İçeriğe atla

Nübye

Nübye'nin ve Nil'in akanaklarının uzaydan görünümü

Nübye ya da Nûbe (Nübyece: Nobīn;[1] Arapça: النُوبَة, an-Nūba), Mısır'ın güneyinde, Nil Nehri boyunca kuzey Sudan'a uzanan bir bölgedir. Bölge Asvan'ın güneyinde yer alan Nil'in ilk akanağından, Hartum yakınlarında yer alan Mavi ve Beyaz Nil'in birleşme noktasına kadar olan alanı kapsar.[2][3][4]

Bölge Afrika'daki en eski uygarlıklardan biri olan Kerma kültürüne ev sahipliği yapmıştır.[5] Kerma kültürü varlığını MÖ 2500'den beri sürdürmüş olup, bölge MÖ 1500 dolaylarında Mısır Yeni Krallık firavunu I. Thutmose tarafından ele geçirilmiştir. Nübye 400 sene boyunca Mısır egemenliği altında kalmıştır. MÖ 8. yüzyılda Piye egemenliği altında Nübye merkezli Kuş Krallığı, Geç Bronz Çağı Çöküşü dolayısıyla zayıflamış Mısır'ı ele geçirerek Mısır'ın yirmi beşinci hanedanını kurmuş, bu hanedan ise yaklaşık 100 yıl sonra Asurlularca yıkılmıştır. MÖ 3. yüzyıl ve MS 3. yüzyıl arasında Nübye Yunan ve Romalılar tarafından kontrol edilmiş Mısır'a bağlı bir şekilde var olmuştur. 4. yüzyılda yeniden bağımsız olan Kuş, aynı yüzyılda, Aksum Krallığı'nın Meroe'yı ele geçirmesi ve yıkmasıyla gerilemiştir. Yenilginin ardından bölgede daha sonra hristiyanlaşacak Nobatya, Mukurra ve Alodya krallıklarını kurdular. Makurra ve Alodya varlıklarını yaklaşık bin sene boyunca sürdürdüler. Daha sonra Nübye'nin kuzeyi Osmanlı, güneyi ise Func hâkimiyetine girdi. Nübyelilerin İslamlaşması ve kısmî olarak Araplaşmaları bu devletlerin yıkılmasında rol oynadı. 19. yüzyılda Mısır Hidivliği'nin Sudan'ın fethi ile Nübye tek bir politik varlık altında yönetilmeye başlandı. Günümüzde Nübye, Mısır ve Sudan devletleri arasında bölünmüştür.

Kaynakça

  1. ^ Reinisch, Leo (1879). Die Nuba-Sprache. Wien. ss. 271. 
  2. ^ Appiah, Anthony; Gates, Henry Louis (2005). Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-517055-9. 
  3. ^ Raue, Dietrich (4 Haziran 2019). Handbook of Ancient Nubia (İngilizce). Walter de Gruyter GmbH & Co KG. ISBN 978-3-11-042038-8. 
  4. ^ Janice Kamrin; Adela Oppenheim. "The Land of Nubia". www.metmuseum.org. 8 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020. 
  5. ^ O'Connor, David (1993). Ancient Nubia: Egypt's Rival in Africa. University of Pennsylvania, USA: University Museum of Archaeology and Anthropology. ss. 1-112. ISBN 0924171286. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Antik Mısır</span> Kuzeydoğu Afrikada varolmuş bir antik medeniyet

Antik Mısır, Antik Çağ'daki medeniyetlerden biridir. Kuzeydoğu Afrika'da Nil Nehri'nin denize ulaştığı yarısı çevresinde yayılmış antik bir uygarlıktır. Uygarlığın yayıldığı bölge, bugünkü Mısır toprakları içinde yer almaktadır. MÖ 3.050 yılları civarında kuruluşundan önce, "Aşağı Mısır" ve "Yukarı Mısır" olarak ikiye ayrılmaktaydı. Uygarlık, MÖ 3.150 yılında ilk firavunun yönetimi altında Aşağı Mısır ve Yukarı Mısır'ı politik olarak birleştirdi. Bu politik birlik, izleyen 3 bin yıl boyunca sürdü.

<span class="mw-page-title-main">Afrika</span> kıta

Afrika, yüzölçümü ve nüfus yoğunluğu açısından dünyanın en büyük ikinci kıtasıdır. Kendisine bitişik kabul edilen adalar ile birlikte 30,8 milyon km²'lik alanı ile dünya yüzölçümünün %6'sını ve dünya üzerindeki toprakların %24,4'ünü kapsar. 1 milyar kişilik nüfusuyla dünya nüfusunun %15'ini barındırır. Afrika, kuzeyde Akdeniz, güneyde Hint Okyanusu, batıda Atlas Okyanusu, doğuda Sina Yarımadası, Kızıldeniz ve Süveyş Kanalı ile çevrelenmiştir. Madagaskar'ı ve çeşitli takımadaları bünyesinde barındırır. Kıtada 54 adet diplomatik olarak tanınmış bağımsız devlet, dokuz bölge ve 3 adet de sınırlı tanınmış devlet bulunur.

