İçeriğe atla

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti

Koordinatlar: 39°19′N, 45°28′E

Başlığın diğer anlamları için Nahçıvan (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Nahçıvan
Naxçıvan Muxtar Respublikası
Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
BaşkentNahçıvan
Resmî dil(ler)Azerice
HükûmetÖzerk cumhuriyet
• Azerbaycan Cumhurbaşkanının yetkili temsilcisi
Fuad Necefli
Anar İbrahimov
• Başbakan
Ceyhun Celilov
Yasama organıNahçıvan Özerk Cumhuriyeti Yüksek Meclisi
Özerklik
• Nahçıvan ÖSSC'nin kuruluşu
9 Şubat 1924
• Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti
17 Kasım 1990
Yüzölçümü
• Toplam
5502 km2[1]
• Su (%)
önemsiz miktar
Nüfus
• 2020 sayımı
461.500
• Yoğunluk
84/km2
İGE (2014)Sabit 0.772[2]
yüksek
Para birimiAzerbaycan manatı (AZN)
Zaman dilimiUTC+4 (AZV)
Trafik akışısağ
Telefon kodu+994 36
ISO 3166 koduAZ

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti (Azerice: Naxçıvan Muxtar Respublikası), Azerbaycan'a bağlı özerk bir cumhuriyettir.

Coğrafya ve ulaşım

Nahçıvan'ın, kuzeyi ve doğusu Ermenistan ile, güneyi ve batısı da İran topraklarıyla çevrilmiş olup, kuzeybatısında yer alan Türkiye ile kısa bir sınırı vardır. Bu sınır bölgesi Türkiye tarafından Dilucu olarak adlandırılmakta olup, Türkiye ile Nahçıvan'ı birbirine bağlayan yol Dilucu'nda Aras Nehri üzerine inşa edilen Hasret Köprüsü'nden geçmektedir.[3]

Coğrafi olarak kuzeyde Zengezur dağları güneyde ise Aras Nehri'yle sınırlanan ve Azerbaycan'ın yaklaşık %6,3'ünü oluşturan Nahçıvan, 5.502,73 km² yüzölçümüne sahiptir.[1] Arazi yapısı dağlık bir nitelik gösteren Nahçıvan'da ovaların toplam araziye oranı % 20, ormanların oranı ise % 2 civarındadır. Ovaların büyük bir bölümü tarıma elverişlidir. Ülkenin zengin maden suyu, soda ve tuz kaynakları bulunmaktadır.[1]

Azerbaycan'a bağlı olmakla birlikte, bu ülkeyle fiziki bağlantısı olmayan Nahçıvan, Türk devletleri arasında Türkiye ile kara sınırı bulunan tek toprak parçasıdır. Türkiye ile Nahçıvan arasında 17 km'lik bir sınır bulunmaktadır. Nahçıvan şehir merkezi ile Türkiye'nin Iğdır şehri arasındaki uzaklık 160 km olup, iki şehir kara yolu ile birbirlerine bağlanmıştır. İki ülke arasındaki ulaşım ve ticari ilişkiler Dilucu Sınır Kapısı'ndan gerçekleştirilmektedir.[1]

İran ile Culfa şehrinde kara ve demir yolu için Culfa sınır kapısı bulunmaktadır. Sovyet döneminden kalan, Nahçıvan'ı Ermenistan üzerinden Azerbaycan'a bağlayan kara ve demir yolu ise, 1990'ların başlarından bu yana kullanılamamaktadır.

