Mâhur - Turkipedia

Makamın şeması

Mahur, Klasik Türk musikisinde bir makam.^[1] En sevilen makamlardan biridir. ^[] İran ve Hindistan'da Mahur isminde şehirler vardır. Mahur makamı ismini muhtemelen bu şehirlerden almıştır. Çeşitli kâr-ı nâtık güftelerinde de Mahur adının coğrafi isim olarak kullanılması bu görüşü doğrulamaktadır.

Mahur makamı, elimizdeki en eski örneklere ve eski nazariyat kitaplarındaki bahislere bakılacak olursa en az 6-7 asırlık bir makamdır. Asırlardan bu yana aynı derecede rağbet görerek kullanılmıştır. Neşeli, şuh, gönlü ferahlatan, sert bir makamdır. Mehter müziği ve halk müziğinde de yaygın olarak kullanılmıştır.

Mahur makamı, Arel-Ezgi-Uzdilek sistemindeki tarife göre Çargah makamının Rast perdesindeki şeddidir. Karar sesi Rast, güçlü sesi Neva, tiz durak sesi Gerdaniye, yeden sesi Geveşt'tir. Pesten tize doğru sesleri şöyledir: Rast, Dügah, Buselik, Çargah, Neva, Hüseyni, Mahur, Gerdaniye. Bütün şed makamlarda olduğu gibi Mahur makamında da asırlar içinde bazı seyir hususiyetleri ortaya çıkmış ve makamın karakterini Çargah ve Acemaşiran'dan farklı kılmıştır. Makam inici karakterdedir. Tiz durak olan Gerdaniye civarında seyre başlanır ve bu perdede asma karar yapılır. İniş esnasında mahur perdesi yerine acem perdesi kullanıldığı olur. Yine iniş esasında yerinde veya Çargah perdesinde Nikriz çeşnileri sık olarak kullanılır. Bilhassa eski eserlerde, karara doğru Buselik yerine Segah perdesinin kullanıldığı da olur.

Mahur makamından günümüze kadar notası ulaşan eserlerin sayısı Yılmaz Öztuna'nın verdiği rakamlara göre 859 olup, en çok kullanılan makamlar arasında 9. sıradadır. Mahur makamındaki bazı kıymetli eserlere şunları örnek verebiliriz: Hasan Efendizade Ahi Efendi ve Ali Şirügani Dede Efendi'lerin durakları, Zekai Dede Efendi ve Nafiz Bey'in ilahileri; Gazi Giray Han, Osman Bey, Cemil Bey ve Rauf Yekta Bey'in peşrevleri; Gazi Giray Han, Nikolaki Efendi, Refik Talat Bey ve Refik Fersan'ın saz semaileri; Meragî'nin 2 kârı; Dilhayat Hanım Kalfa, Itri, Ebubekir Ağa, Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi, Eyyubi Mehmed Bey ve İsmail Baha Sürelsan'ın besteleri; Itri ve Ebubekir Ağa'nın ağır semaileri; İlya Efendi, Ebubekir Ağa ve Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi'nin yürük semaileri.

Kendisi musiki ile uğraşmamakla birlikte engin bir musiki zevkine ve kültürüne sahip olan Ahmet Hamdi Tanpınar'ın mahur makamını çok sevdiğini roman ve makalelerinden anlıyoruz. Yazılarında, Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi ve Bekir Ağa'nın mahur bestelerinden sık olarak ve övgü ile bahseder. Mahur Beste adlı romanı, adını, muhayyel bir bestekârın mahur bestesinden almıştır.

Kaynakça

^ Sadie, Stanley (2021). The new Grove dictionary of music and musicians (5. bas.). New York: Grove. ISBN 978-0195170672.

