İçeriğe atla

Nasıreddin Şah

Nasıreddin Şah
İran Şehinşahı
Zıllu'llâh (Tanrı'nın [yeryüzündeki] Gölgesi)
Kıble-i Âlem (Evrenin Dönüm Noktası)
İslampanah (İslam'ın Sığınağı)
İran Şahı
Hüküm süresi5 Eylül 1848 - 1 Mayıs 1896
Önce gelenMuhammed Şah
Sonra gelenMuzaffereddin Şah
VekilMelik Cihan Hanım
SadrazamlarMirza Taki Han
Doğum17 Temmuz 1831(1831-07-17)
Osku, İran
Ölüm1 Mayıs 1896 (64 yaşında)
Tahran, İran
Eş(ler)iEnisüddevle
Tam adı
Nasırüddin Şah
ناصرالدین‌شاه
HanedanKaçar Hanedanı
BabasıMuhammed Şah
AnnesiMelik Cihan Hanım
DiniŞia
İmza

Nasıreddin Şah (Farsça: ناصرالدین شاه قاجار, d. 17 Temmuz 1831, Tebriz - ö. 1 Mayıs 1896, Tahran), 5 Eylül 1848 - öldürüldüğü 1 Mayıs 1896 yılına kadar İran şahı. Muhammed Şah Kaçar ve Melik Cihan Hanım'ın oğlu ve Sasani Hanedanının II. Şapur ve Safevi Hanedanı'nından I. Tahmasb'tan sonrasında İran'ın en uzun saltanat süren üçüncü hükümdarıdır. Nasıreddin Şah, 50 yıla yakın süren hükümdarlığı süresince, resmi olarak Avrupa'yı ziyaret eden modern ilk İran hükümdarıdır.[1]

Saltanatı

Yönetimindeki ilk etkinliği

Nasıreddin yönetimindeki devlet, İran hükûmeti olarak tanındı, ancak yetkileri yerel kabile liderleri tarafından baltalandı. Din adamları ve kabile reisleri toplum üzerinde otonomi durumundaydı. Nasıreddin halkı üzerindeki egemenliğini uygulamada etkili değildi. Yerel grupların kendi milisleri olması ve çoğunlukla onları ortadan kaldırmaya, güç sahibi olamadığı için, monarşi tarafından kabul edilen yasalara uymadılar. Halk ise devlet tarafından yayınlanan kanun yerine ulema'nın fetvalarını dinledi. Nasıreddin iktidara geldiğinde, ordusunda çeşitli kabile liderleri altındaki ordulardan önemli ölçüde küçük olan 3.000 adamı olması. Eyaletler için bir orduya ihtiyaç duyduğunda, yerel milisleri kiraladı. Nasıreddin'in, reformlarından önce halk üzerinde çok az güce sahipti ve reformlar sırasında bile bu reformları başarıyla uygulayabilme konusunda zorlukla karşılaştı.[2]

Diplomasi ve savaşlar

Nasıreddin, 1848'de babasının ölümünü haber aldığında Tebriz'de idi ve Emir Kebir'in yardımıyla tahta çıktı. Nasıreddin önce de reformist eğilimler gösterdi, ancak hükûmet tipini diktatörlük yaptı. Bazı Babilerin, başarısızlıkla sonuçlanan suikasttan sonra sindirme harekâtı başlattı. Başbakan Emir Kebirin emriyle, Babi infaz edilmesiyle- Babiler ve Bahailer kendilerini başka inançtan saydılar. Rusya'nın 19. yüzyıl başlarında ele geçirdiği İran toprakları geri almayı başaramadı. 1856'da Afganistan'ın Herat şehrini işgal etti. Büyük Britanya bunu sömürgesi Britanya Hindistanı'na yönelik bir tehdit sayarak İran'a savaş açtı. Savaşın sonunda İran Herat'tan çekilerek Afganistan'ı tanımak zorunda kaldı. Nasıreddin, 1873'te Avrupa'yı ziyaret eden ilk modern İran kralıydı ve sonra 1878'de (Kraliyet Donanması Filosu gözden geçirdi) ve 1889'da gördüğü teknolojiye hayran kaldığı söylenmektir. 1873'te İngiltere'ye yaptığı ziyarette, Nasıreddin Şah, Kraliçe Victoria tarafından şövalyelikteki en yüksek makam olan Order of the Garter verildi. 1873'teki gezisinde yazdığı seyahat günlüğünü Farsça, Almanca, Fransızca ve Hollandaca dahil olmak üzere birçok dilde yayınlandı.