Tarım

Nahçıvan bağımsız olduğu 1991 ile 2000 yılları arası, Sovyet sisteminden serbest pazar ekonomisine geçişin sıkıntılarını yaşamıştır. Sovyet zamanından kalma kolhoz ve sovhozlar 2000 yılında vatandaşlara dağıtılmıştır. Sulama sistemi yenilenmiş, şahıs mülküne geçen arazilerde verim artmıştır.[4]

Tarım arazileri 1991 ile 2014 arasında 25,079 hektardan, 60,829 hektara çıkmış, artış 2,4 kat olmuştur. Tahıl ekimine önem verilmiş, tahıl ekili araziler bu dönemde %55'ten, %63'e çıkmıştır. Üretim 30 bin tondan, 103 bin tona, verim 2,09'dan, 2,88 ton/ha yükselmiştir. Eskiden ekilen pamuk, tütün yerine ayçiçeği ve şeker pancarı ekimine başlanmıştır. Sebze ekili alanlar 10 kat, patatesin alanı 25 kat artmıştır. Baklagil verimleri yüksektir.[4]

Ermenistan ambargosunda yakacak yapılması ve bakımsızlıktan meyve bahçeleri %29 küçülmüş fakat 1990'da 1,73 ton/ha'lık verim, 2014'te 10,17 ton/hektara yükselmiştir.[4]

Nüfus ve idari yapı

Nüfus

1 Ocak 2018 resmî verilerine göre Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin toplam nüfusu 452,800 kişidir.[5] Nahçıvan, tarihî Nahçıvan Hanlığı gibi kendisine başkentlik yapan Nahçıvan şehrinin adı ile anılmaktadır. 1 Ocak 2013 resmî verilerine göre Şehir 93.000 kişi nüfusa sahiptir.[5]

Etnik yapı

1 Ocak 2008 resmi verilerine göre Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin nüfusu 414.900 kişidir.[6] Etnik yapı ise 01.08.2011 resmi verilerine göre 405.900 Azerbaycanlı, 2.280 Kürt, 517 Rus, 140 Ukraynalı, 91 Tatar, 147 Ermeni, 11 Lezgi, (%0,021) ise diğer halkların temsilcileri.[7][8]

İdari yapı

Nahçıvan'ın statüsü, 12 Kasım 1995 tarihinde halk oylaması ile kabul edilen Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası'nın 8. bölümünde düzenlenmiştir. Buna göre; Nahçıvan içişlerinde özerk, savunma ve dış politikasında ise Azerbaycan'a bağlı bir statüye sahiptir. Yasama organı 45 üyeli Ali Meclis'ten, yürütme organı ise Bakanlar Kurulundan oluşan Nahçıvan'da yargı görevi bağımsız mahkemelerde bulunmaktadır.

Nahçıvan, Türkiye'nin de taraf olduğu 1921 Moskova ve Kars Antlaşmaları uyarınca özerk statüsü devam etmek kaydıyla Azerbaycan'a bırakılmıştır. Bu çerçevede Türkiye de Nahçıvan'ın statüsünün devamında dolaylı olarak bir güvence unsuru haline gelmiş ve Nahçıvan'ın toprak bütünlüğünü kabul etmiştir.

Nüfus dağılımı

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Nahçıvan şehri ile buna bağlı 7 ilçeden oluşmaktadır. 1 Ocak 2018 resmî verilerine göre Nahçıvan şehri ile ilçelerinin nüfus dağılımı aşağıdaki gibidir:

Nahçıvan Ö.C.'nin rayonları
Haritadaki yeri. RayonMerkez İdari birim Alanı(km²)[5]Nüfus (1 Ocak 2018 nüfus sayımı)[5]Not
1Babek rayonu BabekRayon 828,42 75,000 Önceleri Nahçıvan olan adı 1991 yılında Babek Hürremi'nin şerefine Babek adı verilmiştir.
2Culfa rayonu CulfaRayon 926,30 46,400 Bazı kaynaklarda Cuğa olarak geçer.
3Kengerli rayonu KıvrakRayon 704,89 32,200 2004 yılında Babek rayonu topraklarının bir bölümünden oluşturulmuştur.
4Nahçıvan şehri Nahçıvan şehri şehir 191,57 93,000 1991 yılında Babek rayonundan ayrılmıştır.
5Ordubad rayonu OrdubadRayon 978,99 49,700 Sovyetleşme döneminde Culfa'dan ayrılmıştır[9]
6Sederek Rayonu HaydarabadRayon 163,74 15,900 1990 yılında Şerur reyonundan ayrılmıştır; Ermenilerin işgalı altında olan Kerki kenti de "de jure" bu rayona bağlıdır.
7Şahbuz Rayonu ŞahbuzRayon 836,58 25,100 Sovyetleşme devrinde Nahçıvan (Babek) rayonundan ayrılmıştır.[10]
8Şerur Rayonu ŞerurRayon 872,26 115,500 Sovyet devrinde Baş-Noraşen, daha sonra ise 1990 yılına kadar İliç (Vladimir İliç Leninin şerefine) olarak isimlendirilmiştir.[11]
Toplam5502,75 452,800

