Nargile
Nargile, Balkanlar, Orta Doğu ve Güney Asya'ya özgü geleneksel bir tütün içme aracıdır. Kullanıcının bir hortum aracılığıyla sudan geçerek süzülen dumanı içine çekmesini sağlayan bir düzenek olan nargile, içim şekli ve adabı, yüzlerce yılda oluşmuş kullanım geleneği ile basit bir aletten fazlasını ifade etmekte olup, doğu kültürünün bir parçası haline gelmiştir.
Yapısı ve Tasarımı
Nargile temel olarak 5 bölümden oluşur:
- Ser: Nargilenin uzun gövdesidir. Boyun kısmı dar olmakla birlikte karın kısmına inildikçe çapı genişleyen, yapı olarak sürahiye benzeyen bir parçadır. Cam, metal ve seramikten yapılır.
- Lüle: En üstte bulunan, nargile tütünü'nün (mu‘assel) konulduğu delikli tabladır. Gümüş, pirinç ya da bakırdan yapılmış, oymalarla süslü bir muhafaza ile çevrilidir. Üzerine köz konularak gerekli ısı sağlanır.
- Marpuç: Dumanı şişeden alan ve ağza ulaştıran bölümdür. Bu bölümde kullanılan hortumun iç kısmı koyun ve özel olarak ceylan derisinden yapılır.
- Şişe: İçinde dumanı filtre eden suyun olduğu ve fokurdamaların geldiği bölümdür.
- Tahliye: Yeni nesil Nargile takımlarında nargilenin içerisinde biriken havanın dışarı atılmasını sağlayan hava delikleri bulunmaktadır. Bu sayede geriye doğru üflendiğinde içerisinde biriken acı yanmış duman dışarı tahliye edilir.
Bunlar dışında nargilenin diğer elemanları ise şöyledir:
- Sipsi: Marpucun ucuna takılan, dumanın içinden çekildiği küçük ağızlıktır. Tercihen kehribardan yapılır, fakat maliyet sebebiyle ve sıhhi açıdan, genelde tek kullanımlık olması sebebiyle, plastik veya silikon olanları kullanılır. Mermer ya da gümüş olanları da mevcuttur.
- Tepsi ve rüzgârlık: Tepsi közden düşen külleri toplar, rüzgârlık ise közün sönmemesi ve tepsideki ve lüledeki küllerin etrafa savrulmaması için kullanılır.
- Tömbeki: Nargileye has, kurutulmuş tütünün ince ince kıyılmasıyla elde edilen tütündür.
Nargilenin tasarımında İslam'ın etkisindeki sanatın derin izleri görünmektedir. Cami minaresini andıran ser kısmı bunu çok iyi simgelemektedir. Ayrıca ser kısmı genellikle çiçek ve yaprak desenleriyle süslenmekte ve bunlarda zaman zaman yaldız kullanılmaktadır. Marpuç kısmında ise genelde el dokuması olan kilim desenleri kullanılmaktadır.
Çalışma Şekli
İçici marpuçtan nefes aldığında oluşan basınç farkıyla hava sırayla közden, sonra ısınarak lüledeki gözeneklerden geçer. Sıcak hava ile ısıtılan tömbekinin dumanı karışarak suyun içinden geçer, bu esnada soğur. Daha sonra hava marpuçtan içiciye ulaşır. Nargile içerisinde bulunan su, dumanı soğutmanın yanı sıra içindeki katranı da bir miktar süzer. Nargile ile tütün içmenin, sigara şeklinde tütün içmekten farkı; nargilede çekilen tütün dumanı sudan geçerken barındırdığı ısı suyu bir miktar buharlaştırır.
Tarihi
Nargile, doğu kültürünün bir öğesi olmakta ile birlikte doğuş yerinin Hindistan olduğu zannedilmektedir. Çok farklı kültürlerin farklı adlandırdıkları bu keyif aracı, Araplar tarafından "Narcile", İranlılar tarafından da "Kalyan" diye adlandırılır. Asıl nargilenin kökeni ise Farsçada "Hindistan cevizi" anlamına gelen "Nargil"den gelir. Hindistan’da ortaya çıkan nargilenin ilk örnekleri, Hindistan cevizinin içinin çıkarılıp kabuğuna bir kamış sokularak yapılmıştır. Zamanla Hindistan cevizi yerine kabak kullanılmaya başlanmış, kullananların sayısı arttıkça porselen ve bronz da nargile için elverişli malzemeler haline gelmiştir. Bunları cam, billur, çini hatta gümüş gövdeli nargileler izlemiştir. Hindistan’da doğan nargile, başta İranlılar olmak üzere Araplar, daha sonra da Osmanlılarla tanışmıştır.
Osmanlı döneminde İran’dan getirilen ve zamanın kahvehanelerinde muhabbetlere eşlik eden tömbeki, bazı padişahlar tarafından yasaklanmıştır. Nargile de uzun zaman İstanbul Tophane’de, İzmir Kemeraltı'nda ve Ankara Gençlik Parkı'nda tömbeki olarak sunulmaya başlanmıştır. Bu nostaljik mekânların müdavimlerini ise genellikle orta yaşın üstündeki insanlar oluşturuyordu. Daha sonraki, yani yakın dönemlerdeki aromalı nargilelerin hayatımıza girmesi ile daha hafif bir içecek haline gelen nargile genç kitle tarafından da tercih edilmeye başlandı.
