İçeriğe atla

Naukan Yupikçesi

Naukan Yupikçesi
Ana dili olanlarRusya (Çukçi Özerk Okrugu)
Konuşan sayısı70  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Eskimo - Aleut
Yazı sistemiKiril
Dil kodları
ISO 639-3ynk

Naukan Yupikçesi (İngilizce Naukan Yupik[1]), Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Okrugunda Naukan (посёлок Наукан) ile Dejnyov (посёлок Дежнёв) adlı iki köyde Naukan Yupikleri (нывуӄаӷмит) tarafından konuşulan ve soyu tükenme tehlikesi altında olan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili.

Konuşanları 2005 rakamlarına göre 50[1] kişiyi geçmez.

Eskimo dilleri içindeki yeri

Dilcilik açısından Sibirya Yupikçesi ile Alaska Yupikçesi arasında bir dildir.

Tarih

Naukan Yupikçesi üzerine ilk kayıt 1732 yılında tek bir kelime olarak yapılmıştır. Sonraki kayıt 1791 yılında elyazması olarak Michael Robeck tarafından yapılan ve 1811 yılında Sankt-Peterburg'da Wörterbuch der Olennüi und Aiwanskije Tschuktschi adıyla yayımlanan çalışmada 277 kelime kaydedilmiştir.

Robeck'in Almanca - Çukçice - Naukan Yupikçesi sıralamasıyla verdiği listeden örnekler (Çukçice çıkartılarak) şöyledir:

Almanca 1791 Robeck imlâsıyla Günümüz imlâsıyla Anlamı
Gott Aghat aghat Tanrı (aslında: ilâçlar)
Vater Ataka ataka Baba (aslında: benim babam)
Mutter Anak aana(q) Anne
Sohn Rineka ighneqa Oğul (aslında: benim oğlum)
Tochter Pannika panika Kız (aslında: benim kızım)
Bruder Anechluklik anellgute(q) Erkek kardeş (aslında: kardeş)
Mann Uika uika Koca (aslında: benim kocam)
Weib Nulliak nuliaq Karı (aslında: benim karım)
Mädchen Nubiachtschak neviaghsaq Kız (genç)
Junge Nuchälpäak nukalpiaq Delikanlı (genç)

Dil üzerine en sonki çalışma Alaska'da yapılmıştır. Elizaveta Dobrieva ile Evgeniy V. Golovka tarafından hazırlanan ve Steven A. Jacobson ile Michael E. Krauss editörlüğünde Alaska Yerli Dil Merkezince Fairbanks'ta yayımlanan Naukan Eskimo Dictionary adlı sözlük dilin şu ana kadar yayımlanabilmiş en geniş malzemesidir.

Örnekler

  • pikna / пикньа yukarıda
  • pikute- / пикуты- benzer olmak
  • yuk insan
  • anguyak düşman; yabancı; Rus
  • igurgiq karabatak
  • nanuq kutup ayısı
  • ayveq mors
  • neghhsaq fok
  • ulagaq kutup tilkisi
  • quyngiq evcil ren geyiği
  • tuntu yabani ren geyiği
  • peyuggtemke hayvan sürüsü
  • epeqaq yosun
  • equt söğüt (ren geyiklerince yenilir)
  • qamawk ren geyiği ya da köpek koşulan kızak
  • atekuk parka
  • qulliik pantolon
  • kamgek (ikil) kamget (çoğul); bot, ayakkabı
  • nasaghaq, nasaq başlık
  • ayggaq eldiven
  • ayepghhaataq kolçak
  • sikuq iğne
  • eknitaq lamba
  • qulumsi kazan
  • ngughun, ipute kürek
  • eknitet kibrit kutusu
  • awk kan
  • aningoq apse, sivilce
  • penagun eğe
  • mesiiq eritme yağ
  • suuqaq balina kemiği