Eğitim

Nahçıvan şehir kütüphanesi

Nüfusunun % 28'i şehir merkezlerinde yaşayan Nahçıvan'da 228 ilk ve orta öğretim okulu, 5 meslek lisesi ve 2 üniversite bulunmaktadır.[] Üniversitelerden biri Nahçıvan Devlet Üniversitesi (NDÜ) diğeri Nahçıvan Özel Üniversitesi'dir. NDÜ'nün Mimarlık, Rus Dili ve Edebiyatı ile Müzik bölümleri ÖSYM üniversite tercih kılavuzunda yer almaktadır ve Türkiye'den yaklaşık 250 öğrenci eğitim görmektedir. Üniversitede bazı bölümler için yüksek lisans ve doktora eğitim programları mevcuttur. Bölgede ayrıca, okul öncesi eğitim için resmî kreşler mevcuttur.[12] 1999 yılı itibarıyla toplam öğrenci sayısı 80.000 olarak tespit edilmiştir.[]

Galeri

  • Nahçıvan'ın Kafkaslar'daki konumu
    Nahçıvan'ın Kafkaslar'daki konumu
  • sağ taraf Nahçıvan sol taraf İran, Aras Nehri-Culfa
    sağ taraf Nahçıvan sol taraf İran, Aras Nehri-Culfa
  • Mümine Hatun Kümbeti.
    Mümine Hatun Kümbeti.
  • Mümine Hatun Kümbeti üzerinde detaylar.
    Mümine Hatun Kümbeti üzerinde detaylar.
  • Kümbetin başka bir açıdan görünümü.
    Kümbetin başka bir açıdan görünümü.
  • Mümine Hatun Kümbeti yakınlarında Orta Çağa ait mezartaşları.
    Mümine Hatun Kümbeti yakınlarında Orta Çağa ait mezartaşları.

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ a b c d "Coğrafi Durumu". Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Hakkında Genel Bilgiler. T.C. Dışişleri Bakanlığı. 28 Şubat 2014. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2014. 
  2. ^ "Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi". statistika.nmr.az. 31 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022. 
  3. ^ ATLI, Yrd. Doç. Dr Cengiz (Güz 2013). "IĞDIR NAHÇIVAN İLİŞKİLERİNDE ÖNEMLİ GEÇİŞ NOKTASI HASRET KAPISI- AÇILIŞI VE İKİ ÜLKE İLİŞKİLERİNDEKİ ROLÜ" (PDF). sosyalarastirmalar.com. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2018. 
  4. ^ a b c KURT, Yrd. Doç. Dr. Halil; ÖZKAN, Murat. "BAĞIMSIZLIKTAN GÜNÜMÜZE NAHCİVAN'IN ZİRAİ YAPISI". dergipark.gov.tr. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2018. 
  5. ^ a b c d "Komitesi 1 Ocak 2018 tarihli Nahçıvan Muhtar Cumhuriyeti'nin arazisi, nüfusunun sayı, sıklığı ve idari bölümleri". 4 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2018. 
  6. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; GeoHive isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  7. ^ "The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan: Nakhchivan Economic Region". 27 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2014. 
  8. ^ "Population (Nüfus)" (Azerice). Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2014. 
  9. ^ Hewsen, Robert H (2001). Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press. p. 266
  10. ^ Hewsen. Armenia: A Historical Atlas, p. 123.
  11. ^ Hewsen, Robert H (2001). Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press. p. 264
  12. ^ "Eğitim". Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Hakkında Genel Bilgiler. T.C. Dışişleri Bakanlığı. 28 Şubat 2014. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2014. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Culfa (rayon)</span> Azerbaycan, Nahçıvanda bir idarî bölün

Culfa Rayonu, Azerbaycan'ın rayon olarak adlandırılan birinci derece idarî bölümlerinden biridir. Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde, İran sınırında yer almaktadır. Yönetim merkezi Culfa kenti'dir.

