Müktefî

Muktefi veya ʿAlî el-Muktefî Billâh Tam Adı: Ebû Ahmed "el-Muktefî bi’l-Lâh" ʿAlî bin ʿAhmed el-Mu'temid (Arapça: أبو أحمد "المكتفي بالله" علي بن أحمد المعتمد ; Ebū Aḥmed el-muktafī bi-llāh ʿAlī bin ʾAḥmad el-muʿtemid) (ö. 908) Abbasi halifelerinin onyedincisidir. 902 senesinde halife oldu ve 908'de öldü. Abbasi hakimiyetindeki geniş topraklarda parçalanmalar başlamış ve eyalet valileri birer birer bağımsızlıklarını ilan etmeye başlamışlardı. Muktefi, bu parçalanmayı durdurdu ve Abbasi hakimiyetini yeniden tesis etti.

Kendinden bir önce Abbâsî halifesi olan ʿMu'temid'nin oğlu idi. Annesi Türk asıllı bir köle idi. Babası 902'de öldüğünde Rakka'da vali olarak bulunmaktaydı. Hemen Bağdat'a döndü. Babasının Bağdat'ta terör rejimi estirmek için kurmuş ve kullanmış olduğu gizli hapishaneleri boşaltıp ve bunları ortadan kaldırması ile halk arasında sevgi kazandı. Halka gösterdiği cömertlikler dolayısıyla da yaklaşık 7 yıl süren halifeliği döneminde bu halk sevgisini devam ettirdi. Halifelik döneminde çok ciddi devlet sorunları ile karşılaştı ve Abbâsî Devletini temelden tehdit eden bu tehlikeleri cesaretle karşılayıp Abbâsî Halifeliğinin devamını sağladı.

Karşılaştığı ilk önemli tehlike babası halife Mu'tedid döneminde çok şiddet kazanan Karmatîler isyanı oldu. Karmatîler, 10. yüzyılın başlarına kadar "el-Savad" ve Suriye'ye yayılmışlardı. 902'de Karmatîler hükümdar ve komutanları olan "Zikreviye" altında Suriye'nin kuzeyinde bulunan Halep, Humus ve Hama'ya hücum ettiler ve bu şehirleri ellerine geçirdiler. Bu sırada Abbasi orduları Mısır'da meşguldüler. Halife bu şehirleri sonradan tekrar eline geçirdi. Karamatiler "Dişi Devenin Adamı" adlı bir lider komutası altında 903'te Şam'a saldırdılar. Fakat bu saldırı bu liderin bu hücum sırasında öldürülmesi ile sona erdi. 904'te Mehdi adını taşıyan bir diğer Karmâtî lideri Suriye'yi terör altına aldı ama yakalanıp idam edildi. 13 Ekim 905'te Zikreviye komutasında bir Karamati ordusu Kufe'yi eline geçirdi. Haccın batıl bir itikât olduğunu ileri süren Karmatîler orduları ve çeteleri devamlı olarak Hicaz'a Mekke'ye Hac için giden hacı adaylarına ve oradan dönen hacılara hücumlar organize etmeye başladılar ve bu hücumlar Muktefi'nin halifelik döneminden sonra çok uzun süren yıllar devam etti.

Halife Muktefi Türk asıllı general Vasıf'i büyük bir ordu ile "Zikreviye"'yi bastırmaya gönderdi. 907'de iki gün süren bir büyük bir muharebe sonucunda Karamatiler mağlup edilip "Zikreviye" esir alındı. "Zikreviye" esir olarak Bağdat'a gönderilmekte iken bu muharebede aldığı yaralar dolayısıyla iyileşemeyerek yolda öldü. Bağdat'a gönderilen cesedi Bağdad halkı tarafından büyük hakaretlerle sokaklarda gezdirilerek parçalandı. Karmati ordusundan kalanlar, Suriye'de Hüseyin ibni Hamdan tarafından kovalandı ve imha edildi. Böylece Karmati tehlikesi ve tehditlerinin bir müddet için önü alındı.

Halife Mutadid 892'de Bağdat'a yıllık tazminat vermesi şartıyla Mısır'da Tolunoğulları otonom idaresini kabul etmişti. Tolunoğullarından ikinci özerk Mısır Emiri olan Humâreveyh 896'da suikasta uğradı ve Mısır siyasi bir keşmekeşe girdi. Humâreveyh'in büyük oğlu olan Ceyş Mısır ve Suriye emiri olarak siyasi idareyi eline almaya çalışmakta iken 896'da yine bir suikast neticesi öldürüldü. Humâreveyh'in küçük oğlu olan Hârûn, Mısır Emiri olarak idareyi eline aldı; ama karışık politik durum kötüleşmeye devam etti.