Dipnotlar

  1. ^ a b Steven A. Jacobson (2005), History of the Naukan Yupik Eskimo dictionary with implications for a future Siberian Yupik dictionary 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Études/Inuit/Studies 29 (1–2):149-161

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İnuit halkları</span> “İNUİT" bir halk topluluğunun ismi

İnuit halkları, Arktik bölgede, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol Yupik halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo - Aleut dilleri</span>

Eskimo - Aleut dil ailesi, Grönland, Kanada, Alaska ve Sibirya'nın belli bölgelerinde konuşulan dillerdir. Eskimo - Aleut halklarının ana dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo halkları</span> Eski bir kuzey dünya topluluğu

Eskimolar ya da İnuit ve Yupikler, Arktik bölgedeki dört ülkeye dağılmış olarak, Doğu Sibirya, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan ve Eskimo - Aleut dillerini konuşan Eskimo - Aleut halklarının en büyük grubunu oluşturan avcı ve toplayıcı halk.

<span class="mw-page-title-main">Yupikçe</span>

Yupikçe, Yupik dili veya Alaska Yupikçesi, Batı ve Güneybatı Alaska'da Yupiklerin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">Supikçe</span>

Supikçe ya da Supik dili, Güney Alaska'da Supikler tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 3.500 kişilik Supik nüfustan 200 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">İnyupikçe</span>

İnyupikçe ya da İnyupik dili, Kuzey ve Kuzeybatı Alaska'da İnyupiklerin konuştuğu İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 15.700 kişilik nüfustan 2.144 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Sibirya Yupikleri</span> Eskimo halkı

Sibirya Yupikleri ya da Yuitler, Rusya'ya bağlı Çukçi Yarımadası ile ABD'deki Alaska eyaletine bağlı St. Lawrence Adası'nda yaşayan Yupik kolundan bir Eskimo halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.400 kişilik nüfustan 1.000 kadarı, Rusya'daki 900 kişilik nüfustan ise ancak 300 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

Sibirya Yupikçesi , Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı St. Lawrence Adasında ve Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Bölgesinde yaşayan Sibirya Yupikleri tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.400 kişilik nüfustan 1.000 kadarı, Rusyadaki 900 kişilik nüfustan ise ancak 300 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

Nunivak Çupikçesi, Alaska'da, Nunivak Adasında Nunivak Çupiklerinin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili olan Yupikçenin bir şivesi.

<span class="mw-page-title-main">Yupik halkları</span> Rusyada Çukçi Yarımadasında ve ABDnin Alaska eyaletinde yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan birisi

Yupik halkları ya da Yupik Eskimoları, Rusya'da Çukçi Yarımadasının birbirinden ayrı iki kıyısında ve Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska eyaletinde yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol İnuit halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Naukan Yupikleri</span>

Naukan Yupikleri, Rusya'ya bağlı Çukotka Özerk Okrugunda Naukan ile Dejnyov adlı iki köyde yaşayan ve soyu tükenmek üzere olan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır.

Sirenik Yupikçesi ya da Sirenik Eskimocası, Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Okrugunda bulunan Çukçi Yarımadasının güney kıyılarında Sirenik (Сиӷы́ных) başta olmak üzere birkaç köyde Sirenik Yupikleri (Сиӷы́ныгмы̄́ӷий) tarafından geçmişte konuşulan ve Valentina Vıye adlı son konuşanının 1997 yılında ölmesiyle de yok olan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Diğer Yupik dillerinden oldukça farklı olduğu için kimilerine göre Eskimo dillerinin Yupik ve İnuit dışında üçüncü koludur.

<span class="mw-page-title-main">Sirenik Yupikleri</span> Büyük ölçüde özgünlüğünü yitirmiş olan Yupik kolundan bir Eskimo halkı

Sirenik Yupikleri ya da Sirenik Eskimoları, Rusya'ya bağlı Çukotka Özerk Okrugunda bulunan Çukçi Yarımadasının güney kıyılarında Sirenik (Сиӷы́ных) başta olmak üzere birkaç köyde yaşayan ve kültürleri büyük ölçüde özgünlüğünü yitirmiş olan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır. Dilleri diğer Yupik dillerinden oldukça farklı olduğu için Menovşçikov (Меновщиков) gibi kimi uzmanlara göre Eskimo halklarının Yupik ve İnuit dışında üçüncü koludur.