<span class="mw-page-title-main">Culfa, Doğu Azerbaycan</span>

Culfa, İran'ın Doğu Azerbaycan Eyaleti'nde şehir.

<span class="mw-page-title-main">Nahçıvan Hanlığı</span>

Nahçıvan Hanlığı, 1747-1828 yılları arası bugünkü Azerbaycan'a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve eskiden Daralagez veya Daralagöz olarak bilinen Ermenistan'ın Vayots Dzor ilinin oluşturduğu topraklarda, Syunik ile Aras Nehri arasındaki vadide var olmuş feodal devlettir. Bulunduğu dönemdeki Revan Hanlığı, Karabağ Hanlığı ve Maku Hanlığı ile sınırları vardır. Hanlık, bölgede yaşayan Azerbaycanlı olan Kangarlı Hanedanı tarafından yönetilmiştir. Hanlığın nüfusu çoğunlukla Müslüman'dır. Bu Müslüman nüfus içinde Azeriler de bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ordubad (rayon)</span> Nahçıvan, Azerbaycanda bulunan bölge

Ordubad Rayonu -, Azerbaycan'da, Nahçıvan Özerk Cumhuriyetinde rayon. Merkezi Ordubad şehridir. İran ve Ermenistan'la sınırdır.

<span class="mw-page-title-main">Nahçıvan</span> Nahçıvan Özerk Cumhuriyetinin başkenti

Nahçıvan, Azerbaycan'da bir şehirdir. Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin başkentidir. Aras Nehri'nin kolu olan Nahçıvan Nehri'nin batı kıyısındadır. Babek Rayonu ile çevrili olan Nahçıvan şehri, özel bir statüye sahiptir. 2019 itibarıyla, şehir nüfusu 93.700'dür. Bakü'den uzaklığı 536 km'dir. Uluslararası havaalanı vardır.

<span class="mw-page-title-main">Culfa, Azerbaycan</span> Nahçıvan özerk Cumhuriyetinde şehir

Culfa , Azerbaycan'da, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde şehir. Culfa Rayonunun idari merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Nahçıvan Havalimanı</span> azerbaycanda bir havalimanı

Nahçıvan Havalimanı, Azerbaycan'a bağlı, anavatan ile sınırı olmayan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin başkenti Nahçıvan'da yer alan sivil havaalanı ve Azeri askeri hava üssü.

<span class="mw-page-title-main">Haydarabad, Azerbaycan</span>

Haydarabad , Azerbaycan'da, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde kasaba. Sederek Rayonunun idarî merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Acemi Nahçıvani</span> Nahçıvan-Meraga mimarlık okulunun kurucusu

Acemi ibn Ebubekr Nahçıvani, 12.-13. yüzyıllarda bugünkü Azerbaycan topraklarında faaliyet göstermiş ve ün kazanmış Azerbaycanlı mimar, Nahçıvan Mimarlık Akımının kurucusu ve vatanı Nahçıvan'da pek çok mimari eserin yaratıcısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Dilucu Sınır Kapısı</span>

Dilucu Sınır Kapısı, Iğdır ilinin en doğusunda yer alan Aralık ilçesinde bulunan Türkiye ile Azerbaycan'a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ni birbirine bağlayan ve 1992'de hizmete açılan sınır kapısı. Aralık ilçe merkezine 38 km, Iğdır il merkezine ise 85 km uzaklıkta bulunan sınır kapısı 36.857 m2'lik bir alana kuruludur. Sınır kapısında yayalar için 6 adet giriş ve 3 adet çıkış peronu olmak üzere toplam 9 adet peron mevcuttur. Araç giriş-çıkışları için ise toplam 1 adet giriş ve 1 adet çıkış peronu bulunmaktadır. Aras Nehri üzerine kurulu olan sınır kapısı, Umut Köprüsü olarak da adlandırılmaktadır. Azerbaycan tarafındaki karşılığı Sederek Sınır Kapısı olan Dilucu Sınır Kapısı, ithalat-ihracat, transit ve yolcu giriş-çıkış işlemlerinin yanı sıra, 2009 yılından itibaren sınır ticareti konusunda da yetkilendirildi.

