Naum Tiyatrosu

Naum Tiyatrosu
Eski adı	Théatre de Péra, Théatre Italien Naum, Théatre Impérial Naum
Konum	Beyoğlu, İstanbul
Koordinatlar	41°02′02″K 28°58′41″D / 41.03389°K 28.97806°D
Tarz	Barok
İnşaat
Yapılış	1844
Kapanış	1844
Yıkılış	5 Haziran 1870

Naum Tiyatrosu, İstanbul Beyoğlu'nda, bugün Çiçek Pasajı'nın olduğu yerde bulunan 1844 - 1870 yılları arasında kullanılan tiyatro salonu.^[1]

Istanbul'da kurulan ikinci tiyatro binasıdır (İlki, Venedikli Jüstinyen tarafından Galatasaray civarında inşa edilen Fransız tiyatrosu idi).^[2] Bu nedenle Osmanlı İmparatorluğu'nda tiyatronun doğuş ve gelişiminde önemli bir yer kaplamaktadır. Naum Tiyatrosunun adı, işletmecisi olan Mihail Naum'dan gelir. Tiyatro temsillerinin yanı sıra İtalyan Operası'nın önemli temsillerine ev sahipliği yapan Naum Tiyatrosu, Türk tiyatro tarihi ve Osmanlı Batılılaşması açısından büyük bir öneme sahiptir. Mekan, Abdülmecid devrinde bir saray tiyatrosu gibi kullanılmış ve Tanzimat döneminin önemli tiyatro olaylarına sahne olmuştur^[1]^[3]

Tiyatro binası, 1870 İstanbul yangınında yandı. Bugünkü Balıkpazarı'nın bulunduğu sokak tiyatronun anısı olarak Sahne Sokak adını taşır.^[4]

Tarihçe

İstiklal Caddesi ile bugünkü adıyla Sahne Sokak'ın kesiştiği yerde bulunan Osmanlı uyruklu Tütüncüoğlu Mihail Naum'a ait ev 1831'de yanmış; arsası üzerinde İtalyan illüzyonist Giovanni Bartolomeo tarafından 1839 yılında ahşap bir tiyatro binası yapılmıştı.^[4] Bosco'nun hokkabazlık hünerleri gösterdiği ve Avrupa'dan gelen sanatçıların tiyatro oyunları oynadığı Bosco Tiyatrosu adlı bu sahnede tiyatro temsilleri mevsimler halinde 1844 yılına kadar devam etti.^[5]

Mihail Naum bugünkü Galatasaray Lisesi'nin karşısındaki Bosco Tiyatrosu'nu devralıp 1844 yılında Théatre de Péra adıyla açtı.^[1] Burası sadece tiyatro değil, opera temsilleri de sahnelenen bir mekandı. Naum Tiyatrosu’nun sahnelenen ilk yapıtı Lucrezia Borgia adlı bir opera oldu. O dönemde İstanbul’a genellikle İtalya’dan operalar gelmiş ve henüz Avrupa’nın Paris ve Londra gibi merkezlerinde seslendirilmeden Osmanlı başkentinde sahneye konmuştur^[6] Örneğin ünlü besteci Verdi’nin, 1844 yılında yazdığı Ernani operası 1 Şubat 1846 tarihinde İstanbul’da sahnelendi.^[6]

Ahşap yapı, 1846’da çıkan bir yangında kül oldu. Yangından sonra Mihail Naum, Sultan Abdülmecid’in yardımıyla tiyatrosu yerine yeni kâgir yapıyı inşa ettirdi. Yeni bina, İngiliz Sefaretini inşa etmek için İstanbul’a gelmiş olan Mimar Willam Smith’e yaptırıldı.^[4] Avrupa'daki benzerlerini aratmayacak kesme taştan ve son derece lüks olarak inşa ve dekore edilmiş; iç duvarlar altın varak kaplama süslerle, koltuklar ince ipek kumaştan tezyin edilmişti; Sultan için özel bir kapıdan girilebilen Hünkar Locası yaptırılmıştı.^[7]

Tiyatro 4 Kasım 1848’de Verdi’nin Macbeth operası ile yeniden açıldı.^[6] Aynı yıl Aralık ayında Sultan Mecid, Cuma namazından sonra habersiz olarak yeni Tiyatroyu görmeye gitmiş, bina ve dekorasyonu ve özellikle dekorları indirip kaldıran mekanizmayı çok beğenmişti.^[7] 9 Şubat 1849’da ise Naum Tiyatrosu’nda Donizetti’nin "Linda di Chamouix" adlı operasını izledi; ayrılırken sanatçılara 50 bin kuruş ihsanda bulundu. Onun bu ziyareti için özel olarak bir Türkçe kasideyi bestelenip seslendirilmiştir.

Tiyatronun adı, 1849 yılında Théatre Italien Naum oldu. İstanbul, Avrupadaki Monarşi karşıtı ayaklanmalar nedeniyle ülkelerinden kaçan bürokratlar, sanatçılar ve aydınlarla dolduğu için Naum Tiyatrosu bu Avrupalı kalabalığa bir Balo Salonu olarak da hizmet verdi.

Abdümecid’in halkla beraber oyunu seyretme deneyimi yaşamak üzere 26 Mart 1851’de geleceğin üç padişahı ile (V. Murad, II.Abdülhamid ve V. Mehmet) ile temsil saatinde ansızın Naum Tiyatrosu’na gelmesi opera tarihinin önemli olaylarındandır.^[8]

Bu temsilden kısa bir süre sonra iki primadonna, Rosina Penco ve Marcella Lotti taraftarları arasında patlak veren kavga sonucu operada işlenen bir cinayet, tiyatronun kısa bir süre kapatılmasına sebebiyet verecekti.^[9]

1849-1850 temsillerinin sonunda Naum Tiyatrosu sadece operaya yönelmeye başladı. Donizetti Paşa Naum tiyatrosunda müzik direktörü olarak görev yapıyordu. Sahne yönetmeni ise Lanzoni idi.

