İçeriğe atla

Musahipzade Celal

Musahipzade Celal
Doğum31 Ağustos 1868(1868-08-31)
İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm20 Temmuz 1959 (90 yaşında)
İstanbul, Türkiye
Defin yeriKaracaahmet Mezarlığı, İstanbul
MeslekYazar

Musahipzade Celal (31 Ağustos 1868, İstanbul - 20 Temmuz 1959, İstanbul), Türk oyun yazarı.

Türk edebiyatında tiyatro alanında ilk yazılı eserlerin verilmeye başladığı II. Meşrutiyet döneminde yetişmiş ve sadece tiyatro alanında eser vermiş iki önemli yazardan birisidir (diğeri Refik Ahmet Nuri Sekizinci).[1] Cumhuriyetin ilanından sonra eserler vermeye devam etmiş, konularını Osmanlı döneminden günlük yaşamdan almıştır. Osmanlı toplumunda yozlaşan değerleri hicveden komedi tarzında eserler vermiştir. Yirmiden fazla oyunu bulunur.

Yaşamı

31 Ağustos 1868 günü İstanbul'un Cihangir semtinde dünyaya geldi. Asıl adı Mahmut Celaleddin'dir. Gazhane Başkâtibi Musahipzade Ali Bey ile Fıtnat Ecibe Hanım'ın oğludur. Dedesi, III. Selim'in musahibi bestekâr İzzet Şakir Ağa'dır. 1935'te çıkarılan Soyadı Kanunu ile Musahipzade soyadını aldı ve Musahipzade Celal adıyla ünlendi.

İstanbul'da Firuzağa Sıbyan Mektebinde ilköğreniminin ardından, Feyziye Rüştiyesini ve Süleymaniye Numune-i Terakki İdadisini bitirdi. 1889 yılında, yazı yazma alışkanlığını edineceği Babıâli Tercüme Odası'nda kâtip olarak göreve başladı. Bir yandan da Hukuk Mektebine devam etti ancak bitiremedi.

Tiyatroya olan ilgisi Tercüme Odası'nda görev yapmaktayken ortaya çıktı. Arkadaşları ile arasında orta oyunları tertip edip bizzat kendisi de bu oyunlarda zenne rollerine çıktı.[2] Mardiros Mınakyan'ın Osmanlı Dram Kumpanyası'nın oyunlarını takip etmesiyle oyun yazmaya karşı merak duydu. Tiyatro bilgisini Ahmet Vefik Paşa'nın Moliere çevirilerini inceleyerek arttırdı. 1908'de Tercüme Bürosu'ndan ayrılınca zamanının büyük bölümünü oyun yazma çalışmalarına ayırdı. Yayımlanan ilk oyunu olan Türk Kızı'nı (1910) bu dönemde yazdı, oyun 1912'de Köprülüler adıyla Manakyan Tiyatrosu'nda sahnelendi.[3] Belediye işlerine kadıların baktığı devri hicveden İstanbul Efendisi (1913) adlı ilk müzikal oyununun ardından; Macun Hokkası (1917), baba parası yiyen mevki sahibi kimseler ile yaşamlarını alın terleriyle kazanmaya çalışan emekçilerin arasındaki karşıtlığı anlatan Yedekçi (1919), Kaşıkçılar (1920), Atlı Ases, Demirbaş Şarl gibi oyunları yazmaya ve sahnelenmeye devam etti. 1919-1924 yılları arasında yazdığı oyunların hepsi Osmanlı Operet Heyeti (1923 yılında İstanbul Operet Heyeti adını aldı) tarafından sahnelendi. Lale Devri adlı oyunu, İstanbul'da ilk defa kadınların tiyatroya gelmesini sağlayan oyun oldu. O sene ramazan ayında ilk defa kadınların da gece tiyatroya gelip bu oyunu izlemesi için izin verildi. Oyun yazmayı sürdürürken memuriyet hayatına 1917′de Üsküdar livasında bandrol memuru olarak devam etti. 1920′de bandrol örgütü kaldırılınca görevi Maliye tahsil memurluğuna aktarıldı. 1923 yılında Üsküdar defterdarı iken emekliye ayrıldı.

