İçeriğe atla

Moğol dilleri listesi

Moğol dilleri, Doğu ve Orta Asya'da, çoğunlukla Moğolistan, İç Moğolistan, Çin'in Sincan-Uygur Özerk Bölgesi, Çin'in bir başka özerk bölgesi olan Qinghai bölgesi ve ayrıca bir Rusya'nın güneyinde cumhuriyet olan Kalmukya'da konuşulan bir dillerin ailesidir.

Moğol dilleri, ortak ataları olan Proto-Moğolca'nın MS 2. bin yılın başında konuşulduğu küçük, nispeten homojen ve yeni bir dil ailesidir.[1][2]

Moğol dil ailesinin yaklaşık 6 milyon konuşuru bulunmaktadır. Bu dil ailesinin en bilinen üyesi olan Moğolca, tahminen 5,2 milyon konuşmacıyla Moğolistan sakinlerinin ve İç Moğolistan'da yaşayan Moğol sakinlerinin çoğunun ana dilidir.[3]

Moğol dillerinin coğrafi dağılımı

Varsayımsal atalar

Diğer dil aileleri ve onların proto-dilleri ile varsayımsal ilişki

  • Para-Moğol (?) (hepsi soyu tükenmiş mi?)
    • Tunguz (?)
    • Hitay (?)
    • Tuyuhun (?)
    • Vuhu (?)
    • Siyenpi (?)
    • Ön-Proto-Moğolca
    • Erken Ön-Proto-Moğolca
      • Geç Ön Proto-Moğolca

Atası

Tarihi Moğol Dilleri

  • Orta Moğolca
    • Daur / Dagur
      • Nonni Daur
      • Hailar Daur
      • Amur Daur
    • Orta Moğol
      • Merkezi Yer
        • Yaklaşık 1700'den 1900'e kadar Klasik Moğolca
          • Halha
            • Halha
              • Kuzey Khalkha
                • Darkhad
              • Güney Khalkha
                • Şilingol / Xilingol
                • Sönid
                • Ulançab
                • Alaşa
                • Baarin
            • Çahar
            • Ordos
            • Hamnigan
        • Batı
        • Doğu
          • Harçin / Horçin
        • Kuzey
          • Buryat
            • Khori grubu
            • Alar-Tunka grubu
            • Ekhirit-Bulagat grubu
            • Bargut grubu
            • Aşağı Uda
      • Güney Moğolca (Gansu-Qinghai dil birliğinin bir parçası)
      • Moğul / Moğoli (neredeyse soyu tükenmiş veya soyu tükenmiş)

Olası Moğol dilleri (tümü tükenmiş)

Moğolca veya diğer dil ailelerinin üyeleri olabilecek sınıflandırılmamış diller şunları içerir:

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Janhunen, Juha, ed. (2003). The Mongolic languages. Routledge Language Family Series. London: Routledge.
  2. ^ Janhunen, Juha (2006). "Mongolic languages". In Brown, K. The encyclopedia of language & linguistics. Amsterdam: Elsevier. pp. 231–234.
  3. ^ Svantesson et al. (2005:141)

