Müslüman mezarlığı

Müslüman mezarlığı, İslam dininin emirlerine göre oluşturulmuş mezarların bulundugu defin alanlarıdır.

İslam dini insan ve toplum hayatına dair bir takım hukuksal duzenlemeler getirdiği gibi ölen bir müslümanın bedeniyle ilgili de bazı hükümler getirmiştir. Bu hükümler, ölü bir müslümanın toprağa gomulmesi kesin emrinin yer aldığı kutsal kitap Kur'an dışında genelde İslam dininin peygamberi Muhammed'in uygalamalariyla düzenlenmiştir. Muhammed, savaş dışında Medine'de ölen kişileri ileride hüküm belirtecek bazı uygulamalarla Baki Mezarlığına defnetmistir. Ayrıca savaş sırasında ölen kişilerin de nasıl defnefilecegini göstererek sehitlerin defni konusunda İslam'daki hükümleri belirlemiş ve bu hükümler günümüze kadar uygulanmış, her müslüman toplumun bazı kulturel özelliklerine göre farklı defin gelenekleri oluşmuştur.

İslam'a göre insanın esas unsuru ruhtur ve bedeni öldükten sonra önemsizdir. Onun için İslam peygamberi Muhammed mezarların gereksiz saygı unsurlarından temizlenmesini istemiştir. Buna rağmen sonradan Müslüman olan topluluklar bu nihai emre rağmen mezarlarina değer verip onları bakımlı kılmaya önem vermiştir. Muhammed'in bu görüşü en açık şekilde bugün Mekke ve Medine mezarlıklarında görülür. Pek çok İslam büyüğünün mezarı gösterişsiz bir sekilde yer alır ve Suudi Araplar tarafından bir cazibe merkezi haline gelmesine izin verilmez.

İslam dininde ölen bir kişinin cesedine ne yapılacağına dair hukukî terime defin denir.^[1]

İslam hukukçuları buna dair ilk olarak Kur'an'dan delil getirir ve Adem'in iki oğlundan Kabil'in Habil'i öldürmesini ve onun ölü bedenini ne yapacağını düşünürken bir karganın ölmüş bir karganın bedenini gömmesini anlatan ayeti esas alarak ölünün gömülmesi gerektiğini "ittifakla" kabul ederler. Bu ayete dayanarak ölü insan bedeninin yakma, suya bırakma, açık alanda çürümeye terketme gibi diğer metotların haramliğına hükmederler.

Diğer ikincil kaynak olan olan hadislerde peygamber Muhammed'in ölen her kişiyi gömdüğü ve hatta gömmeyle ilgili emirleri sahih ve mutevatir haberlerde görülür.

Buna dayanarak İslam hukukçuları ölü bedenin gömülmesi ve buna dair uygulamaları belirlemiştir. Bu konuda her İslam mezhebinde ittifak vardır.

Ölü bir bedenin gömülmesi İslam hukukuna göre farzı kifayedir. Buna ölünün yıkanması, kefenlenmesi ve cenaze namazının kılınması da dahildir.

Ölülerin usulüne göre veya şehitlik gibi usul dışı gömüldüğü gömü alanlarına "müslüman mezarlığı" veya "müslüman kabristanı" denir.

Arapça'da aynı anlama gelen makber ve kabir, Farsçada kabristan, guristan terimleri kullanılmaktadır. Türkçe'de yaygın olarak mezar veya daha az sıklıkla kabir terimi kullanılır. Bir dini yapının etrafında bulunan gömü alanlarına ise "hazire" denmektedir.

İlk mezarlıklar tabii olarak Muhammed'in ölü gömdüğü mezarlıklarla ilişkilendirilir. Muhammed'in normal şartlarda ölen bir müslümanı yıkayıp kefenleyip cenaze namazını kılarak Medine'deki Baki Mezarlığıa gömdüğüne dair haberler vardır. Yine savaş alaninda ölen müslümanları yıkamadan olduğu gibi savaş alanına gömdüğüne dair haberler de vardır. İşte bu İslam'da şehitlik kavramının çıkış noktası olmuştur.

Muhammed peygamber Medine'deki Baki Mezarlığına defnettigi Osman bin Maz'un'un mezarının baş tarafına yerinin belli olması için bir taş koymuştur.^[2] Bu daha sonra müslüman mezarlarında bir defin geleneği haline gelmiş mezarların baş tarafına müslüman toplumun kültür ve sanat anlayışını yansıtan mezar taşları konulmuştur. Bazı müslüman mezarlarında ise ayak ucuna da taş konulması geleneği yaygındır.

Muhammed sonrasında ilk halife Ebu Bekir zamanda şehitlerin gömü alanı uygulaması devam etti ancak haberlerden ölenlerin oturduğu şehrin mezarlarına Müslüman usulüne göre gömüldüğü anlaşılıyor.

Fetihler sırasında ilk kez Arabistan dışına çıkan müslümanlar savaşlarda ölen şehitlerini savaş alanında veya ona yakın yerleşim yerlerine defnederek ilk müslüman mezarlarını oluşturmaya başladılar. Bu mezarlara Muhammed peygamberin sahabelerinin de defnedilmesi nedeniyle fetihten sonra buraya yerleşen müslümanların da buraya gömülmek istemesiyle bu mezarlıklar yüzlerce yıl boyunca büyüdü ve tarihi önemi arttı. Bu mezarliklarin ilklerinden birisi Şam'da bulunan Babus Sağir ve Kahire'deki Karafe mezarliklaridir.