Musahipzade Celal, emekliliğinden sonra bir süre "Evkaf Müzesi"nde koleksiyon uzmanlığı yaptı. 1927 yılında kütüphane görevlisi olarak Darülbedayi'ye girince geçmişten gelen, tiyatroya olan ilgisini geliştirme olanağı buldu. Ardı ardına tarihî hiciv özelliğinde eserler kaleme aldı. 1927'den sonra yazdığı oyunlar Darülbedayi'de (sonra İstanbul Şehir Tiyatroları adını aldı) sahnelendi. 1927'de Darülbedayi'de sahnelenen Fermanlı Deli Hazretleri adlı eseriyle tanındı. Aynaroz Kadısı (1928), Kafes Arkasında (1929), Bir Kavuk Devrildi (1930), Balaban Ağa (1933) adlı oyunları Darülbedayi'de sahnelendi. Bir Kavuk Devrildi'de yabancı yatırımların yerli iktisadı iflasa sürüklemesini, bilgisiz yöneticilerin halkı sömürmesini; Balaban Ağa'da yetişmekte olan yükseköğrenim gençliğinin kendi sorunlarıyla baş başa bırakılmasını yerdi. Beklenen ilgiyi görmeyen Selma (1934) adlı dramdan sonra yeni oyun yazmadı; 18 oyunu 1936'da toplu hâlde yayımlandı. 1937'de Türk Kızı'nın değiştirilmiş hâli olan Gülsüm'ü (1937) ve ardından Mehmet Şükrü Erden ile Genç Osman (1937) adlı oyunu kaleme aldı.

Türkiye'ye özgü denebilecek bir müzikal komedi türünün ilk yazarı olma özelliğini taşıyan Musahipzade'nin oyunları 18. yüzyıl Osmanlı toplumundaki idari bozuklukları ve dinî sömürüyü malzeme olarak kullandı. Aynaroz Kadısı ve Bir Kavuk Devrildi adlı oyunları Muhsin Ertuğrul tarafından sinemaya aktarıldı. Eski İstanbul Yaşayışı (1946) adlı kitabında kendi hatıralarını, eski Osmanlı adetlerini ve gündelik hayatın detaylarını anlatmıştır. 1958 yılında çıkan bir yangında Bir Kavuk Devrildi filmi yandı.

13 Şubat 1952'de 40. sanat jübilesi yapıldı. Son yıllarında gözleri görmeyen Musahipzade Celal, oyunlarını yeğenlerine ve onların çocuklarına yazdırdı,[4] 20 Temmuz 1959'da yaşamını yitirdi.

İstanbul Şehir Tiyatroları'nın Üsküdar sahnesi yazarın adını taşır. Müsahipzade Celal'in mezarı Üsküdar Karacaahmet'tedir.[5]

Edebî Kişiliği

Osmanlı toplumunda yozlaşan değerleri hicveden komedi tarzında eserler vermiştir. Sosyal tenkide büyük önem vermiş, bu hicivlerle eserleri daha çok töre komedisi hâlini almıştır. Tiyatroya olan ilgisi Tercüme Odası'nda görev yapmaktayken ortaya çıktı. Arkadaşları ile arasında orta oyunları tertip edip bizzat kendisi de bu oyunlarda zenne rollerine çıktı. Osmanlı Kumpanyası'nın oyunlarını takip etmesiyle oyun yazmaya karşı merak duydu.

Tiyatro bilgisini Ahmet Vefik Paşa'nın Moliere çevirilerini inceleyerek artırdı. 1908'de Tercüme Bürosu'ndan ayrılınca zamanının büyük bölümünü oyun yazma çalışmalarına ayırdı. Yayımlanan ilk oyunu olan Türk Kızı'nı bu dönemde yazdı, oyun 1912'de Köprülüler adıyla Manakyan Tiyatrosu'nda sahnelendi.

Belediye işlerine kadıların baktığı devri hicveden İstanbul Efendisi adlı ilk müzikal oyununun ardından; Macun Hokkası, baba parası yiyen mevki sahibi kimseler ile yaşamlarını alın terleriyle kazanmaya çalışan emekçiler arasındaki karşıtlığı anlatan Yedekçi, Kaşıkçılar, Atlı Ases, Demirbaş Şarl gibi oyunları yazmaya ve sahnelenmeye devam etti. 1919-1924 yılları arasında yazdığı oyunların hepsi Osmanlı Operet Heyeti tarafından sahnelendi.

Lale Devri adlı oyunu, İstanbul'da ilk defa kadınların tiyatroya gelmesini sağlayan oyun oldu. O sene Ramazan ayında ilk defa kadınların da gece tiyatroya gelip bu oyunu izlemesi için izin verildi. Türkiye'ye özgü denebilecek bir müzikal komedi türünün ilk yazarı olma özelliğini taşıyan Musahipzade, 18. yüzyıl Osmanlı toplumundaki idari bozuklukları ve dini sömürüyü yansıtmıştır.

Musahipzade Celal, hem Millî Edebiyatın hem de Cumhuriyet'in önemli bir tiyatro yazarıdır. Sanatçının adı bir vefa borcu olarak günümüzde Şehir tiyatrolarının Üsküdar sahnesine verilmiştir.