Saray ile çok iyi ilişkileri olan Naum, 1851-1852 sezonunda 15 yıl süre ile opera oynatma hakkını elde etti ve kadrolu olarak 117 kişilik bir İtalyan Opera topluluğunu koro, orkestra, teknik personel ve yöneticileri ile birl ikte İstanbul’a davet etti.^[5]^[10] Grup, Verdi'nin "I Masnadieri" operasının Türkiye prömiyerini yaptı. Verdi'nin Il trovatore operası ise 19 Ocak 1853 yılında Roma'da sergilendikten yalnızca 10 ay sonra 18 Kasım 1853'te bu ekip tarafından Naum tiyatrosu'nda sergilemiştir.^[10]

1857 yılında Dolmabahçe'de kurulan Gazhane'den çekilen hatla havagazına kavuşması, tiyatro için bir dönüm noktasıdır. Böylece salon o güne kadar hayal bile edilemeyecek bir aydınlığa kavuşmuştur. Tiyatronun ön cephesinde yer alan tiyatronun adı ve ay yıldızlı Osmanlı arması günlerce konuşulur.^[11]

Naum Tiyatrosu, ilk kurulduğu yıllarda repertuvarı İtalyan ve Fransız bestecilerinin eserlerinden oluştuğu için, İstanbul'un elit gayr-ı müslim tabakasına ve yabancılara hitap ediyordu. Sultan Abdülmecid'in tiyatroya olan ilgisi ve cömertçe yaptığı bağışlar ile asker-sivil Osmanlı bürokrat ve aydınlar tarafından da rağbet edilir oldu.^[7] Avusturya İmparatoru Franz Joseph, Fransa Kraliçesi Eugenie, İngiltere veliahdı Edward ve eşi Alexandra (7 Nisan 1869) gibi ünlüler seyirciler arasında yer aldı.^[2]

1868'de İtalya Birleşik Krallığı'nın Birinci Kuruluş yıldönümü için Naum'da büyük bir yemekli gösteri düzenlendi. Sultan Abdülaziz bu gösteri için Naum Tiyatrosu'na gelmiş; temsilleri çok beğendiğini söyleyerek, sanatçılara l.000 lira ihsanda bulunmuştur^[7]

Rossini'nin Sevil Berberi, Bellini'nin Norması, Gaetano Donizetti'nin Don Pasquale'si, Auber'in Fra Diavolo'su ve Porticili Dilsiz Kız, Verdi'nin Atilla,Rigoletto, Un Ballo in Maschera Ernani, La Traviata ve Nabucco operaları Naum Tiyatrosu’nda sahnelenen eserlerdendir. Dikran Çuhacıyan'ın ilk operası Arşak II 1868-1869 sezonunda İtalyanca sahnelenmiş, ertesi yıl aynı yapıtın yeni düzenlemesi olan Olimpiayı Ermenice oynamıştır.^[5]

5 Haziran 1870 Pazar günü Valideçeşme’de bir Macar göçmenin evinde başlayıp İstiklâl caddesi’ne ulaşan Büyük Beyoğlu Yangınında Naum Tiyatrosu tamamen yandı.^[7]

Rum banker Hristaki tarafından satın alınan arsası üzerinde Hristaki Pasajı yapıldı (bugünkü Çiçek Pasajı)^[3] Günümüzde Çiçek Pasajı'na girerken, iki yanda görülen kadın heykelleri ve üstteki saat Naum Tiyatrosu'ndan kalmıştır.^[2] Bugünkü Balıkpazarı'nın bulunduğu sokak tiyatronun anısı olarak Sahne Sokak adını taşır.^[4]

Ayrıca bakınız

Güllü Agop
Türk tiyatrosu
Osmanlı'da sahne sanatları

Kaynakça

^ ^a ^b ^c Aşçı, Buket (16 Aralık 2010). "Vatan: "Paris'in Garnier'si neyse, İstanbul için de Naum Tiyatrosu oydu". 6 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
^ ^a ^b ^c Çalgıcıoğlu, Boğos (11 Temmuz 2006). "19. Yüzyıl Osmanlı Temaşa Sanatının Başlangıcından 1946'ya Ermeniler". 27 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
^ ^a ^b "Çiçek Pasajı Tarihçesi". Tarihicicekpasaji.com. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
^ ^a ^b ^c ^d "Naum Tiyatrosu". Tas-istanbul.com. 6 Temmuz 2015. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
^ ^a ^b ^c Özcengiz, Zuhal. "Kuruluş Döneminde Türk Operası". tez.yok.gov.tr/. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, doktora tezi İstanbul 2006. 1 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2016.
^ ^a ^b ^c Yalçın, Soner (20 Temmuz 2008). "Sayın Başbakan Erdoğan bir festivale sizi de bekleriz!". Hürriyet gazetesi. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Özgen, Bülent. "Naum Tiyatrosu". Bulentozgen.com. 6 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
^ "Sultan Abdülmecid'in Opera Merakı". Cafesanat.com. 2 Mayıs 2014. 6 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
^ "Emre Aracı, Osmanlı Döneminde İtalyan Operası, Açıklamalı Konser, 27.03.2013". 7 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2015.
^ ^a ^b Kutluay, Hakan (2 Ocak 2014). "Osmanlı Zamanı Kurulan Tiyatrolar ve Osmanlı Operası'ndaki Yeri'". Makaleler.com. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2015.
^ Akçura, Gökhan (12 Temmuz 2010). "Mekan Pera, Konumuz Opera". Gokhanakcura.blogspot.com.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2015.