İçeriğe atla

Naîmâ

Mustafa Naima
DoğumMustafa Naîm
1655
Halep, Osmanlı İmparatorluğu, modern Suriye
Ölüm1716
Patras, Osmanlı İmparatorluğu, modern Yunanistan
Meslekvakanüvis · bürokrat
Önemli eserTârîh-i Naîmâ

Mustafa Naîmâ ya da tam adıyla Halepli Mustafa Naîmâ Efendi, (Osmanlı Türkçesi: مصطفى نعيما; d. 1655, Halep - ö. 1716, Patras), Osmanlı tarihçisi, ilk resmî Osmanlı vakanüvisi. 17. yüzyıl Osmanlı tarihini ele aldığı Târîh-i Naîmâ ile bilinir.

Hayatı

Asıl adı Mustafa Naim olan Naîmâ'nin babası Mehmed Ağa Halep eşrafındandı.[1] Halep'te yerleşmiş bir yeniçeri ailesine mensup olup dedesi Küçük Ali Ağa ve babası yeniçeri serdarlığı yapmış ve bölgenin ileri gelen kişileri arasında idiler.[2] Doğduğu yer olan Halep'te iyi bir eğitim görüp Arapça ve Farsça öğrendi. Sultan II. Süleyman döneminde genç yaşta İstanbul'a geldi.[1]

Ailesinin Halep'te nüfuzlu olması nedeniyle 1688'de Eski Saray Baltacılar Ocağına girdi. Bu saray eğitim kurumunda yetişmekte iken bir taraftan da Beyazıt Camii'nde medrese tipi eğitim almaya devam etti. İstanbul ve sarayda bulunan eğitim fırsatlarını değerlendirdi. Özellikle tarih, edebiyat ve astroloji konuları ile ilgilendi. Kazandığı bilgilerle kısa zamanda bir isim yaparak itibar kazandı. Baltacılar Ocağı'ndan ayrılıp Saraya Divan-ı Humayun kâtibi oldu.[1][2]

Bu görevi esnasında mahlas olarak "Naima" sözcüğünü kullanmaya başladı. Tarih çalışmalarına ve incelemelerinde devam edip etrafındakiler tarafından tarihi bilen, araştıran ve yazıp anlatan bir kişi tutulup sevilmeye başlandı. Kalaylıkoz Hacı Ahmed Paşa'ya intisap etti ve onun divan efendiliğine yükseldi. Bu dönemde Reissülkitap Rami Mehmet Paşa ve Rumeli kazaskeri Yahya Efendi ile dostluk kurup onlara vasıtası ile Amcazade Hüseyin Paşa'nın ile tanıştı. II. Süleyman döneminde göreve başlamış, resmî bir devlet görevlisi idi ama devletin merkezi bürokrasisi içinde değildi. Amcazade Hüseyin Paşa özellikle yeni olarak resmî bir devlet görevi olarak Vakanüvislik görevi ihdas etti ve Osmanlı Devleti'ne ilk resmî Vakünavis olarak da Naima atandı.[1][2]

Yanında bulunduğu Amcazade Hüseyin Paşa, Naîmâ'nin mükemmel tarih bilgisini öğrenince ona mühim bir vazife verdi. Paşanın kütüphanesinde Sârıhu'l-Menârzade Ahmet Efendi'ye ait olan ve 1591 ile 1659 yılları arasındaki hadiseleri nakleden, bitirilememiş bir tarih kitabının müsveddeleri vardı. Hüseyin Paşa, bu müsveddelerin derlenip toparlanarak kaleme alınması işini Naîmâ'ya verdi. Naîmâ, çeşitli kaynaklara dayanarak uzun araştırmalar yaptı ve 1700 yılında vakanüvis olarak Târîh-i Naîmâ'yı yazmaya başladı. Bu müsveddelerden hazırladığı ilk Vakanınüvis tarih kitabını 1702'de Edirne'ye bulunan Sadrazam Amcazade Hüseyin Paşa'ya gönderdi.[1]

Sadrazam ve bu tarihi nüshasını okuyan devlet erkanı bu yazıyı çok takdir edip beğendiler. Naima'ya arpalık olarak verilmiş olan İstanbul gümrüğündeki görev için maaşına 120 akçe ek zam yapıldı..[1]

Edirne Vakasından sonra ise Rami Mehmed Paşa, Damat Hasan Paşa ve Damat Ali Paşa'ya yakınlaştı.[1][2]

Naîmâ Anadolu başmuhasebeciliğine kadar yükseldi. Fakat devrin ileri gelenleri hakkında tenkit edici sözler söylediği için 1706 yılında Hanya'ya sürüldü. Eşinin talebi üzerine, sürgün yeri Bursa olarak değiştirildi. Sürgünde geçen koca bir yıl sonra Naîmâ, Çorlulu Ali Paşa'nın izniyle İstanbul'a geldi. Tekrar devlet hizmetine alındı. Çorlulu Ali Paşa tarafından Mora Seferine götürüldü. Ancak bu sefer sırasında da Naîmâ'ya bir kısım görevlerinden alındı.[1]