Ayrıca bakınız

Mahurbuselik bileşik makamı
Mahur (şiir)

Klasik Türk müziği makamları
Basit	Çargah · Bûselik · Rast · Uşşak · Hicaz · Uzzal · Hümâyun · Zirgüleli Hicaz · Neva · Hüseynî · Karcığar · Basit Suzinak · Kürdî
Göçürülmüş (şed)	Acemaşiran · Mâhur · Sultaniyegah · Nihavend · Kürdilihicazkâr · Zirgüleli Suzinak · Şedaraban · Evcara · Hicazkâr · Suz-i dil · Ruhnevaz · Ferahnüma · Aşkefza · Heftgah
Bileşik (mürekkep)	Yegah perdesinde karar verenler · Hüseyni Aşiran perdesinde karar verenler · Acemaşiran perdesinde karar verenler · Irak perdesinde karar verenler · Rast perdesinde karar verenler · Dügah perdesinde karar verenler · Segah perdesinde karar verenler · Buselik perdesinde karar verenler

İlgili Araştırma Makaleleri

Çargâh Türk müziğinde do perdesinin adı ve bu perdede karar kılan makam. Klasik Batı müziğinde tam karşılığı do-majördür.

Hicâz, Klasik Türk müziğinde dügah perdesinde karar kılan bir makam ve perde. Hicaz perdesi Türk müziğinde do diyez notasını andıran perdedir. Bu perde makamın yapısındaki en karakteristik perde olduğu için, makama da adını vermiştir.

Hüseyni (Hüseynî), Klasik Türk müziğinde dügah perdesinde karar kılan bir makam ya da mi notası. Anadolu'ya has bir makamdır. Ayrıca halk müziğinde pek çok türkü bu makamdadır. Çıkıcı bir seyre sahiptir. Kararı: Dügah perdesi Güçlüsü: Hüseyni perdesi Tiz Durağı: Gerdaniye perdesi Yedeni: Rast Perdesi

Kürdî, Klasik Türk müziğinde si bemol notasını andıran perde ve dügah perdesindeki bir makam. I. Sultan Murad zamanında yazılmış olan Kitâb-ı Mûsikî ve Edvâr-ı Makâmât'ta Kürdî adına rastlanmamaktadır. Makâmın, Kürdî adını daha sonra almış olması görünmektedir. Bununla birlikte bu iki kitapta ve Zeyn'ül-Elhân'da bu makâmı Ebî-Selîk veya Ebû-Selîk makâmı olarak görülmektedir. Lâdikli Mehmet Çelebi döneminde Ebu-Selîk adı Kürdî olarak değiştirilmiştir.

Rast, Klasik Türk müziğinde bir makam.

Neva (Nevâ), Klasik Türk müziğinde bir makam adı ve Yegâh'tan bir oktav tiz olan İtalyan nota sisteminde 3. çizgide gösterilen re perdesidir.

Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi, Türk hânende, neyzen ve bestekâr. Babası geçimini hamam işletmeciliğiyle sağladığı için kendisine "Hammâmîzâde" denilmiştir. Ancak günümüzde "Dede Efendi" diye anılır.

<i>Mahur Beste</i> Ahmet Hamdi Tanpınar tarafından yazılan roman

Mahur Beste, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın ilk kez 1944 yılında tefrika halinde yayınlanmış olan romanı. İlk olarak 1975'te basılmıştır.

Buhûrîzâde Mustafa Itrî, Türk bestekâr, şair ve hattat. Bestelediği 400 civarında eser arasından günümüze sadece yirmi kadarı gelebilmiş olsa da, Klasik Türk Musikisi’nin en büyük bestekârlarından biri olarak kabul edilmektedir.

Farsça kökenli Nihâvend sözcüğü, Klasik Türk müziğinde birçok anlam ifade etmektedir:

Nihâvend makamı, Klasik Türk müziğinde bir makam.
Nihâvend durağı, rast perdesi.
Nihâvend seyri - Bazen çıkıcı bazen inici gibi bir biçimde başlarsa da, hemen inici-çıkıcı hale dönen bir seyir.
Nihâvend dizisi, buselik makamı dizisinin rast perdesindeki şeddi. O halde rast perdesi üzerindeki buselik beşlisine, güçlü neva üzerinde bazen bir kürdî dörtlüsünün, bazen de buselik dizisinin ikinci seklinde olduğu gibi bir hicaz dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir. Nihavend makamı dizisi, Klasik Batı müziğinin sol minör dizisiyle aynı diziye sahiptir. Güçlü, üzerinde kürdî dörtlüsü bulunan dizi eski minör, hicaz dörtlüsü bulunan dizi ise armonik sol minördür. Nihavend makamında ses uzatmalar meşhurdur. Seyrinden de anlaşılacağı gibi perdeler arasında oldukça nota uzatmalar yapılmaktadır.

