Mustafa Edige Kırımal
Mustafa Edige Kırımal | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1911 Bahçesaray, Kırım |
| Ölüm | 1980 Münih, Almanya |
| Defin yeri | Zincirli Medrese |
| Milliyet | Polonya Tatarları |
Mustafa Edige Kırımal (d. 1911 Bahçesaray, Kırım - ö. 1980 Münih, Almanya) Kırım Tatarlarının diasporada yaşayan liderlerindendi.
Babası Mustafa Şinkieviç Polonya Tatarlarındandır. Aile I. Dünya Savaşı öncesinde Kırım'a yerleşmiştir. İlk öğrenimine Yalta yakınlarındaki Dereköy'de başlamış, daha sonra Yalta'daki Rus Lisesi'ne devam etmiştir. Yüksek öğrenimini Akmescit (Simferepol) Pedagoji Enstitüsü'nde tamamlamıştır.
Sovyet baskısının artması üzerine önce Azerbaycan'a kaçmış daha sonra da İran'a geçmiştir. İran üzerinden 1932 yılında İstanbul'a gelen Kırımal, iki yıl sonra Litvanya Müslümanlarının lideri amcası Müftü Yakup Sinkievic'in yanına gitmiştir.
Diasporadaki yaşamı
1939 yılında Vilnius Üniversitesi'nde siyasal bilimler öğrenimini tamamlayan Mustafa Edige Kırımal, Almanya'nın 1939 yılında Polonya'ya saldırması üzerine Berlin üzerinden yeniden İstanbul'a dönmüştür. Ukrayna ve Kırım'da (1941-1944) yılları arasında yaşanan Alman işgali döneminde Kırımal Almanya'da bulunmuş ve Kırımlı savaş esirleri ile ilgilenmiştir.
II. Dünya Savaşını sonra ermesinin ardından Almanya'da kalır ve Münster Üniversitesi'nde 'Kırım Türklerinin Milli Mücadelesi' isimli tezi ile doktor unvanı alır.
Aymelek Hanım ile evlenen Edige Bey 1980 yılında Münih'te hayata gözlerini yumar ve ülkesinin Sovyet işgalinde olması nedeni ile Almanya'da defnedilir.
Kırım'a defnedilmesi
2007 yılına kadar Münih'te bulunan naaşı Kanada'da yaşayan erkek kardeşi Aslan Bey'in verdiği vekaletle, merkezi Giessen'de bulunan 'Batı Avrupa Kırım Kültür Merkezi Genel Başkanı Rafet Karanlık, Kırım Tatar Milli Meclisi Almanya Temsilcisi Ahmet Özay ve 'Batı Avrupa Kırım Kültür Merkezi Kırım Temsilcisi Kürşad ÖRNEK tarafından gerekli evraklar ve hazırlıklar tamamlanmasıyla 'Batı Avrupa Kırım Kültür Merkezi' tarafından İstanbul üzerinden Kırım'a götürülmüştür.
Kırım Tatarlarının sürgün edildiği 18 Mayıs günü, sürgünün 62. yıldönümünde Bahçesaray'da yapılan bir tören ile ölümünden 27 yıl sonra vatanında Kırım Tatarlarının lideri Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu tarafından toprağa verilmiştir. Mezarı Bahçesaray'da Zincirli Medrese bahçesinde İsmail Gaspıralı ve Ahmet Özenbaşlı gibi milli hareket önderlerinin ve Kırım hanlarının türbelerinin bulunduğu devlet mezarlığındadır.[1]
Mustafa Edige Kırımal'ın eserleri
- "The Tragedy of Crimea." Eastern Quarterly 4 (1) (1951): 38-46.
- Der nationale Kampf der Krimturken. Emsdetten/Westfalen, 1952.
- "Kirimda Sovyetlerin din Siyaseti" [The Soviet policy on religion in Crimea]. Dergi 1 (1955): 55-67.
- "1917 ihtilalinden sonra Kırım-Turk ailesiyle kadının durumu" [The status of Crimean-Turk family and womanhood after the 1917 revolution]. Dergi 3 (1955): 13-30.
- "The Crimean Turks." In: Genocide in the USSR: Studies in Group Destruction ed. N.K. Deker and A. Lebed. Munich: Institute for the Study of the USSR, 1958, pp. 20–29.
- "Kırım'da topyekun tehcir ve katliam" [Mass deportations and massacres in Crimea]. Dergi 5 (1956): 1-22. Also in: Emel 15 (1963): 35-40; 16 (1963): 32-40; 18 (1963): 21-25.
- "Mass deportations and massacres in Crimea." Cultura Turcica 1 (2) (1964): 253-65.
- "Kırım ve Kırım Turklerinin tarihi geçmişi" [Crimea and the historic past of Crimean Turks]. 45 (1966): 64-71.
- "Çarlık Rusyası hakimiyeti altında Kırım" [Crimea under the Tsarist Russian rule]. Dergi 46 (1966): 51-61.
- "Kırım Turklerinin milli-kurtuluş hareketi" [National liberation movement of Crimean Turks]. Dergi 47 (1967): 63-72.
- "Kırım Türklerinin 1917-1920 ihtilal yıllarında milli kurtulus hareketi" [Crimean Tatar national liberation movement during the revolutionary years of 1917-1920]. Dergi 48 (1967): 55-69.
- "Sovyet Rusya hakimiyeti altında Kırım" [Crimea under the Soviet Russian rule]. Dergi 49 (1967): 59-66.
- "The Crimean Tatars." Studies on the Soviet Union, n.s. 1 (10) (1970): 70-97.
- "Kırım Turkleri" [Crimean Turks/Tatars]. Dergi 59 (1970): 3-22.
- "Ismail Bey Gaspıralı." Dergi 62 (1970): 60-64.
- The biographical sketch of Edige Kirimal was written by Inci Bowman and is based on Mustecip Ulkusal's obituary, "Dr. Edige Mustafa Kirimal'ı Kaybettik." EMEL 118 (1980): 1-5.