Nasıreddin Şah (Abulhasan Gaffari, 1854)

Nasıreddin Şah 1890 yılında bir İngiliz olan binbaşı Gerald F. Talbot'la yaptığı antlaşmayla, İran'ın tütün endüstrisini (Alım, Satım, Dağıtım, İşleme) veren bir anlaşma imzaladı ancak Talbet şirketini verilen bu imtiyaz yabancıların sömürüsü olarak algılandı ve Ayetullah Mirza Hasan Şirazi tarafından, tütünü üretme, kullanma ve ticaretini yasaklayan fetva vermesi üzerine anlaşmadan vazgeçti. Ancak, Avrupalılara imtiyaz vermemesinin sonunu getirmedi; daha sonra İranın gümrük gelirlerinin ve Değerli taşlar haricinde iranın bütün yeraltı ve yerüstü kaynaklarının mülkiyetini Paul Julius Reuter'e verdi.[3]

Nasıreddin Şah (Nadar tarafından çekilen fotoğrafı)

Reformları

Nasıreddin Şahın modernleşme reformlarının çoğu, Emir Kebir'in başbakanlığı döneminde gerçekleşti. Vergi sistemine reformlar getirerek bütçeyi dengeledi, din adamlarının yetkilerini kısıtladı, bazı askeri fabrikalar kurdu, İngilizler ve Rus nüfuzunu azaltmak için diğer güçlerle ilişkiler geliştirildi. Tahran Çarşısı'nı inşa ettirerek İşsiz İnsanlara İş İmkânı Sağladı, Vekayi-i İttifakiye adlı ilk gazeteyi çıkarttı ve Darülfünun adı verilen ilk İran Eğitim Okulu'nu açtı, Ancak Emir Kebir'in gerçekleştirdiği reformlar Nüfuzlu kişiler tarafından tepkiyle karşılanıp Şahı Kışkırtmalarıyla Nasıreddin Şah önce Emir Kebiri sürgün edip sonra öldürtmesiyle, Şah reforma olan ilgisini yavaş yavaş kaybetti. Bununla birlikte, telgraf ve posta hizmetlerini getirdi, yollar inşa ettirdi, sulama kanalları açtırdı, Ayrıca eyalet ordusunun boyutunu arttırdı ve Rus Subayları tarafından eğitilip silahlandırılan Pers-Kazzag(Kazak)Birliği adında yeni bir Birlik oluşturdu.

Ölümü

İzlediği politikalarla çeşitli çevrelerin düşmanlığını kazanan Nasıreddin Şah, 1896'da Tahran'da Cemaleddin Afgani'ye bağlı olduğu iddia edilen Mirza Rıza Kirmani adlı bir fanatik tarafından Şah Abdülazim türbesinde öldürüldü. Ardından Gülistan Sarayına gömüldü.

Kaynakça

  1. ^ "Nāṣer al-Dīn Shāh | Qājār shah of Iran | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 14 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2022. 
  2. ^ Amanat, Abbas (1997). Pivot of the Universe: Nasir Al-Din Shah Qajar and the Iranian Monarchy, 1831-1896 (İngilizce). University of California Press. ISBN 978-0-520-08321-9. 11 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2022. 
  3. ^ "Portrait". web.archive.org. 23 Nisan 2003. 23 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2022. 
Nasıreddin Şah
Doğumu: 17 Temmuz 1831 Ölümü: 1 Mayıs 1896
Resmî unvanlar
Önce gelen
Muhammed Şah

İran Şahı

1848-1896
Sonra gelen
Muzaffereddin Şah

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Safevîler</span> 1501–1736 arasında İranda varlığını sürdürmüş devlet

