İçeriğe atla

Mustafa Pehlivanoğlu

Mustafa Pehlivanoğlu
DoğumMustafa Pehlivanoğlu
3 Mart 1958(1958-03-03)
Ayaş, Ankara
Ölüm7 Ekim 1980 (22 yaşında)
Altındağ, Ankara
Ölüm sebebiİdam
Defin yeriKarşıyaka Mezarlığı, Ankara
MilliyetTürk
Etnik kökenTürk
Vatandaşlık Türkiye
Siyasi partiMilliyetçi Hareket Partisi
Dinİslam
Ebeveyn(ler)Ahmet Pehlivanoğlu
Zeynep Pehlivanoğlu

Mustafa Pehlivanoğlu (3 Mart 1958, Ayaş, Ankara - 7 Ekim 1980, Altındağ, Ankara), Türk Ülkücü militan. 10 Ağustos 1978'de dört kahvehaneyi otomatik silahla tarayıp 5 kişiyi öldürdüğü, 12 kişiyi yaraladığı iddia edilerek yargılandı ve 18 Ekim 1979'da idama mahkûm edildi.[1] 12 Eylül Darbesi'nden sonra cezası infaz edildi. 1980-1984 arasında idam edilen 8'i sağ görüşlü 50 mahkûmdan biridir.

Balgat Katliamı

10 Ağustos 1978 günü Ankara'nın Balgat semtinde saat 21.00 sıralarında genellikle sol görüşlü kişilerin bulunduğu dört kahvehaneye bir otomobilden otomatik silahlarla yaylım ateşi açıldı. Açılan ateş sonucu beş kişi öldü, on iki kişi yaralandı.[2] Yapılan incelemede, bıçakla yaralamadan sanık Mustafa Pehlivanoğlu ile silah tehdidi ve silah teşhirinden sabıkalı Haydar Şahin adlı kişilerin kahvehaneye ateş açan militanlardan oldukları saptandı.[3]

Yargılama, kaçış ve idam

18 Aralık 1978'de Ankara 5. Ağır Ceza Mahkemesi'nde yargılaması başladı. Mustafa Pehlivanoğlu, Balgat Katliamı'nın yanı sıra Balgat'taki Amerikan tesislerini soyma ve bir otomobili gasbederek şoförü soyma suçlarından da yargılandı. Savcı; gasp, silahlı soygun, taammüden birden fazla adam öldürme suçlarından cezalandırılmasını istedi. Olayla ilgili bilgi veren tanıklardan Emin Metin, katliamdan bir hafta önce Pehlivanoğlu'nun kahvelerin bulunduğu yerde solcular tarafından dövüldüğünü, Pehlivanoğlu'nun oradan ayrılırken, "Buraları size mezar edeceğim." dediğini söyledi.[4] Yapılan yargılama sonunda, 18 Ekim 1979'da, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 Numaralı Askerî Mahkemesi tarafından "Türkiye'de şeriatçı bir düzen kurabilmek için Türkiye Şeriatçı Komando Ordusu adlı gizli bir örgüt kurmak ve Balgat'ta 5 kişiyi öldürüp 12 kişiyi yaralamak" suçlarından İsa Armağan ile birlikte idam cezasına çarptırıldı.[1] İdam dosyası Türkiye Büyük Millet Meclisine gönderildi. Bu sırada yatmakta olduğu ve çok sıkı korunan Mamak Askerî Cezaevi'nden kaçtı.[5] Kaçışı ülkede büyük tepki çekti. Ana Muhalefet lideri Bülent Ecevit, "Bu hiçbir şekilde tevil edilmeyecek, mazur gösterilemeyecek bir skandaldır. Devletin güvenirliği ve işlerliği açısından bir yüz karasıdır. Kaçanlar, bilindiği gibi, Balgat'ta 5 kişiyi öldürmekten ve 12 kişiyi yaralamaktan suçlu olan sağcı teröristlerdir." dedi.[6] Milliyetçi Hareket Partisi Genel Sekreteri Necati Gültekin, "olaydan haberi olmadığını ve yorum yapamayacağını" söyledi. Türkiye Barolar Birliği Başkanı Atilla Sav, "Yakalıyorsunuz, cezasını veriyorsunuz, ondan sonra da kaçıyor. Durum böyle olunca suç işlemeyi caydırıcı durum ortadan kalkıyor." dedi. Cezaevi Müdürü görevden alındı.[7] 16 Ağustos 1980'de Kütahya'da yakalandı. Yapılan sorgulamada, kaldığı hücrenin tavanını delip para karşılığında satın aldığı er kıyafetini giyerek cezaevinden kaçtığını söyledi.[8]