Abbâsî halifesi orduları Suriye'de Karamati hücumları ile uğraşmakta iken Tolunoğulları'nın Mısır'dan gönderdikleri ordudan büyük destek aldılar. Bu ordunun komutanı Muhammed Süleyman'dı. Bu general Mısır'ı halife namına tekrar eline geçirmek için Muktefi ile bir anlaşma yaptı. Abbâsî halifelik orduları ile kendi ordusu Tarsus'tan ayrılan bir gemi filosu ile Mısır'a hareket etti. Bu filo ta Kahire önüne kadar gelebildi. Burada Tolunoğulları'na bağlı olan diğer önemli generaller de Muhammed Süleyman'ın halife ordusuna katıldı. Tulonoğlu Mısır Emiri olan Harun Kahire'de yapılan bir muharebe sırasında bir ok isabeti ile öldü.

Muhammed Süleyman'ın orduları Kahire'yi talan ettiler, yakıp yıktılar. Birçok Tulonoğulları eserleri, Nil Nehri'nin kanalları ve bentleri dahil, bu talan sırasında tamamıyla yerle bir edilip imha edildi. Taşınabilir büyük ganimetler Bağdat'a nakledildi. General Muhammed Süleyman bu büyük talandan mesul tutuldu ve hapse atıldı. İlk Tolunoğulları Mısır Emiri olan Humâreveyh'in kardeşi olan Şeybân 905 yılı için Mısır emiri tayin edildi.

Bu yılda Abbasi Halifesi Muktefı Mısır'a bir Abbasi saferi yaptı ve bundan sonra Tolunoğulları özerk Mısır Emirliği sona erdi.

Muktefı halife olduğunda Abbâsî halifeliğine bağlı ama içişlerinde özerk olarak Hamadaniler Irak Emiri olarak hüküm sürmekteydi. Kürt asıllı birçok asker Ninova'da toplanmaya ve Bağdat'tan ayrı bir devlet kurmaya çalışmakta idiler. 905'te Halife Muktefi Hamadanı Musul Emirliğine Ebu el-Hayca'yı getirdi ve bu emir altında bulunan Arap orduları Kürtleri Azerbaycan tarafına püskürtüp Irak'tan çıkarttı.

Halife Muktefi döneminde Horasan'da Abbasilere bağlı ama efektif olarak özerk olan Samanoğulları hüküm sürmekte idi. Bu emirler 900'de halife adına Safferi Amir ibni Layth'a karşı savaşıp galip gelmişlerdi. Türkmenlerin batıya doğru göç etmelerini önlemek için bir baraj görevi görmekteydiler. Aynı zamanda doğuya Türkmenlere karşı zaman zaman akın yapmaktaydılar.

Müktefı'nın halifelik döneminde, aynı babasının halifelik döneminde olduğu gibi, Bizans'lılara karşı Anadolu'ya arka arkaya yapılan seferler sona ermemişti. Tulonoğulları'ndan olan Tarsus valisi bir Bizans hücumu ancak 50 kadar Arap gemisini yakarak zorla önleyebilmişti. 905'te Bizanslılar her biri 10.000 kişiden oluşan 10 orduyu güney Anadolu'da toplayıp Arapların elinde bulunan Akdeniz kıyılarını ve güney Anadolu şehirlerine büyük zararlar verdiler. Aynı yıl bir Rum dönmesi Müslüman amiral komutasındaki bir Abbâsî filosu Bizans sahillerini ta Ege'de sahillerinde şehirler kadar hücumu uğratıp talan etti. Bu karşılıklı hücum ve hkarsı hücum fazal devam etmeden barış imzalandı ve iki taraf da aldıkları esirleri değiş tokuş yaptılar.

Müktefı'nın en son politik kararī 907'de Samanoğulları Horasan Emirliği'ne babası I. İsmail yerine II. Ahmet'in geçişini onaylamak oldu.

Müktefi, vefatına yakın ağır bir hastalığa yakalandı. Hasta yatağında Halifeliğin kime geçeceğini düşünmeye başladı. Kendisine danışmanlık eden Vezir genç bir halifenin daha kolay kontrol edilebileceğini düşünerek kardeşi olan ve daha yaşı 13 olan "Abdullah bin Mütazz"'ın yerine geçmesini tavsiye etti ve bunu Muktefı kabul etti. Daha yaşı 35'i geçmemiş iken Abbasi Halifesi Muktefi Bağdat'ta hayat gözlerini yumdu. Küçük kardeşi Abdullah bin Mutazz halife oldu ve Muktedir ismini aldı.

• Abbasi Halifeleri soyağacı ve listeleri

• Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ), (1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (İV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları.
• Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
• Muir, Wiiliam (1924), The Caliphate, its rise, decline and fall, Edinburgh:John Grant [1]^[] Chapter LXXI, Al-Mo'tadid, Al-Muktafi, Egypt, War with Greeks (İngilizce) (Erişim:21.9.2010)