Eserleri

  • Türk Kızı (basılışı 1909; 1936′da Gülsüm adıyla)
  • Köprülüler (yazılışı 1912, oynanışı 1913, basılışı 1936)
  • İstanbul Efendisi (yazılışı 1913, oynanışı 1917, basılışı 1936) (müzik: Leon Hancıyan)
  • Lâle Devri (yazılışı 1914, oynanışı 1921, basılışı 1936) (müzik: Muallim Hakkı Bey)
  • Macun Hokkası (yazılışı 1916, oynanışı 1919, basılışı 1936) (müzik: Ali Rıza Bey)
  • Yedekçi (yazılışı 1919, oynanışı 1920, basılışı 1936) (müzik: Muallim Hakkı Bey)
  • Kaşıkçılar (yazılışı 1920, oynanışı 1921, basılışı 1936)
  • Atlı Ases (yazılışı 1921, oynanışı 1921, basılışı 1936);
  • 'Demirbaş Şarl (yazılışı 1921, oynanışı 1922, basılışı 1936) (müzik: Kazım Uz)
  • 'Moda Çılgınları, 1923, (müzik: Muhlis Sabahattin)
  • İtaat İlâmı (yazılışı 1923, oynanışı 1924, basılışı 1936)
  • Moda Çılgınları (yazılışı ve oynanışı 1923) (müzik: Muhlis Sabahattin)
  • Fermanlı Deh Hazretleri (yazılışı 1924, oynanışı 1927, basılışı 1936);
  • Aynaroz Kadısı (yazılışı 1927, oynanışı 1928/1929 dönemi)
  • Kafes Arkasında (yazılışı 1928, oynanışı 192 basılışı 1936);
  • Bir Kavuk Devrildi (yazılışı 1930, oynanışı 1930, basılışı 1936)
  • Mum Söndü (yazılışı 1930, oynanışı 1931/1932 dönemi, basılışı 1936)
  • Pazartesi-Perşembe (yazılışı 1931, oynanışı 1932, basılışı 1936)
  • Gül ve Gönül (yazılışı 1932, oynanışı 1933, basılışı 1936)
  • Balaban Ağa (yazılışı 1933, oynanışı 1935, basılışı 1936)
  • Selma (yazılışı 1934, basılışı 1936, oynanışı 1961)
  • Genç Osman (Mehmet Şükrü Erden ile birlikte, yazılışı 1937, oynanışı 1956).

Kaynakça

  1. ^ http://www.tiyatronet.com/haber_detay.asp?haberID=92 [] Tiyatro.net Musahipzade Celal
  2. ^ Ruyagemisi.com Musahipzade Celal ve İstanbul Efendisi[]
  3. ^ "Debdebe.org Musahipzade Celal". 13 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2009. 
  4. ^ "Gazete Kadıköy 8.12.2006, İz Bırakan Bir Tiyatro Ustası, Musahipzade Celal". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2009. 
  5. ^ "Şehir Tiyatroları Ustaların Anısına Sahip Çıktı". Afyon Ana Haber. 28 Temmuz 2018. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2020. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Muhsin Ertuğrul</span> Türk oyuncu, yönetmen ve yapımcı (1892–1979)

Muhsin Ertuğrul, Türk tiyatro sanatçısı, yönetmen, oyuncu ve yapımcı.

<span class="mw-page-title-main">Ergin Orbey</span> Türk oyuncu, yönetmen ve senarist (1936–2012)

Ergin Orbey, Türk tiyatro yönetmeni, tiyatro ve sinema oyuncusu, senarist.

<span class="mw-page-title-main">Dârülbedâyi</span> Osmanlıda tiyatro topluluğu

Dârülbedâyi ya da asıl adıyla Dârü'l-bedâyi-i Osmânî, 27 Ekim 1914 tarihinde İstanbul Belediyesi bünyesinde konservatuvar olarak açıldıktan sonra okul hüviyetinden çıkıp bir tiyatro topluluğuna dönüşen; hâlen İstanbul Şehir Tiyatroları adıyla varlığını sürdüren sanat kurumu. Osmanlı İmparatorluğu’nda kurulan ilk konservatuvardır. Türkiye'de Batılı anlamda tiyatronun gelişmesinde önemli bir değişimi sağlamıştır.

İbrahim Necdet Ayral, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu, tiyatro yönetmeni, seslendirme sanatçısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Güllü Agop</span> Osmanlı tiyatrocu (1830-1898)

Agop Vartovyan, Osmanlı dönemi tiyatro oyuncusu ve yönetmeni ve Türk tiyatrosunun kurucularındandır.

<span class="mw-page-title-main">Vasfi Rıza Zobu</span> Türk oyuncu (1902-1992)

Vasfi Rıza Zobu, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu.