<span class="mw-page-title-main">Zengezur Millî Parkı</span>

Zengezur Millî Parkı, Azerbaycan'da, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde millî park. Yüzölçümü 427.97 km²'dir.

Nahçıvan Üniversitesi, Azerbaycan'da, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin başkenti Nahçıvan'da bulunan bir özel üniversitedir.

<span class="mw-page-title-main">Gal, Culfa</span>

Gal, Azerbaycan'a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin Culfa rayonunda köy.

<span class="mw-page-title-main">Günnüt Harekâtı</span> 2018de Nahçıvan Özerk Cumhuriyetinde yaşanmış çatışmalar

Günnüt Harekâtı veya Günnüt çatışmaları, 20-27 Mayıs 2018 tarihlerinde Azerbaycan'ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde Ermenistan ve Azerbaycan arasında meydana gelen çatışmalardır. Çatışmalar ve müteakip askeri operasyonlar, Azerbaycan'ın Nahçivan Özerk Cumhuriyeti'nde Ermenistan işgali altındaki birkaç köy ve stratejik bölgeyi kazanmasıyla sona erdi, bu alanlar daha önce Azerbaycan ve Ermeni hatları arasında hiçbir güç tarafından kontrol edilmemekteydi. Mayıs sonunda, Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri, 1992 yılında Ermeni güçleri tarafından tamamen tahrip edilen Şerur Rayonu'nda yer alan Günnüt ile Hunutdağ ve Ağbulak olmak üzere iki stratejik pozisyonu yeniden ele geçirdi. Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri, aynı zamanda Kızılkaya ve Mehridağ gibi stratejik pozisyonlarının kontrolünü ele geçirdi ve yeni mevziler kazandı. Ayrıca, birliklerin Ermenistan'ın Vayots Dzor ilinde bulunan Arpa köyü yakınlarındaki Nahçivan'da daha önce boş bir nötr bölgede yeni görevler aldıkları bildirildi.

<span class="mw-page-title-main">Günnüt</span>

Günnüt, Azerbaycan'ın Nahçivan Özerk Cumhuriyeti'ne bağlı Şerur rayonunda bulunan bir köydür. Köy, Nahçıvan-Sederek karayolunun yanında yer almaktadır. Köy 1992 yılında Ermeni güçleri tarafından tamamen yıkılmış olup sakinleri Mahmudkend köyüne taşınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">İnsani Gelişme Endeksi'ne göre Azerbaycan bölgeleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu listede başkent ve en büyük şehir olan Bakü dahil Azerbaycan bölgeleri 2018 İnsani Gelişme Endeksi'ne göre sıralanmıştır. Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve Laçın bu listeye dahil edilmemiştir.

Dünya Azeriler Dayanışma Günü, 31 Aralık tarihinde Azerbaycanlıların kutladığı birlik günüdür.

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Anayasası, Nahçıvan ÖC'de resmi yasadır. Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasından sonra özerk devlet'te ikinci anayasa'dır.

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde kamu düzenini ve asayişi sağlamaktan sorumlu bakanlıktır. Azerbaycan Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı'na bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Nahçıvan Garnizonu</span> Askeri ünite

Nahçıvan Garnizonu, Nahçıvan Ordusu olarak da anılır, eski adıyla 5. Kolordu, Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerinin bölgesel bir askeri oluşumudur. Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti topraklarındaki tüm hizmet şubeleri ve militarize müesseselerin yapıları hep birlikte Nahçıvan Garnizonunu oluşturmaktadır. Albay general Kerem Mustafayev'in komutanlığı altında yönetiliyor.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.