İçeriğe atla

Musa Anter

Musa Anter
Doğum1920
Eskimağara, Nusaybin, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm20 Eylül 1992 (72 yaşında)
Diyarbakır, Türkiye
Defin yeriAkarsu, Nusaybin, Türkiye
Takma adApê Musa (Musa Amca)
MeslekYazar, şair, gazeteci
Vatandaşlık Türkiye
Dönem1959-1992
Etkilendikleri
  • Ahmed-i Hani

Musa Anter (1920 - 20 Eylül 1992, lakabı: Apê Musa / Musa Amca), Kürt asıllı Türk yazar, şair ve gazeteci.

Kürt milliyetçisi düşünceleri ile tanınmaktadır.[1][2][3] Diyarbakır'da uğradığı silahlı saldırı sonucu hayatını kaybetmiştir.[4]

Yaşamı

Musa Anter, 1920 yılında Mardin'e bağlı Nusaybin ilçesinin Eskimağara köyünde Kürt bir ailenin çocuğu olarak doğdu. İlkokulu Mardin'de, ortaokul ve liseyi Adana'da okudu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Annesi Fesla Hanım, Türkiye'nin ilk kadın muhtarlarından biridir.[5]

1944'te Abdurrahim Rahmi Zapsu'nun kızı Ayşe Hale ile evlendi. Cüneyt Zapsu'nun halası olan Sankt Georg Avusturya Lisesi mezunu Ayşe Hanım ile evliliğinden 1945'te büyük oğlu Anter, 1948'de kızı Rahşan ve 1950'de küçük oğlu Dicle dünyaya geldi.

İlk gözaltına alınması öğrencilik yıllarında Dersim İsyanı sırasında oldu. Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım'a küfrettiği için 45 gün gözaltında kaldı.[6]

Canip Yıldırım ve Yusuf Azizoğlu ile birlikte İleri Yurt gazetesini çıkaran Anter, yayımladığı Kürtçe şiiri "Qimil / Kımıl" sebebiyle 1959 yılında 49’lar Davası ile idamla yargılandı.[7] 27 Mayıs Darbesi'nde aftan yararlanarak serbest kalan Anter, cezaevinden çıktıktan sonra Deng, Barış Dünyası ve Yön dergilerinde yazdı.[7] 1963'te 23'ler davası ile tekrar cezaevine girdi. Mamak, Sultan Ahmet, Balmumcu, Seyrantepe ve Nusaybin cezaevlerinde yattı.[7] 12 Eylül Darbesi'nde Kürtçülük propagandası yapmaktan tutuklandı. Yaşamı boyunca toplam 11,5 yıl hapis yattı.

Devrimci Doğu Kültür Ocakları, Halkın Emek Partisi, Mezopotamya Kültür Merkezi ve İstanbul Kürt Enstitüsü'nün kurucularındandı.[7]

Bir çeşit otobiyografi olan iki ciltlik Hatıralarım adlı eseri için kendisi aşağıdaki yorumu yapmıştır:

Denilebilir ki Musa sen kim, bu anılarında geçen zatlar kim! Amma bence bu soru yerinde değildir. Çok kere fakir bir adam bir define bulur veya loto-toto'dan para kazanır ve aniden zengin olur. İşte ben de Zıvıng'ın mağaralarından aleme çıkınca o fakir gibi tesadüfen ve de şans mahsulü değerli şahsiyetlerle tanıştım. İşte bu anılarım, bulduğum bu definelerin mahsulüdür.[6]

Ölümü

Anter, 20 Eylül 1992'de Diyarbakır'ın Seyrantepe mahallesinde uğradığı silahlı saldırıda sol bacağına iki, kalbi ve kafasına birer kurşun sıkılarak öldürüldü. Musa Anter'in yanında bulunan gazeteci ve yazar Orhan Miroğlu saldırı sırasında yaralandı. Eski JİTEM çalışanı Abdülkadir Aygan; Anter'in, kendisinin de içinde bulunduğu tim tarafından JİTEM için öldürüldüğünü söylemiştir.[8] Dönemin Başbakanı Mesut Yılmaz'ın isteği üzerine Başbakanlık Teftiş Kurulu Başkanı Kutlu Savaş'ın hazırladığı Susurluk Raporu'nda, Anter cinayetinin Yeşil kod adlı Mahmut Yıldırım tarafından planlanıp uygulandığı yer almıştır.[9]

Mezarı, Nusaybin ilçesinin Akarsu köyündedir.[10]

Eserleri

  • Birina Reş / Kara Yara (1959)
  • Qimil / Kımıl (1962)
  • Ferhenga Kurdî-Tirkî / Kürtçe-Türkçe Sözlük (1967)
  • Hatıralarım I (1991)
  • Hatıralarım II (1992)
  • Vakayiname (1992)
  • Fırat Marmara'ya Akar (1996)
  • Çinara Min (1999)