Nargile Kültürü
Doğu kültürünün bir öğesi olan nargile sonradan batıda da kimi değişikliklerle kullanılmaya başlanmıştır. Kullanım kültürü dolayısıyla bu iki türe göre farklılıklar gösterir, ancak pek çok ortak öğe de mevcuttur.
Batıda birden çok marpuca sahip nargile kullanımı yaygındır. Bu uygulama doğudakine göre farklı bir toplu içim ortamı sunar ki doğuda nargilenin bir marpucu vardır ve el değiştirmediği sürece tek kişi tarafından içilir.
Arap kültüründe kullanıcı içtikten sonra ya marpucu masaya dayayarak bunu belli eder ya da ağız kısmı kendine bakacak şekilde eğimli tutarak yanındakine ikram eder. Kabul eden, nargileyi verene elinin tersi ile hafifçe vurur ya da sıvazlar, bu memnuniyet göstergesidir. Kafe ve restoranlarda ise her kullanıcının ayrı bir nargile ısmarlaması yaygındır.
İspanya'da "tetería" adı verilen ve genelde Müslüman göçmenlerce işletilen çay evlerinde nargile içimi yaygınlık kazanmaktadır. İsrail'de "nargeela" olarak adlandırılan nargile kullanımı özellikle Yemen, İran, Irak ve Türkiye'den gelen göçmenler arasında yaygındır. Bunun yanında İsrailliler arasında da nargile kullanımı görülür.
Nargile tiryakileri arasında, güzel bir içim için ortamda olması gerektiği düşünülen dört öğe vardır, bunlar "nargilenin dört şartı" olarak geçiyor. Maşa, meşe közünü karıştırmak için gerekli, en iyi köz meşeden oluyor. Güzel bir köşeye yerleşmek tabii ki önemli ve Ayşe’de tiryakinin çay, kahve gibi istekleri için hazır bulunmalı. Bu deyiş özellikle "eski toprak" Türk tiryakiler arasında yaygın olarak kullanılıyor.
Sağlığa etkileri
Nargile tüketimi genel olarak halk sağlığına tehdit olarak kabul edilir. ABD Akciğer Derneği tarafından "yeni ortaya çıkan ölümcül bir moda" olarak tanımlanmıştır. Nargile tüketimiyle akciğer kanseri vakaları arasında bağlantı vardır. Bu bağlantı konuyla ilgili yapılan bilimsel çalışmalarda istikrarlı biçimde ortaya konmuştur. Buna ek olarak, akciğer hastalıkları, periodontitis ve bebeklerin düşük doğum ağırlığıyla nargile tüketimini bağlantılıdır.[1] Yapılan çalışmalar nargilenin kalp ve damarlara sigara kadar zarar verdiğini ve dumanın sudan geçmesinin "temizleyici" bir etkisi olmadığını ortaya koymaktadır. Nargilenin sigaraya göre sağlığa daha az zararlı olduğu nargilenin yaygınlaşmasında önemli bir etken olsa da bu yönde bir bilimsel kanıt yoktur. Bir takım araştırmalarda nargile içmenin tansiyonu yükselttiği, düzenli nargile içenlerin tansiyonlarının sigara içenlere göre daha yüksek olduğu bulgusuna ulaşılmıştır.[2]
Nargile içmek beraberinde herpes, tüberküloz ve hepatit enfeksiyonu riskini de getirir. Özellikle ağızlığın paylaşıldığı durumlarda bu risk artar; Orta Doğu'da salgın hastalıklarla bağlantılı olduğu bulunmuştur. Pek çok nargile kafesi bu nedenle tek kullanımlık ağızlık temin eder. Bununla beraber, nargiledeki nemli ortam pek çok mikroorganizmanın gelişimine uygun bir ortam sağlar. Tüberküloza yol açan bakteri nargile ser borularının içinde çoğalabilir. Pek çok işletme nargile borularını yıkasa dahi tam olarak temizlenmesi neredeyse imkânsızdır.[2]
Kaynakça
- ^ Elie A Akl; Swarna Gaddam; Sameer K Gunukula; Roland Honeine; Philippe Abou Jaoude; Jihad Irani (2010). "The effects of waterpipe tobacco smoking on health outcomes: a systematic review". International Journal of Epidemiology. 39 (3). Oxford Üniversitesi Yayınları. ss. 834-857. doi:10.1093/ije/dyq002. 18 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2017.
- ^ a b Kadhum, M. ve ark. (2015). "A review of the health effects of smoking shisha". Journal of the Royal College of Physicians. 15 (3). Birleşik Krallık Kraliyet Tıp Koleji. ss. 263-266. doi:10.7861/clinmedicine.15-3-263. Erişim tarihi: 18 Nisan 2017.