Amon, Hermopolitan Ogdoad'ın bir üyesi olarak görünen önemli bir eski Mısır tanrısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Babil</span> Mezopotamyada tarihi bölge ve devlet

Babil, Mezopotamya'da adını aldığı Babil kenti etrafında MÖ 1894 yılında kurulmuş, Sümer ve Akad topraklarını kapsayan bir imparatorluktur. Babil'in merkezi bugünkü Irak'ın El Hilla kasabası üzerinde yer almaktadır. Babil halkının büyük bir kısmını tarih boyunca çeşitli Sami asıllı halklar oluşturmuştur. Bölgede konuşulmuş en yaygın dil Akadca olmuş olmasına rağmen Sümerce dinî dil olarak kullanılmıştır. Aramice ise ilerleyen yıllarda bölgenin geçer dili konumuna gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Meroe</span>

Meroe ya da Merâvi, Sudan'da Hartum'un yaklaşık 200 km kuzey doğusundaki Shendi yakınında, Kabushiya tren istasyonunun yaklaşık 6 km kuzey doğusunda ve Nil nehrinin doğu kıyısında bulunan antik kentin ismidir. Kentin yakınında Bagrawiyah ismi verilen bir grup köy bulunur. Bu şehir birkaç yüzyıl boyunca Kuş Krallığının başkenti olmuştur. Kent ismini günümüzde Butana bölgesindeki Meroe Adasına vermiştir. Butana, üç tarafı Nil, Atbarah ve Mavi Nil nehirleri ile çevrilmiş bir bölgedir. Butana bölgesinde Meroe'nin yanı sıra isimleri Musawwarat es-Sufra ve Naqa olan iki Meroitik kenti daha vardır. Kush Krallığı'na ev sahipliği yapan Meroe kenti orta Nil bölgesinde kurulan erken devletlerden birini temsil etmektedir. Sahra'nın güneyinde bulunan en eski ve en etkileyici devletlerden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Firavun</span> Antik Mısırda hükümdarlara verilen isim

Firavun Antik Mısır'da hükümdarlara verilen isim. "Büyük Ev, Saray" anlamını taşıyan kelime daha sonraları hükümdardan bahsetmek şeklini almıştır. Firavunlar aynı zamanda tanrı Horus'un yeryüzündeki simgesi ve beşinci hanedandan sonra da güneş tanrısı Ra'nın oğlu olarak da kabul ediliyordu.

<span class="mw-page-title-main">İtalya tarihi</span>

İtalya tarihi, İtalya yarımadasında yaşayan halkların antik çağlardan başlayarak günümüze kadar ulaşan tarihini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Sicilya (eyalet)</span> Roma Cumhuriyetinin prokonsüler bir vali tarafından yönetilen eyaleti

Sicilya, Roma Cumhuriyeti tarafından, Kartaca ile yapılan Birinci Pön Savaşlarında ele geçirilen topraklarda prokonsüler bir vali tarafından yönetilecek şekilde MÖ 241 yılında organize edilen Romanın ilk eyaletidir. Sicilya ve Malta adalarından oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Sevakin</span> Sudanın kuzeydoğusundaki liman kenti

Sevakin, Sudan'ın kuzeydoğusunda, Kızıldeniz kıyısında yer alan bir liman şehri. Geçmişte Nübye bölgesinin en önemli limanı iken, 30 kilometre kuzeyde Port Sudan'ın kurulmasıyla önemi ikincil dereceye düşmüştür. 1983'teki nüfusu 18.030 olan şehirde 2009 itibarıyla 43.337 kişi yaşamaktadır. Şehirden her gün Suudi Arabistan'ın Cidde şehrine feribot seferleri düzenlenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Esarhaddon</span>

Esarhaddon Asur kralı.

<span class="mw-page-title-main">Nil Deltası</span>

Nil Deltası, Nil Nehri'nin yayılarak Akdeniz'e döküldüğü Aşağı Mısır'da oluşan deltadır. Batıda İskenderiye'den, doğuda Port Said'e kadar yayılan delta, dünyanın en geniş deltalarındandır. Akdeniz kıyı şeridinin 240 kilometre (150 mi)'sini kaplar ve zengin bir tarım bölgesidir. Kuzeyden güneye delta yaklaşık 160 km uzunluğundadır. Delta Kahire'den nehrin biraz aşağısında başlar.