Mehmet Reşat Aysu, bilhassa saz semaisi besteleriyle bilinen Türk bestekârdır. Ayrıca şarkı, peşrev, oyun havası gibi Türk mûsıkîsi formları da dâhil, üç yüzden fazla eser bestelemiştir.

Hacı Faik Bey, Klasik Türk mûsikisinin büyük bestekârlarından biridir. Ondokuzuncu yüzyılın ilk yarısında Üsküdar'da doğdu ve 1891 yılında öldü. Dîni ve dindışı mûsiki alanında eserler verdi. Yılmaz Öztuna'nın verdiği listeye göre günümüze 170 kadar eserinin notası gelmiştir. TRT repertuvarında ise 120 kadar eseri mevcuttur. Dini mûsiki alanında Mevlevi ayini, tevşih, şugl ve ilahiler bestelemiştir. Durak bestelediği ise bilinmiyor. Dindışı musiki alanında ise özellikle büyük formdaki eserleri dikkat çeker. Kâr, beste, ağır semai ve yürük semai formlarındaki bu eserlerin sayısı 40 kadardır. Ayrıca çok sayıda şarkı da bestelemiştir. Saz eseri bestelediği ise bilinmiyor. Hacı Faik Bey, klasik tarzın gerilemeye başladığı, Hacı Arif Bey ve Şevki Bey gibi müstesna bestekârların şarkı formunu ön plana çıkardığı bir dönemin bestekârıdır. Bununla birlikte, şarkı formunda çok sayıda ve seçkin eserler meydana getiren bestekârımız, klasik formlarda da yüksek bir seviyeyi tutturmuştur. Fantezi şarkı türünün de ilk örneklerine Hacı Faik Bey'in eserleri arasında rastlamak mümkündür.

Dügâh Kâr, Hacı Fâik Bey'in Dügâh makamında ve Kâr formunda bestelediği mûsikî eseridir.

Kürdilihicazkâr, Klasik Türk müziğinde rast perdesinde bir şed makam. Kürdî makamının Rast perdesine göçürülmüş şeddidir ve İnici bir makamdır. Karar perdesi Rast, güçlüsü Neva, yedeni ise Acemaşiran olup donanımına Si, Mi ve La için üç tane küçük mücennep konur. Şuh ve parlak bir makam olan kürdilihicazkâr makamı ile özellikle çok sayıda şarkı bestelenmiştir ve günümüzde de en çok sevilen ve kullanılan makamların başında gelir.

Benli Hasan Ağa, 17. yüzyılda yaşamış Klasik Türk müziği bestekârı. Darb-ı fetih usulünde bestelenen peşrev-saz semaisi bûselik makamının Klasik Türk müziğinde bilinen ilk temsilcisidir.

Türk musikisinde, kullanılan ses dizilerinin (gam) belli kurallar çerçevesinde kullanılmasıdır. Makamların dizileri, aralıkları eşit toplamı 53 koma olan sekiz sesten oluşur. Dizileri aynı olan makamlar birbirlerinden seyirlerine göre ayrılır. Bu yüzden makamda seyir çok önemlidir. Türk musikisinde diziler perdelerden oluşur ve 43 adet perde mevcuttur. Makamların karar sesleri, güçlüsü, yedeni, asma kararları ve bazen de ikinci güçlüleri olur.

Hümayun, Türk Musikisindeki basit makamlardandır. Kelime anlamı cennet kuşu ya da uğurlu, saadetli demektir. Bu makam dinleyicide derin keder hissi uyandırır. Durak: Dügah perdesi, Güçlü: Neva Perdesi, Yeden: Rast perdesi, Seyir: İnici-çıkıcıdır.

Zekâi Dede Efendi, Osmanlı klasik Türk müziği bestecisi.

Salih Zeki Ataergin,, Türk musikişinas, bestekâr ve hukukçu. Kanun virtüözü Hacı Arif Bey'in oğludur. Asıl ismi Salih Zeki olmasına rağmen, babasına izâfetle Zeki Ârif adıyla tanınmıştır. Annesi Hatice Huriye Hanım’ dır.

Cüneyd Kosal,, kanun üstâdı, bestekâr.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.