12 Eylül 1980 günü Türk Silahlı Kuvvetleri emir komuta zinciri içinde yönetime el koydu. Kenan Evren başkanlığındaki Millî Güvenlik Konseyi, 6 Ekim 1980 günü yapılan toplantıda Pehlivanoğlu ve diğer üç idam mahkûmunun infazlarına onay verdi. Pehlivanoğlu, 7 Ekim 1980'de, sol görüşlü Necdet Adalı'dan birkaç saat sonra 22 yaşındayken Ankara Merkez Kapalı Ceza ve Tutukevi'nde asılarak idam edildi. Devlet Başkanı Orgeneral Kenan Evren, aynı gün tuttuğu notlarda Adalı ve Pehlivanoğlu'nun idamları hakkında şöyle yazdı:

"Dün onayladığımız iki idam cezası bugün infaz edildi. Biri 24, diğeri 22 yaşında olan bu iki terörist; yedi kişiyi öldürmüşler, on iki kişiyi de yaralamışlardı. Böylece işledikleri suçlarını canları ile ödediler."[9]

Pehlivanoğlu, Ankara Karşıyaka Mezarlığı'na gömüldü.

Ölümünden sonra

İdam kararını veren Sıkıyönetim Mahkemesi Hâkimi Ali Fahir Kayacan, yıllar sonra anlattığı anılarında, verdiği karardan pişmanlık duymadığını söyledi. Mustafa Pehlivanoğlu'nun idam anını da şöyle anlattı:[10]

"Odadayken Mustafa Pehlivanoğlu'nu çağırdılar. Onun da son arzusu ailesine mektup yazmak oldu. Dinî telkini kabul etti. Ondan sonra ben hükmü okudum. Pehlivanoğlu, savcılıkta itiraflarda bulunmuştu. Ben hükmü okuduktan sonra bana, 'Efendim ben o kadar yardımcı da oldum.' dedi. Ona, infaz hükmünün değiştirilmesinin mümkün olmadığını anlattım. Pehlivanoğlu da sehpada slogan attı."

Pehlivanoğlu'nun, tutuklu bulunduğu Ulucanlar Cezaevi'nden annesine yazdığı mektup 2010 yılında referandum sürecinde dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından AK Parti Meclis Grup Toplantısı'nda okundu. Erdoğan, Pehlivanoğlu için ağladı.[11]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b "Balgat katliamının 2 sanığı ölüme mahkûm oldu". Cumhuriyet Gazetesi. 19 Ekim 1979. s. 6. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2022. 
  2. ^ "Cumhuriyet Gazetesi, 11 Ağustos 1978: Ankara'da 4 Kahve Tarandı, 4 Kişi Öldü, 11 Yaralı Var". 3 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Cumhuriyet Gazetesi, 12 Ağustos 1978: Balgat Katliamı'nın Sanıkları Saptandı". 3 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "19 Aralık 1978 tarihli Milliyet gazetesi, Sayfa 9: BALGAT KATLİAMI DAVASI BAŞLADI". 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2023. 
  5. ^ "28 Temmuz 1980 tarihli Cumhuriyet gazetesi: Mamak'tan idama mahkum 2 sağcı kaçırıldı". 
  6. ^ "28 Temmuz 1980 tarihli Cumhuriyet gazetesi: Ecevit: "Olay Devlet açısından yüzkarasıdır„". 
  7. ^ "30 Temmuz 1980 tarihli Cumhuriyet gazetesi: MAMAK ASKERİ CEZAEVİ MÜDÜRÜ GÖREVİNDEN ALINDI..." 29 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2022. 
  8. ^ "Milliyet gazetesi, Mustafa Pehlivanoğlu haberleri". 28 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ Kenan Evren, Kenan Evren'in Anıları 2, 1991: 7 EKİM SALI. 12 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2008. 
  11. ^ "Erdoğan 12 Eylül kurbanlarının mektuplarını okudu". Radikal. 20 Temmuz 2010. 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2016. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kenan Evren</span> 7. Türkiye cumhurbaşkanı (1982–1989)

Ahmet Kenan Evren, Türk asker, devlet adamı ve ressam. Türk Silahlı Kuvvetlerinin 17. Genelkurmay Başkanı, 12 Eylül Darbesi sonrası Türkiye'nin Devlet Başkanı (1980-1982) ve 7. Cumhurbaşkanıdır (1982-1989). Ayrıca 1982 yılında kurulan Mehmetçik Vakfının kurucularındandır. 1998 yılında "Atatürk" adlı yağlı boya tablosunun 105 milyar liraya satılmasıyla dönemin yaşayan en pahalı Türk ressamı olmuştur. Osmanlı Devleti'nin vatandaşı olarak doğmuş son Türkiye cumhurbaşkanıdır.