Safevî İmparatorluğu, Safevîler veya Safevî Devleti, 1501 ve 1736 yılları arasında varlığını sürdürmüş, sıkça modern İran tarihinin başlangıcı olarak kabul edilen, İran tarihindeki en önemli hanedanlıklardan biri olan Türk kökenli Safevi Hanedanı tarafından yönetilmiş devlet. Bugünkü İran, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Afganistan, Türkmenistan ve Türkiye'nin doğu kesiminde varlığını sürdürmüş, Şiî Onikiciliği resmî mezhep olarak kabul etmiş ve İran'ın varisi olduğu Safevî Hanedanı'nın devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Kaçar Hanedanı</span> 1789-1925 yılları arasında İranı yöneten Türk hanedan

Kaçar Hanedanı, İran'daki Azerbaycan Türklerinin Kaçar boylarından olan Kovanlı kolu tarafından kurulmuş ve 1794 ile 1925 yılları arasında hüküm sürmüş bir İran Devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Karakoyunlular</span> 1380-1469 yılları arasında bugünkü Doğu Anadolu Bölgesi, Güney Kafkasya, Azerbaycan ve Kuzey Irak topraklarında egemenlik sürmüş Oğuz Türklerinin kurduğu bir devlet

Karakoyunlular ya da Karakoyunlu Devleti, başkenti Tebriz olan ve 1380-1469 yılları arasında bugünkü Doğu Anadolu Bölgesi, Güney Kafkasya, Azerbaycan ve Kuzey Irak topraklarında egemenlik sürmüş Oğuz Türklerinin kurmuş olduğu bir devlettir.

<span class="mw-page-title-main">I. İsmail</span> Safevî Devletinin kurucusu ve ilk hükümdarı

I. İsmail, bilinen adıyla Şah İsmail veya tam unvanıyla Ebu'l-Muzaffer Bahadır el-Hüseynî, Safevî Tarikatı'nın lideri, Safevî Devleti'nin kurucusu ve ilk hükümdarıdır. Alevilik ve Bektaşilikte Yedi Ulu Ozan'dan birisi olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Muzaffereddin Şah</span> İran şahı

Muzaffereddin Şah, 1896-1907 yılları arasında İran şahı olarak hüküm sürdü.

<span class="mw-page-title-main">I. Abbas</span> 5. Safevi hükümdarı

I. Abbas veya Büyük Abbas, Safevi Hanedanlığının beşinci hükümdarı olan Şah Abbas, Safevi Hanedanı'nın en güçlü hükümdarı olarak gösterilir. Şah Muhammed Hüdabende'nin üçüncü oğludur. 3 Ekim 1587 tarihinde Türkmen şeflerinin desteklediği bir askerî darbe ile 17 yaşında tahta geçip 1629 yılına kadar 42 yıl hükümdar olarak kalmıştır. Hükümdar olduğu tarih Safevi Devleti açısından zorlu bir dönemdir. İçeride Türkmen aşiretleri arasındaki kanlı çatışmalar, doğuda Özbek akınları, batıda ise Osmanlı İmparatorluğu'nun baskısı altındaydı. Bu durumun kaçınılmaz sonucu olarak ülke ekonomik olarak da çözülmektedir. Tarımsal ve endüstüriyel üretim düşerken ticaret de çökmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Rıza Pehlevi</span> Pehlevi Hanedanından İran şahı

Rıza Şah Pehlevi, 1925-1941 arasında İran'ın şahı. Büyük Rıza Şah adıyla da tanınır. Kaçar Hanedanı'nın son şahı olan Ahmed Kaçar'ı devirerek Pehlevi Hanedanı'nı kurdu. Kurduğu Pehlevi rejimi laik, milliyetçi, militarist ve anti-komünist bir rejimdi.