Naîmâ; defter eminliği görevi ile atandığı Mora'nın Patras kasabasında hastalanarak 1716 yılında 61 yaşında iken hayatını kaybetti ve burada bulunan tek caminin avlusuna gömüldü.[1]

Eserleri

Naîmâ'nın temel eseri Târîh-i Naîmâ'dır. Eserini 1574'ten başlatıp 1651'e kadar getiren Naîmâ; olayların iç yüzünü aydınlatan, genellikle sade fakat nükteli ve değerli ayrıntıları kapsayan bu eseriyle bir devrin tarihini ve aynı zamanda sosyal hayatını tasvir etmişti. Bu eser tamamlandığı zaman, artık eski müsveddelerle ilgisi kalmamış, baştanbaşa Naîmâ'nın araştırması ve usta kaleminin bir ifadesi olmuştu. Bu yüzden bu büyük eser, Naîmâ Tarihi olarak bilinir. Naîmâ Tarihi'ne konu olan yıllar, Osmanlı İmparatorluğu'nun en zayıf zamanlarına rastlar. Naîmâ; canlı ve zarif üslubuyla o yılları önümüze sererken sadece tarihçiliğindeki ustalığı değil, yazarlığındaki kudreti de ortaya koymuştur.

Nâimâ'nın anlattığı bazı hadiseler; yönetimin onun kalemine değer verip işine karışmadığını göstermektedir. III. Mehmet'in, tahta geçer geçmez 19 erkek kardeşini nasıl idam ettirdiğini bile açık açık anlatmıştır. Şehzade Mustafa'nın son anında şu beyti söylemiş olduğunu da Naîmâ, eserinde rahatça nakleder:

Nâsiyemde kâtib-i kudret ne yazdı bilmedüm,
Âh, kim bu gülşen-i alemde hergiz gülmedüm.

Naîmâ Tarihi'nde III. Mehmet'in, düşmanını küçük görmesi de anlatılmıştır. III. Mehmet, Avusturya seferine çıkmış ve Osmanlı Ordusu, Haçova'da durmuştu. Tarihe Haçova Savaşı olarak geçecek olan savaştan önce padişahın, Sadrazam Damat İbrahim Paşa'ya gönderdiği tezkirede şöyle demektedir:

Sen ki lalamsın, burada muharebe içün seni serdar idüp ben buradan İstanbul'a revân olsam, olmaz mı..?

Değerlendirme

Naîmâ, tarih yazışına yepyeni bir stil getirmiştir. Onun renkli ve çekici bir üslubu vardı. Olayları, bunları doğuran sosyal çevre ile beraber görüp anlattı. Halkın ve memleketin bu devirdeki hayatı Naîmâ'nın eserinde canlandı. Padişah ve vezirlerin eksik yönlerini, hatalarını güçlü bir ifade tarzıyla yazdı ve eleştirdi. Naîmâ, tarih olaylarının ve bunları meydana getiren şahısların iç dünyalarına da sızarak yepyeni bir tarih edebiyatı ve sanatı ortaya koydu. Bu eser, Osmanlı tarih edebiyatının en değerli eserlerinden biridir. Naîmâ'nın bu düzenli eserini ilk kez İbrahim Müteferrika, iki cilt olarak bastı. Daha sonra eser, altı cilt olarak yeniden yayınlandı. Naîmâ Tarihi, Osmanlı tarihleri içinde önde gelen tarih kitaplarından biridir.

Naîmâ, az sayıdaki 17. yüzyıl Osmanlı nesir yazarları arasında olmuştur.

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g h i Yılmaz, Recep, "Naima" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C.2 s.340-341, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Yayıncılık A.Ş. İSBN 975-08-0071-01.
  2. ^ a b c d İpşirli, Mehmet (1997) "Naîmâ", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:32 sayfa:316-318 Ankara:TDV Online:[1] 10 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış kaynaklar

  • Yilmaz, Recep, "Naima" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlilar Ansiklopedisi, C.2 s.340-341, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Yayıncılık A.Ş. ISBN 975-08-0071-01.
  • Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C.IV s.356 [2]

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Nasuh Paşa</span> 54. Osmanlı sadrazamı

Gümülcineli Damat Nasuh Paşa, I. Ahmed saltanatında, 5 Ağustos 1611 - 17 Ekim 1614 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.

Semiz Ali Paşa, I. Süleyman saltanatı döneminde 1561-1565 yılları arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.