<span class="mw-page-title-main">Ptolemaios Krallığı</span> Mısırda MÖ 305ten MÖ 30a kadar hüküm sürmüş Helenistik Dönem krallığı

Ptoleme Krallığı veya Batlamyus krallığı Mısır'daki Helenistik Dönem krallığıdır. Krallık MÖ 323'te Büyük İskender'in ölümünden sonra I. Ptolemaios Soter tarafından kurulmuş ve Ptolemaios hanedanı tarafından yönetilmiştir. Krallık VII. Kleopatra'nın ölümünden sonra MÖ 30'da Roma İmparatorluğu tarafından yıkılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kelenderis</span> Mersinde bir antik yerleşim

Kelenderis, günümüzde Mersin'e bağlı Aydıncık ilçesinde yer alan antik kent ilk kez 1987 yılında kazılmaya başlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Aksum Krallığı</span> Günümüzdeki Kuzey Etiyopya ve Eritrenin Tigray Bölgesinde hüküm sürmüş devlet

Aksum Krallığı, Günümüzde kuzey Etiyopya ve Eritre'de Tigray Bölgesi'nde yer alan kadim krallıktır. Aksum imparatorlar, güçlü krallıklardı ve kendilerini kralların kralı, Aksum, Himyar, Raydan, Saba, Salhen, Tsiyamo, Beca ve Kuş'un kralı haline getirdiler. Aksumitler tarafından yönetim M.S. 100 ile M.S. 940 yılları arasındaydı. Siyaset, Aksum kentinde yoğunlaşmıştı ve M.Ö. 4. yüzyılda ön-Aksumit Demir Çağı döneminden başlayarak büyüdü, M.S. 1. yüzyılda öne çıktı. Aksum, Roma İmparatorluğu ile Kadim Hindistan arasındaki ticari rotada önemli bir oyuncu oldu. Aksumit hükümdarlarının kendi Aksumit para birimlerini bastırmaları azalan Kuş Krallığı üzerindeki hegemonyalarını belirlemeleri yanında ticareti de kolaylaştırdı. Ayrıca Arap Yarımadası'ndaki krallık siyasetine düzenli olarak müdahil oldular ve nihayetinde bölge üzerindeki yönetimi Himyar Krallığı'nın fethi ile genişlettiler. Maniheizm peygamberi Mani Aksum'u Pers, Roma ve Çin yanında zamanının dört büyük gücünden biri olarak görüyordu.

<span class="mw-page-title-main">Kuş Krallığı</span>

Kuşitler veya Kuş Krallığı, Sudan ve Güney Mısır'ın Nil Vadisi'nde yer alan Nübye'de kurulmuş eski bir krallıktır.

<span class="mw-page-title-main">Dedun</span> Antik Nübye tanrısı

Dedun, Afrika'nın bu bölgesinde antik çağlarda tapılan ve MÖ 2400 gibi erken bir tarihte onaylanan bir Nübye tanrısıydı. Özellikle aslan olarak tasvir edildiği için, genellikle başka bir tanrının oğluna atfedilen bir rol olduğu için, orijinal doğası hakkında çok fazla belirsizlik vardır. Bununla birlikte, bu tanrının ortaya çıktığı önceki Nübye mitolojisi hakkında hiçbir şey bilinmemektedir. Mısır yazılarında Dedun ile ilgili bilinen en eski bilgiler, yazıların yazıldığı tarihe kadar onun zaten bir tütsü tanrısı haline geldiğini gösterir. Bu tarihi noktada, tütsü son derece pahalı bir lüks mal olduğu ve çoğunun kaynağı Nübye olduğu için oldukça önemli bir tanrıydı. Nübye'ye tütsü ticaretinin getirdiği zenginlik, onlar tarafından refah ve özellikle de servet tanrısı olarak tanımlanmasına yol açtı.

<span class="mw-page-title-main">Afrika imparatorlukları listesi</span>

Bu liste maddesinde, bilinen Afrika imparatorlukları ve bunların başkentleri listelenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Nil akanakları</span> akanak

Nil'in akanaklarıAkanak, Nil Nehri'nin Hartum ve Asvan arasında, su yüzeyinin nehir yatağından çıkan birçok küçük kaya ve taş ile birlikte kayalık adacıklar tarafından kesildiği sığ uzunluklardır veya akarsu akıntılarıdır. Nil'in altı büyük akanağının hiçbiri şelale olarak tanımlanamaz ve bu birçok küçük akanağı için de aynıdır. Bazı yerlerde yüksek debili bir şekilde noktalanırlarken diğerlerinde su akışı daha yumuşaktır ancak yine de sığdır.

<span class="mw-page-title-main">Elefantin</span> ada

Elefantin Yukarı Mısır'daki Asvan şehrinin bir parçasını oluşturan Nil üzerinde bir adadır. Adadaki arkeolojik sitler, Ebu Simbel ve Filai dahil olmak üzere Yukarı Mısır mimarisinin diğer örnekleriyle birlikte 1979'da UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dahil edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sudan tarihi</span>

Sudan tarihi, 2011'de bağımsız Güney Sudan devleti haline gelen devlet de dahil olmak üzere Sudan Cumhuriyeti topraklarını ifade eder. Sudan toprakları coğrafi olarak daha geniş bir Afrika bölgesinin parçasıdır ve "Sudan bölgesi" terimiyle bilinir. Terim Arapçadan türetilmiştir "bilād as-sūdān veya "siyahların ülkesi" anlamına gelir. Bazen Batı ve Orta Afrika'nın Sahel kuşağına atıfta bulunularak kullanılmıştır.