<span class="mw-page-title-main">12 Eylül Darbesi</span> Türkiyede siyasal şiddet ve istikrarsızlığa karşı yapılan askerî darbe

12 Eylül Darbesi veya 1980 İhtilali, resmî isimlendirmeleriyle 12 Eylül 1980 Harekâtı veya Bayrak Harekâtı, Türk Silahlı Kuvvetlerinin 12 Eylül 1980 günü emir komuta zinciri içinde gerçekleştirdiği askerî darbe. 27 Mayıs Darbesi ve 12 Mart Muhtırası'nın ardından Türkiye Cumhuriyeti tarihinde Silahlı Kuvvetlerin yönetime karşı gerçekleştirdiği üçüncü ve son başarılı açık müdahaledir.

<span class="mw-page-title-main">Erdal Eren</span> Türkiye Devrimci Komünist Partisi militanı

Erdal Eren, Halkın Kurtuluşu ve Türkiye Devrimci Komünist Partisi mensubu militan. 12 Eylül Darbesi'nden sonra 1980-1984 arasında idam edilen 50 mahkûmdan biridir. 2 Şubat 1980 günü Piyade Er Zekeriya Önge'yi öldürdüğü iddiası ile yargılanıp 19 Mart 1980'de ölüm cezasına çarptırılmış, darbe sonrasında idam edilmiştir.

Bahçelievler Katliamı, 8 Ekim 1978 günü Ankara'nın Bahçelievler mahallesinde Türkiye İşçi Partisi üyesi Latif Can, Efrahim Ezgin, Hürcan Gürses, Osman Nuri Uzunlar, Serdar Alten, Faruk Erzan ve Salih Gevence isimli gençlerin öldürüldüğü olaydır.

Necdet Adalı, Türk Marksist militan. 10 Temmuz 1977'de kahvehane basıp iki kişiyi öldürdü. Yargılandı ve 2 Ekim 1979'da idama mahkûm oldu. Cezası 12 Eylül Darbesi'nden sonra infaz edildi. 12 Eylül Askerî İdaresi tarafından idam edilen 15'i sol görüşlü 48 mahkûmdan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Veysel Güney</span>

Veysel Güney, Devrimci Yol'un İskenderun sorumlusu militan. Üsteğmen Şahin Akkaya'yı öldürme suçundan mahkûm olmuştur. 12 Eylül Darbesi'nden sonra 1980-1984 arasında idam edilen 17'si sol görüşlü 50 mahkûmdan biridir.

Türkiye Cumhuriyeti'nde ölüm cezası, 1984'ten bu yana uygulanmamaktadır ve 2004'te kaldırılmıştır. Ölüm cezası önce 2001'de savaş tehdidi ve terör suçları hâlleri dışındaki suçlar için kaldırılmış, 3 Ağustos 2002'de "savaş ve çok yakın savaş tehdidi hâllerinde işlenmiş suçlar hariç" şartı ile kaldırılmıştır. 7 Mayıs 2004 tarihli 5170 sayılı Kanun ile Anayasa'dan ölüm cezaları ile ilgili maddeler çıkarılmış, 14 Temmuz 2004 tarihli 5218 sayılı Kanun ile Türk Ceza Kanunu'ndan ölüm cezaları ile ilgili maddeler çıkarılmış, böylece ölüm cezası Türk Hukuku'ndan tamamen kaldırılmıştır.

Piyangotepe Katliamı, 16 Mayıs 1979'da Ankara'nın İncirli Mahallesi'nde genellikle solcuların gittiği bir kahvehanenin sağ görüşlü militanlar tarafından basılarak 7 kişinin ölümü ve 2 kişinin yaralanmasıyla sonuçlanan katliam. Sanıklardan Ali Bülent Orkan, 12 Eylül Darbesi'nden sonra idam edildi.

Maraş Katliamı veya Maraş Olayları, 19 Aralık ile 26 Aralık 1978'de Kahramanmaraş'ta meydana gelen Aleviler'e, Kürtler'e ve solculara yönelik katliamdır. Yedi gün süren olaylar sırasında iddianameye göre 111 kişi öldürüldü. Aleviler'e ait 559 ev yakıldı, 290'a yakın iş yeri tahrip edildi. 23 yıl süren davalar sonunda 22 kişi idam, 7 kişi müebbet hapis, 321 kişi de 1-24 yıl arasında hapis cezası aldı. Katliamda önemli rol oynayan 68 kişiye ise ulaşılamadı. 12 Eylül Darbesi'ne sebep olan olaylardan biri olarak kabul edilmektedir.