Hakkında yazılan kitaplar

  • Üç Dönemim Tanığı, Musa Anter, Ahmet Alış 2010, Birikim[11]
  • Musa Anter'li Yıllar, Yurda Kaya (2006, Belge Yayınevi)
  • Dostlarının Gözüyle Musa Anter, Yavuz Çamlıbel (2010, Kurgu Kültür Merkezi Yayınevi)
  • Ape Musa - Faili Bilindik Meçhul, Ercan Gün (2011, Karakutu Yayınları)
  • Kuşatmadan İnfaza Musa Anter Cinayeti, Orhan Miroğlu (2012, Everest Yayınları)

Ayrıca bakınız

  • 49’lar Davası

Kaynakça

  1. ^ ...the well-known Kurdish nationalist author Musa Anter, Shahrzad Mojab, Women of a Non-State Nation: the Kurds, Mazda Publishers, 2001, s. 100.
  2. ^ The most famous victim was the Kurdish nationalist writer, Musa Anter, murdered, certainly by local people, on September 20, 1992., Andrew Mango, Turkey and the War on Terror: for Thirty Years We Fought Alone, Routledge, 2005, s. 65. 26 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ The Kurds did face actual punishment. Kurdish nationalist Musa Anter in his memoirs., Hugh Poulton, Top Hat, Grey Wolf, and Crescent: Turkish Nationalism and the Turkish Republic, Hurst, 1997, s. 122.
  4. ^ "TURKRAN 12/92 - Turkey: Kurdish writer Musa Anter, 74, murdered" (PDF) (İngilizce). Amnesty International. 1992. 3 Eylül 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2021. 
  5. ^ Babamın katiliyle buluşmaya nasıl karar verdim[]
  6. ^ a b "Kısa biyografisinin yer aldığı bir site". 7 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2007. 
  7. ^ a b c d Musa Anter'le kahve sohbetleri 30 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, 1 Eylül 2011. 3 Aralık 2011 tarihinde erişildi.
  8. ^ Balıkçı, Faruk (4 Şubat 2005). "PKK itirafçısı: Musa Anter'i biz öldürdük". Hürriyet. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2009. 
  9. ^ SUSURLUK RAPORU’NDA MUSA ANTER CİNAYETİ[]
  10. ^ "Ölümü ve mezarının taşınmasıyla iligli bilgi". 31 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2007. 
  11. ^ History&amp, Ahmet Alis (Linguaphile/Dr / Ph D.; Politics). ""Üç Devrin" Tanığı: Modern Kürt Siyasi Tarihinin İçinden Musa Anter'i Okumak". 

İlgili Araştırma Makaleleri

Kürtler, doğuda Zagros Dağları'ndan batıda Toros Dağları'na ve güneyde Hemrin Dağları'ndan kuzeyde Kars–Erzurum platolarına kadar uzanan coğrafi bölgede yoğun yaşayan, 2017 yılı tahminlerine göre dünyada yaklaşık 36–45 milyon nüfusa sahip olan İranî bir halktır. Bugün dünyadaki en büyük Kürt nüfusu, 15–20 milyon civarı ile Türkiye'de bulunurken; İran, Irak ve Suriye'de de sayıları 3 ila 12 milyon arasında değişen önemli Kürt nüfusları bulunmaktadır. Gerek Orta Doğu'daki siyasi ve sosyal karmaşalar ve sorunlar, gerekse diğer sebepler dolayısıyla özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında oluşan göçler sonucunda Batı Avrupa başta olmak üzere Kuzey Amerika ve Orta Asya gibi farklı bölgelere yerleşmiş bir Kürt diasporası da mevcuttur.

Derin devlet, Anayasa'da belirlenmiş devlet yapısı dışında oluşturulan devlet yapısını ifade eden siyasi terim.

<span class="mw-page-title-main">JİTEM</span> Türk askeri istihbarat birimi

JİTEM ya da Jandarma İstihbarat ve Terörle Mücadele Grup Komutanlığı, İçişleri Bakanlığı'nın onayı olmadan ve Genelkurmay Başkanlığı'ndan görüş alınmadan Jandarma Genel Komutanlığı'nın kendi inisiyatifiyle kurulan ve terörle mücadele kapsamında faaliyet yürüten bir oluşumdur.

<span class="mw-page-title-main">Halkın Emek Partisi</span> Türkiyede bir siyasi parti (1990–1993)

Halkın Emek Partisi (HEP), 1990-93 arasında Türkiye'de faaliyet göstermiş siyasi parti.

Mahmut Yıldırım ya da bilinen ismiyle Yeşil veya Ahmet Demir, Zaza asıllı Türk istihbaratçı ve kontrgerilla. Mahmut Yıldırım ya da kod adıyla Yeşil her ne kadar öldüğü haberi verilse de bazı komplo teorisyenlerince öldüğü kabul edilmeyen biridir. Nitekim halk arasında dolaşan iddialara göre Yeşil; öldüğü haberinin gelmesinden birkaç saat sonra Abdullah Çatlı'nın eşi Meral Aydoğan'ın evine gizlice girmiş, Aydoğan içeri girdiğinde bir koltukta oturur vaziyette onu beklediğini görmüş ve aralarında geçen kısa diyalogdan sonra tekrar sırra kadem basmıştır.