Tayyar Mehmed Paşa, IV. Murad saltanatında 26 Ağustos 1638 - 24 Aralık 1638 tarihleri arasında 3 ay 28 gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

Sultanzade Civankapıcıbaşı Mehmed Paşa Osmanlı Padişahı Sultan İbrahim saltanatında 31 Ocak 1644 - 17 Aralık 1645 tarihleri arasında bir yıl on ay on yedi gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

Tarhuncu Sarı Ahmed Paşa IV. Mehmed saltanatında 20 Haziran 1652 - 21 Mart 1653 tarihleri arasında dokuz ay yirmi bir gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

Ermeni Süleyman Paşa veya Damat Süleyman Paşa IV. Mehmed saltanatında 19 Ağustos 1655 - 28 Şubat 1656 tarihleri arasında altı ay on gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamı.

Zurnazen Mustafa Paşa, IV. Mehmed saltanatında 5 Mart 1656 tarihinde dört saat boyunca sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır. Osmanlı tarihinin en kısa süre sadrazamlık yapan devlet adamıdır. 1655-1656 döneminde kaptan-ı derya görevi de yapmıştır.

Bozoklu (Bıyıklı) Mustafa Paşa, II. Ahmed saltanatında, 27 Mart 1693 - 14 Mart 1694 tarihleri arasında on bir ay on sekiz gün sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Amcazade Hüseyin Paşa</span> 103. Osmanlı sadrazamı

Köprülü Amcazade Hacı Hüseyin Paşa II. Mustafa saltanatında, 11 Eylül 1697 - 4 Eylül 1702 tarihleri arasında dört yıl on bir ay on altı gün sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamı.

Sührablı Kavanoz Nişancı Ahmed Paşa III. Ahmed saltanatında, 22 Ağustos 1703 - 17 Kasım 1703 tarihleri arasında iki ay yirmi altı gün sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.

Moralı Damad Hasan Paşa, III. Ahmed saltanatında, 17 Kasım 1703 - 28 Eylül 1704 tarihleri arasında 10 ay 11 gün sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamı.

Çorlulu Ali Paşa, III. Ahmed saltanatında 3 Mayıs 1706 ile 15 Haziran 1710 tarihleri arasında dört yıl on sekiz gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

Silahdar Damat Mehmed Paşa, I. Mahmud saltanatında 1 Ekim 1730 - 22 Ocak 1731 tarihleri arasında üç ay yirmi bir gün sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamı.

Muhsinzade Abdullah Paşa I. Mahmud saltanatında, 6 Ağustos 1737 - 19 Aralık 1737 tarihleri arasında dört ay on dört gün sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.

Çorlulu Köse Bahir Mustafa Paşa, I. Mahmud, III. Osman ve III. Mustafa saltanat donemlerinde 1 Temmuz 1752 - 16 Şubat 1755, 30 Nisan 1756 - 3 Aralık 1756 ve 29 Eylül 1763 - 30 Mart 1765 arasında üç kez sadrazamlık yapmış olan bir Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Damad Mehmed Ali Paşa</span> 183. Osmanlı sadrazamı

Damad Mehmed Ali Paşa (1813-1868), Abdülmecid saltanatında 3 Ekim 1852 - 14 Mayıs 1853 tarihleri arasında yedi ay on iki gün sadrazam olmuş; 6 kez kaptan-ı derya görevi ve diğer yüksek devlet görevleri yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

Koca Derviş Mehmet Paşa veya Bıyıklı Koca Derviş Mehmet Paşa,, IV. Mehmed saltanatı döneminde 21 Mart 1653 - 28 Kasım 1654 tarihleri arasında bir yıl yedi ay sekiz gün sadrazamlık yapmış bir Çerkes asıllı Osmanlı devlet adamıdır. Öncesinde iki kez, 1649-1650 ve 1652-1653 dönemlerinde, kaptan-ı deryalık yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Abaza Mehmed Paşa</span>

Abaza Mehmed Paşa (1576-1634), Osmanlı veziri, valisi, devlet adamı, kumandanı ve aynı zamanda isyancı lideri. Celali isyanları diğer birçok liderleri gibi hem Osmanlı Devleti'nin yüksek kademelerinde görev aldı, hem de Osmanlı Devleti'ne karşı bayrak açtı.

Dürrizade Abdullah Beyefendi, 1920 yılında İstanbul İngilizlerin işgali altındayken Osmanlı Devleti'nin şeyhülislamı.

<i>Târîh-i Naîmâ</i>

Târîh-i Naîmâ, ilk resmî Osmanlı vakanüvisi olan Naîmâ'nın 17. yüzyıl Osmanlı'sını ele aldığı tarihidir. Osmanlı histografisinde en sık kullanılan kaynaklardandır ve 17. Yüzyıl Osmanlı'sını anlamak için sıklıkla başvurulur.