizce Lower Tanana, Tanana, Minto], ABD'nin Alaska eyaletinde içbölgelerdeki Tanana ırmağının (Tthʼituʼ) aşağı kısımlarında Minto (Menhti) ile Nenana yörelerinde yaşayan Aşağı Tananalar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Yukarı Tananaca</span>

Yukarı Tananaca ya da Yukarı Tanana dili [kendilerince Neeʼaaneegn, Nee'aaneek; İngilizce Upper Tanana, Nabesna], ABD'nin Alaska eyaletinde Northway, Tetlin ve Tok köylerinde, ayrıca daha az olarak Kanada'da Yukon bölgesinde Beaver Creek yöresinde yaşayan Yukarı Tananalar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 300 kişilik nüfustan 55 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Yukarı Tanana dil sahasının komşuları olarak kuzeybatısında Tanakrosça kuzeyinde Hanca, güney ve güneybatısında Ahtnaca, doğusunda ise Kanada'da Kuzey Tuçoncası ve Güney Tuçoncası konuşulur. En yakın akrabası diğer Tanana dilleri ile Kuskokvimcedir. Biraz daha uzak olan diğer akrabaları Kanada'da konuşulan Tuçon dilleridir).

<span class="mw-page-title-main">Tlınçonca</span> Tlınçonlar tarafından konuşulan bir Kızılderili dili

Tlınçonca, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda yaşayan Tlınçonlar tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Denesulinece, Satuca, Denetaca, Sekanice, Danezaca, Kaskaca, Tahltanca ve Tagişçedir.

Denesulinece, Kanada'nın Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut bölgelerinde Denesulineler tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Tlınçonca, Satuca, Denetaca, Sekanice, Danezaca, Kaskaca, Tahltanca ve Tagişçedir. Kuzeybatı Topraklarında resmî dillerden biri olup konuşanı 765'tir

Nadoten-Vetsuvetence, Kanada'da Britanya Kolombiyası bölgesinde konuşulan yok olma tehlikesindeki Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabası Dakelcedir. Dakel ve Sekanilerle birlikte Carrier Sekani Tribal Council adı altında idari birlik oluştururlar.

Navaho Dil Akademisi, Navaho dilinin korunup kollanmasına ve eğitim ve öğretimine odaklanan kâr amacı gütmeyen kurum.

Batı Apaçicesi ya da Batı Apaçi dili, ABD'de Arizona eyaletinde Apaçiler tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. Güney Atabask dilleri alt grubunda sınıflandırılan Batı Apaçicesinin en yakın akrabası diğer bir Apaçi dili olan Meskalero-Çirikavacadır. Konuşanı yaklaşık 12.700 kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Kanada İnuitçesi</span>

Doğu Kanada İnuitçesi, Kanada'da Doğu Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">Dinétah</span>

Dinétah, Navahoların geleneksel toprakları ve yurtluğu. New Mexico, güneybatı Colorado, güneydoğu Utah ve kuzeydoğu Arizona gibi geniş bir alanı kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Atabasklar</span>

Atabasklar, Atabask halkları, Atabask Kızılderilileri, Athabaskalar ya da Deneler, Kuzey Amerika'da Amerika Birleşik Devletleri ile Kanada'da yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubundan dilleri konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist-şamanist Kızılderili halkları. Toplam nüfusları yaklaşık 200.000 kişidir ve çoğunluğu Navaholar oluşturur. En yakın akrabaları birlikte dilce bir üst grup oluşturan Eyaklar, en uzak akrabaları ise Eyak-Atabask dillerine paralel Na-Dene dillerinin diğer ana grubunu oluşturan Tlingitlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Atabaskları</span>

Kuzey Atabaskları, Alaska'nın İç Alaska bölgesinde ve Kanada'nın batısında yaşayan, Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Atabasklardan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Pratik olduğu için Alaska Atabaskları ile Kanada Atabaskları olmak üzere iki ana grup olarak sınıflandırılır. Kanada yerlileri içinde First Nations yasal adıyla anılan Kanada Kızılderilileri arasında yer alır. Kuzey Atabask dillerini konuşurlar. Atabaskların üç ana grubundan biridir ve diğer iki grup olan Güney Atabasklarından Apaçiler ve Navaholar ile Pasifik Atabasklarından (Hupalar) ayrılırlar. Tsutinaca ile Nikolaca konuşan Atabasklar hariç tamamı Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Kivalliq İnuitçesi</span>

Kivalliq İnuitçesi, Kanada Nunavut'ta Kivalliq Bölgesinde yaşayan Kivalliq İnuitleri tarafından konuşulan Doğu Kanada İnuitçesi içinde Kivalliq-Aivilik grubunun lehçesi. Batı Kanada İnuitçesine yakınlaşan yönleri bulunur ve bazen onun lehçesi olarak da sınıflandırılır.

<span class="mw-page-title-main">İnuinnaq İnuitçesi</span>

İnuinnaq İnuitçesi ya da İnuinnait İnuitçesi, Kanada'da Kuzeybatı Toprakları ile Nunavut özerk bölgesinde yaşayan Batı Kanada İnuitlerinden İnuinnait İnuitleri tarafından konuşulan Batı Kanada İnuitçesinin bir lehçesidir ve Kuzeybatı Topraklarında Latin alfabesi ile Nunavut'ta İnuit hece yazısı ile yazılmaktadır. Kuzeybatı Topraklarının 11 resmî dilinden ve Nunavut'ta ise 4 resmî dilden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Na-Dene Kızılderilileri</span>

Na-Dene Kızılderilileri ya da Na-Dene halkları, Na-Dene dilli halklar, Kuzey Amerika'da ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da yaşayan, Na-Dene dilleri ailesinden dilleri konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ve şamanist Kızılderili halkları. Toplam nüfusları yaklaşık 200.000 kişidir ve çoğunluğu Atabasklar oluşturur. Asya kökenli olduğu 2008 yılında Edward Vajda başta olmak üzere uzmanlarınca kabul edilen tek Kızılderili grubudur. Bunların dışındaki diğer bütün Kızılderililer İngilizcede Amerindians olarak da adlandırılır ve dilleri Amerind dilleri olarak tek grupta da toplanır.

<span class="mw-page-title-main">Aşağı Tananalar</span>

Aşağı Tananalar ya da Aşağı Tanana Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesiyle Fairbanks North Star Borough ilçesinde Tanana nehrinin Yukon Nehri'ne döküldüğü aşağı kısımlarında Tanana kasabasından yukarıki mecralarında ve civarında taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik etnik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Güney Atabaskları</span>

Güney Atabaskları ya da Apaçiler ve Navaholar, Amerika Birleşik Devletleri'nin Güneybatı bölgesinde, Utah, Kolorado, Arizona, New Mexico, Teksas ve Oklahoma eyaletleri ile Meksika'nın Sonora ve Chihuahua eyaletlerinde yaşayan, Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun 6 dilden oluşan Güney Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Atabasklardan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Güneybatı Kızılderilileri ile Ova Kızılderilileri kültür gruplarından Kızılderili halkları.