Türkiye'de idam edilenler listesi, ülkede mahkemelerce ölüm cezası almış ve cezası TBMM ya da diğer yetkili organlarca onaylanarak infaz edilmiş insanların listesidir. Türkiye'de ölüm cezası en son 1984'te uygulanmış, 2004'te hukuk sisteminden tamamen çıkarılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Zekeriya Önge'nin öldürülmesi</span> Jandarma eri

Zekeriya Önge, Türk asker. 12 Eylül Darbesi öncesi askerliğini er olarak yaptığı Ankara'da 2 Şubat 1980 günü gerçekleştirilen bir eyleme müdahale ederken Halkın Kurtuluşu örgütü militanı Erdal Eren tarafından açılan ateş sonucu yaralanmasının ardından hastaneye kaldırılırken yolda ölmüştür. Kalaslar arasında gizlenen silahlı Erdal Eren, ellerini havaya kaldırarak teslim olmuş, yargılanmış ve 19 Mart 1980 tarihinde idama mahkûm edilmiştir. 12 Eylül Darbesi'nden sonra karar onaylanmış ve 19 yaşındaki Erdal Eren idam edilmiştir.

Mamak Askerî Cezaevi, Ankara'da bulunan bir askerî cezaevi. Daha çok asker tutuklular için yapılmış bir cezaevi iken, 12 Mart'tan itibaren sivil tutukluların da kalması ve yapılan uygulamalarla kamuoyuna mâlolmuştur.

Balgat Katliamı, 10 Ağustos 1978'de Ankara'nın Balgat semtinde genellikle sol görüşlü kişilerin gittiği dört kahvehaneye Mustafa Pehlivanoğlu ve diğer Ülkücüler tarafından bir otomobilden otomatik silahlarla yaylım ateşi açılması sonucu 5 kişinin öldüğü saldırı. Katliamın faillerinden Mustafa Pehlivanoğlu, 12 Eylül Darbesi'nden sonra idam edildi.

Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne giden süreç ; Türkiye'de siyasi, ekonomik, sosyal krizlerin yaşandığı ve 4.250'den fazla kişinin öldürüldüğü dönemdir. "Örtülü iç savaş" ve "küçük çaplı iç savaş" olarak da tanımlanmıştır.

Ali Aktaş (Ağtaş), Türk Marksist militan. 9 Haziran 1980 gecesi sağ görüşlü Sulhi Adsoy'u öldürme suçundan mahkûm olmuştur. 12 Eylül Darbesi'nden sonra 1980-1984 arasında idam edilen 17'si sol görüşlü 50 mahkûmdan biridir.

Fikri Arkan Türk Ülkücü militan. 14-15 Ekim 1978 gecesi arkadaşı Kemal Özdemir ile birlikte sol görüşlü Veli Güneş ve Halim Kaplan'ı öldürdü. Yargılandı ve idama mahkûm oldu. 12 Eylül Darbesi'nden sonra 1980–1984 arasında idam edilen 8'i sağ görüşlü 50 mahkûmdan biridir.

Cevdet Karakaş, Türk Ülkücü militan. 3 Ocak 1980'de sol görüşlü öğretmen Ali Rıza Doğan'ı ağır yaraladı. 11 Şubat 1980'de sol görüşlü avukat Erdal Aslan'ı öldürdü. Yargılandı ve ölüm cezasına çarptırıldı. 12 Eylül Darbesi'nden sonra 1980–1984 arasında idam edilen 8'i sağ görüşlü 50 mahkûmdan biridir.

Halil Esendağ, Türk Ülkücü militan. 7 Eylül 1979'da arkadaşları Selçuk Duracık ve Ali Aksakal ile birlikte fırın basıp sol görüşlü 4 fırıncıyı öldürdü. Yargılandı ve ölüm cezasına çarptırıldı. 12 Eylül Darbesi'nden sonra 1980–1984 arasında idam edilen 8'i sağ görüşlü 50 mahkûmdan biridir.

Ali Bülent Orkan, Piyangotepe Katliamı faillerinden Türk Ülkücü militan. 16 Mayıs 1979'da kahvehane basıp sol görüşlü 7 kişiyi öldürdü. Yargılandı ve ölüm cezasına çarptırıldı. 12 Eylül Darbesi'nden sonra 1980–1984 arasında idam edilen 8'i sağ görüşlü 50 mahkûmdan biridir.

Bu sayfada, 1980 yılında Türkiye'de görevdeki siyasi kurumlar ve kişiler, yaşanan olaylar, doğan ve ölen kişiler yer alır.