Eskimo mutfağı, Eskimoların yeme ve içme şekilleri. Halklara bağlı olarak farklılıklar gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada İnuitçesi</span>

Batı Kanada İnuitçesi, Kanada'da Batı Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Kanada İnuitçesi</span>

Doğu Kanada İnuitçesi, Kanada'da Doğu Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo - Aleut halkları</span>

Eskimo-Aleut halkları, anadilleri Eskimo - Aleut dilleri ailesine giren Sibirya kökenli avcı ve toplayıcı şamanist halklar. Sibirya kökenli olmalarına rağmen, günümüzde Sibirya'da az sayıda bulunurlar; daha çok Kuzey Amerika'nın arktik bölgesi ile Grönland'da yoğunlaşmışlardır ve Arktika'nın birincil ana halkı konumundadırlar. Dil temelli sınıflandırmaya göre, Aleutlar ile Eskimolar olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Dilce yapılan bu sınıflandırma kültürce yapılan sınıflandırmayla da örtüşür. Yalnız, dilleri Eskimo dillerinin Yupik koluna giren ve İngilizcede Alutiiq adıyla da anılan Supikler, kültürce Eskimolara değil Unangan da denilen Aleutlara yakındır ve geçmişte Ruslarca her iki halk da Çukçilerin verdiği "Aleut" ortak adıyla anılırlar. Eskimo - Aleut dilli halkların nüfusu 102.000 kişidir. Büyük çoğunluğunu Eskimolar oluştururken, Aleutlar 2300 kişilik nüfuslarıyla çok azınlıkta kalırlar.

Çupikçe ya da Chevak Çupikçesi, Alaska'da, Chevak ile Hooper Bay yöresinde Çupiklerin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili olan Yupikçenin bir lehçesi. Nunivak Çupikçesi gibi bu da Yupikçenin y sesine karşılık ç sesini kullanmasıyla belirginleşir.

Yupik dilleri, Rusya'da Çukçi Yarımadası'nın birbirinden ayrı iki kıyısında ve Amerika Birleşik Devletleri'nde Alaska eyaletinde Eskimo-Aleut dilleri ailesinden Yupik halkları tarafından konuşulan Eskimo dilleri ailesidir. Eskimo dillerinin diğer ana kolu İnuit dilleridir. Alaska Yerli Dil Merkezi'ndeki son rakamlara göre 30.800 kişilik nüfusa sahip Yupik halklarından 11.900 kadarı anadillerini konuşabilimektedir.

Eskimo dilleri, Rusya'da Çukçi Yarımadasının birbirinden ayrı iki kıyısında, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinde, Kanada'da ve Danimarka'ya bağlı Grönland'da Eskimo-Aleut dilleri ailesinden Eskimo halkları tarafından konuşulan dil ailesi. Yupik dilleri ile İnuit dilleri olmak üzere İki ana kolu vardır. Fakat, Sirenik Yupiklerinin günümüzde konuşanı kalmayan dilleri diğer Yupik dillerinden belirgin biçimde farklıdır ve bu farklılığa dayanarak Menovşçikov (Меновщиков) gibi kimi uzmanlar Sirenik Yupikçesini Yupik dilleri dışında tutarak Sirenik Eskimocası adı altında Eskimo dillerinin üçüncü ana kolu olarak sınıflandırır. Sirenik Yupikçesi 1997 yılında tükenmiştir. Alaska Yerli Dil Merkezindeki son rakamlara göre 124.000 kişilik nüfusa sahip Eskimo halklarından 85.544 kadarı anadillerini konuşabiliyor.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.