<span class="mw-page-title-main">Nadir Şah</span> 1. Afşar Devleti Şahı

Nadir Şah Afşar, Afşar İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk hükümdarı olan Türkmen şahtır. İran tarihinin en güçlü hükümdarlarından biri kabul edilip, 1736'dan 1747'deki suikastına kadar Afşar İmparatoru ve İran şahı olarak hüküm sürmüştür. Batı Asya, Güney Kafkasya, Orta Asya ve Güney Asya'da birçok seferde savaşmıştır. Askeri dehası nedeniyle, bazı tarihçiler onu İran'ın Napolyonu veya İkinci İskender olarak tanımlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bahaullah</span> Bahailiğin kurucu peygamberi (1817–1892)

Baháʼu'lláh veya doğum adıyla Mirza Hüseyin Ali, Bahailik dininin kurucusu.

<span class="mw-page-title-main">I. Tahmasb</span> 2. Safevî şahı

I. Tahmasb, Safevî Devleti'nin ikinci hükümdarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Feth Ali Şah</span>

Feth Ali Şah, Kaçar Hanedanı'ndan olup 1797-1834 yılları arasında İran'da hüküm süren ikinci şah. Yönetimi sırasında Kuzey Kafkasya'yı Gülistan ve Türkmençay Antlaşması'yla geri alınamayacak şekilde Rusya'ya bırakmıştır. Feth Ali Şah Tarihçi Joseph M. Upton'a göre, "uzun sakalıyla, ince beliyle, evlatlarıyla İranlılar arasında meşhurdur." Feth Ali Şah'ın saltanatının sonlarında, ekonomik sıkıntılar, askeri ve teknolojik yükümlülük İran'ı parçalanmanın eşiğine getirdi, ölümünden sonra yaşanan taht mücadelesiyle çözülme hızlandı.

<span class="mw-page-title-main">Şahruh</span>

Şahruh Mirza, Timur İmparatorluğu üçüncü hükümdarı.

<span class="mw-page-title-main">Merv Savaşı</span>

Merv savaşı, 2 Aralık 1510 yılında meydana gelen ve Safevi devletinin, Şeybani Hanlığı üzerinde kritik bir galibiyetle tamamladığı savaştır. Sonuçta, Safeviler Horasan'ı kontrol altına aldılar.

<span class="mw-page-title-main">Mirza Rıza Kirmani</span> İran Şahı Nasreddin Şah’ın katili

Mirza Rıza Kirmani, Kirman, İran'da doğdu ve 10 Ağustos 1896'da Tahran’ da öldü. Cemaleddin Afgani’ nin bir müridi ve İran Şahı Nasreddin Şah’ ın katilidir.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Şah</span> Kaçar Hanedanının üçüncü hükümdarı

Muhammed Şah, İran'da hüküm süren Kaçar Hanedanının üçüncü hükümdarı.

<span class="mw-page-title-main">Mirza Taki Han</span> İran Başbakanı

Mirza Taki Han, 1807 yılında Irâk-ı Acem’de Ferâhân yakınlarındaki Hezâve’de doğdu. Emîr-i Kebîr ve Emîr-i Nizâm unvanlarıyla tanınır.

<span class="mw-page-title-main">Mirza Şirazi</span>

Mirza Muhammed Hasan Şirazi, tam adıyla Ebû Muhammed Muizzüddîn Mirzâ Muhammed Hasen b. Mahmûd b. İsmâil eş-Şîrâzî el-Hüseynî, İslam alimi.

<span class="mw-page-title-main">Enisüddevle</span> İran Şahı Nasıreddinin eşi

Fatıma bilinen adıyla Enisüddevle, İran şahı Nasıreddin'in eşi.

<span class="mw-page-title-main">Kaçar Devleti</span>

Kaçar Devleti, Kaçar İmparatorluğu veya resmiyette Yüce İran Devleti, İran'daki Azerbaycan Türklerinin Kaçar boylarından olan Kovanlı kolu tarafından kurulmuş ve 1794 ile 1925 yılları arasında hüküm sürmüş İran devleti.

<span class="mw-page-title-main">Tekye-i Devlet</span>

Tekye-i Devlet Tahran'da yer alan İran tekkelerinden biriydi. Taziye için devletin yaptırdığı en meşhur bina, Kaçar Hükümdarı Nasıreddin Şah tarafından 1870'lerde inşa edilmiştir. Pek çok taziyenin temsil edildiği bu bina 1946 yılında yıkılmıştır.