Yeni Ülke, Kürt yanlısı bir Türk gazetesiydi. Ekim 1990'da haftalık bir gazete olarak kuruldu ve 1993 yılında günlük Özgür Gündem ile birleşti. Gazetenin kuruluş motivasyonu esas olarak PKK'dan geldi ve PKK üyeleri gazete için çeşitli köşe yazıları ve makaleler yazdı. Gazete kısa sürede popüler oldu ve 50.000'e ulaştığı söylenen geniş bir okuyucu kitlesine sahip oldu.

Abdurrahim Rahmi Zapsu, Kürt şair ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul Kürt Enstitüsü</span>

İstanbul Kürt Enstitüsü, 18 Nisan 1992 tarihinde İstanbul'da kurulan, Kürt dilini, kültürünü ve edebiyatını merkeze alan araştırma kurumuydu.

<span class="mw-page-title-main">Selim Sadak</span>

Selim Sadak, Kürt asıllı Türk politikacı. Kürt milliyetçi önderlerindendir.

Orhan Miroğlu, Kürt asıllı Türk siyasetçi, gazeteci ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Kürtleri</span> Türkiyede yaşayan Kürtler

Türkiye Kürtleri, Türkiye sınırları içinde yaşayan ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan en büyük ikinci etnik ve kültürel gruptur. Çeşitli tahminlere göre Kürtler, Türkiye nüfusunun %15 ila %20'sini oluşturmaktadırlar ve toplam sayıları 12,5 milyon ila 15 milyon arasındadır. Yoğun olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde olmakla birlikte, ülkenin çeşitli illerinde Kürtler yaşamaktadır. Bazı Kürtler tarafından bu bölgeler Kuzey Kürdistan olarak adlandırılsa da, bu adlandırma çeşitli tartışmalara sebep olmakta ve resmî olarak kabul edilmemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Abdülkerim Kırca</span>

Abdülkerim Kırca, Türk asker, emekli albay.

<span class="mw-page-title-main">Kürt milliyetçiliği</span> siyasal ideoloji

Kürt milliyetçiliği, Kürtlerde, halk olma bilincinin kültürel ve siyasal eyleme yönlendirilmesini ifade eden kavramdır. Kürtlerin çoğunluk olduğu toprakları Kürdistan olarak tanımlayan ve bağımsız bir Kürt devleti kurulmasını savunan siyasi hareket olmakla birlikte, Kürtlerin yaşadıkları topraklarda diğer etnik gruplar ile eşit haklara sahip olmasını, Kürtçenin resmî dil ve eğitim dili olmasını savunan siyasi görüştür.

49'lar Davası, 1961 yılında Kürtçe şiir yayımlanmasından açılan davadır.

Kürtler listesi, belli kategorilerde hazırlanmış, Türkçe Vikipedi'de maddesi yazılan Kürtleri içermektedir.

<i>2000e Doğru</i>

2000'e Doğru veya yazıyla kullanılan şekliyle İkibin'e Doğru, Türkiye'de haftalık olarak yayımlanan siyaset ve haber dergisidir. 1987 Ocak'ında Doğu Perinçek tarafından kurularak yayın hayatına başlamış ve son sayısı Nisan 1993'te yayımlanmıştır.

Kale Planı, 1990'larda Türkiye Cumhuriyeti hükûmeti tarafından PKK ile mücadelede kullanılan araçları genişletmeyi amaçlayan bir plandı. Buna PKK üyelerine ve destekçilerine suikastler düzenlemek amacıyla polis ve ordu birimlerinin yanı sıra JİTEM ve Özel Kuvvetler Komutanlığı ile kontrgerilla kaynaklarının kullanılması da dahildir.

Kürt kültürü, Kürtler tarafından uygulanan farklı kültürel özellikleri ifade eder. Kürt kültürü, modern Kürtleri ve toplumlarını şekillendiren eski halkların mirası niteliğindedir.

Devrimci Doğu Kültür Ocakları, Türkiye'de ağırlıklı olarak Kürt öğrencilerin oluşturduğu bir dernekti. 1969 yılında kuruldu ve 1971 Muhtırası'ndan sonra kapatıldı.

Türk-Ermeni gazeteci Hrant Dink'in 19 Ocak 2007 tarihinde İstanbul'da öldürülmesinin ardından, 20. yüzyılın başlarından bu yana Türkiye'de öldürülen gazetecilerin çeşitli listeleri yayınlandı. Bu listelerden biri Türkiye Gazeteciler Cemiyeti tarafından yayınlandı. Listede 1909-2022 yılları arasında öldürülen 68 gazetecinin ismi yer almaktadır. "Hapisteki Gazeteciler Platformu" Nisan 2012'de 112 isim içeren bir liste yayınlamıştır. Ancak, ölümlerin kurbanların meslekleriyle doğrudan bağlantılı suikastlar olup olmadığını belirlemek için özellikle ilk vakalar hakkında ayrıntılı bilgi edinmek zordur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.