Ekrem Reşit Rey, Türk oyun yazarı. Revü ve operetleri ile tanınır. Kardeşi Cemal Reşit Rey'in bestelediği ve tamamı Darülbedayi'de sahnelenen eserleriyle Fransız müzikal kültürünü Türkiye'ye adapte etmeye çalıştı. Ayrıca pek çok ünlü romanı radyoya uyarlanmış; otuzu aşkın piyesi radyolarda oynanmıştır. En ünlü eseri Lüküs Hayat operetidir.

<span class="mw-page-title-main">Semiha Berksoy</span> Türk opera sanatçısı

Semiha Berksoy, Türk opera sanatçısı, tiyatrocu ve ressamdır.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları, Osmanlı İmparatorluğu döneminde (1914) Dârülbedâyi adıyla kurulmuş olan tiyatro 1934 yılında İBB Şehir Tiyatroları adıyla İstanbul Büyükşehir Belediyesi bütçesine bağlanan bir tiyatro kurumudur.

<span class="mw-page-title-main">Muammer Karaca</span> Türk oyuncu

Mehmet Muammer Karaca, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu.

<span class="mw-page-title-main">Gönül Ülkü Özcan</span> Türk oyuncu

Emine Gönül Özcan, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, seslendirme sanatçısı.

<span class="mw-page-title-main">Gedikpaşa Tiyatrosu</span> İstanbulun Gedikpaşa semtinde 1859’da inşa edildiği düşünülen 1884’te yıktırılmış tiyatro

Gedikpaşa Tiyatrosu, İstanbul'un Gedikpaşa semtinde 1859'da inşa edildiği düşünülen 1884'te yıktırılmış tiyatrodur. Osmanlı İmparatorluğu'nda tiyatronun doğuş ve gelişiminde önemli bir yer kaplamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İsmail Galip Arcan</span> Türk oyuncu ve oyun yazarı

İsmail Galip Arcan, Türk oyun yazarı, tiyatro ve sinema oyuncusu.

Ayşenil Şamlıoğlu, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu ve yönetmen.

<span class="mw-page-title-main">Refik Ahmet Nuri Sekizinci</span> Türk tiyatro yazarı, gazeteci, oyuncu, dramaturg

Refik Ahmet Nuri Sekizinci veya İbn-ür Refik Ahmet Nuri Sekizinci, Osmanlı tiyatro oyuncusu, oyun yazarı, bürokrat ve 12. Fenerbahçe SK başkanıdır. En sevdiği oyunu "Sekizinci" olduğu için sonradan soyadı olarak almıştır. Edebiyat dünyasında daha çok uyarlamalarıyla tanınmaktadır.

Balıkesir Muhasebecisi, Reşat Nuri Güntekin'in yazdığı eserden uyarlanan seyirlik oyun.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nda sahne sanatları</span> Osmanlı Devleti bünyesindeki tiyatro, sinema, müzik, dans, opera, gölge oyunu gibi sahnede icra edilen sanat türlerinin genel adı

Osmanlı'da sahne sanatları, Osmanlı Devleti bünyesindeki tiyatro, sinema, müzik, dans, opera, gölge oyunu gibi sahnede icra edilen sanat türlerinin genel adıdır. 18. yüzyıla kadar kukla, meddahlık, Karagöz ve Hacivat ve ortaoyunu gibi geleneksel Türk tiyatrosu olarak adlandırılan sahne sanatları egemendir. 18. yüzyılda başlayan batılılaşma çabaları ile çağdaş anlamdaki tiyatro, opera ve daha sonra sinema sergilenmeye başlanmıştır.

Bir Kavuk Devrildi, Musahipzade Celal'in 1929 tarihli 4 perdelik komedisi. Konusu; Osmanlı İmparatorluğu döneminde toplumda olan değer yargılarında karşıtlık, toplum düzenindeki yozlaşmalar, Osmanlı ekonomisin çöküşü, eğitimsiz ve bilinçsiz kişilerin devlet yönetimine geçmesi gibi dönemsel sorunlardır. Oyunda halkın saflığından faydalanmak isteyen müftü karakteri ile din ile devlet işlerinin birbirine karıştırılması eleştirilir. Oyunda geleneksel Türk tiyatrosu özelliklerinden yararlanılmıştır. Oyun ilk olarak 1930-31 döneminde İstanbul Şehir Tiyatroları'nda sergilenmiştir. Ayrıca oyun Muhsin Ertuğrul yönetmenliğinde sinemaya da uyarlanmıştır.

M. Kemal Küçük, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu, yazar.

<i>Bir Kavuk Devrildi</i> (film)

Bir Kavuk Devrildi, Musahipzade Celal'in tiyatro oyunu olarak yazmış olduğu aynı adlı eserin Muhsin Ertuğrul'un yönetmeliğinde çekilmiş 1939 yapımı Türk filmidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.