Kaynaklar

  • Andrews, Peter A. (1999). Felt tents and pavilions: the nomadic tradition and its interaction with princely tentage, Volume 1. Melisende. ISBN 978-1-901764-03-1. 
  • Janhunen, Juha, (Ed.) (2003). The Mongolic languages. Routledge Language Family Series. Londra: Routledge. ISBN 978-0-7007-1133-8. 
    • Rybatzki, Volker (2003). "Middle Mongol". Janhunen, J. (Ed.). Names of the month in Middle Mongol. ss. 47-82. 
  • Janhunen, Juha. 2012. Khitan – Understanding the language behind the scripts. SCRIPTA, Vol. 4: 107–132.
  • Janhunen, Juha (2006). "Mongolic languages". Brown, K. (Ed.). The encyclopedia of language & linguistics. Amsterdam: Elsevier. ss. 231-234. 
  • Luvsanvandan, Š. (1959). "Mongol hel ajalguuny učir". Mongolyn Sudlal. 1. 
  • Nugteren, Hans (2011). Mongolic Phonology and the Qinghai-Gansu Languages (Ph.D.). Netherlands Graduate School of Linguistics / Landelijke – LOT. 
  • Poppe, Nicholas (1964) [1954]. Grammar of Written Mongolian. Wiesbaden: Harrassowitz. 
  • Sechenbaatar, Borjigin (2003). The Chakhar dialect of Mongol – A morphological description. Helsinki: Finno-Ugrian society. 
  • [Sechenbaatar] Sečenbaγatur, Qasgerel, Tuyaγ-a, B. ǰirannige, U Ying ǰe. (2005). Mongγul kelen-ü nutuγ-un ayalγun-u sinǰilel-ün uduridqal. Kökeqota: ÖMAKQ.
  • Starostin, Sergei A.; Dybo, Anna V.; Mudrak, Oleg A. (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages. Leiden: Brill. 
  • Svantesson, Jan-Olof; Tsendina, Anna; Karlsson, Anastasia; Franzén, Vivan (2005). The Phonology of Mongolian. New York: Oxford University Press. 
  • Golden, Peter B. (2011). Studies on the Peoples and Cultures of the Eurasian Steppes. Editura Academiei Române; Editura Istros a Muzeului Brăilei. ISBN 9789732721520. 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2022. 
  • Vovin, Alexander (2005). "The end of the Altaic controversy (review of Starostin et al. 2003)". Central Asiatic Journal. 49 (1): 71-132. 
  • Vovin, Alexander. 2007. Once again on the Tabgač language. Mongolian Studies XXIX: 191–206.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Altay dilleri</span> bir dil ailesi

Altay dilleri ilk olarak 18. yüzyılda ileri sürülmüş Avrasya'da yaygınca konuşulan Türk dilleri, Moğolca, Tunguzca ve bazen Japonca, Korece ve Aynu dillerinin ortak bir ataya sahip olduklarını savunan varsayımsal bir dil ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Moğolca</span> Moğol yerlisinin konuştuğu dil

Moğolca, Moğolistan ve civardaki bazı özerk bölgelerde resmî dil olan Asya dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Ural-Altay dil ailesi</span> Ural ve Altay dillerini bir arada toplayan hipotez

Ural - Altay Dil Ailesi, 19. yüzyılda ve bazı ülkelerde 20. yy ortalarına kadar yaygın biçimde kabul edilen, Ural ve Altay dillerini bir arada toplayan hipotezdir. Günümüzde ise dil bilimciler arasında bu dillerin birbiriyle alakası olmadığı ve Ural-Altay dil ailesinin gerçek olmadığı konusunda fikir birliği vardır.

<span class="mw-page-title-main">Diller listesi</span> Dünyadaki dillerin dağılımı

Bu liste yalnızca Vikipedi'de yer alan doğal dilleri içermektedir.

Sarı Uygurca ya da Batı Yugurca Çin'de Yugurlar 'ın yoğun olarak yaşadığı Gansu eyaletinde 4.600 kişi tarafından anadili olarak konuşulan, Türk dillerinin Sibirya öbeğine ait bir dil.

<span class="mw-page-title-main">İç Moğolistan</span> Çinin kuzeydoğusunda özerk bölge

İç Moğolistan ya da resmî adıyla İç Moğolistan Özerk Bölgesi, Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı bir özerk bölge. Ülkenin kuzey ve kuzeydoğusunda bulunur. Kuzeyde Moğolistan, doğuda Heilongjiang, Jilin ve Liaoning, güneyde Hebei, Şansi ve Şensi yönetim bölgeleri ile Ningxia özerk bölgesi, batıda da Gansu yönetim bölgesi ile çevrilidir. Yüzölçümü 1.183.000 km², yönetim merkezi Huhhot'tur. Nüfus; 24.049.155 (2020).

<span class="mw-page-title-main">Çinghay</span>

Çinghay, Çin'in kuzeybatısında bir eyalettir. Tibet Platosu'nda yer alır. Kuzeybatıda Kansu, güneydoğuda Siçuan eyaletleri, kuzeybatıda Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve güneybatıda da Tibet Özerk Bölgesi'yle çevrilidir.

<span class="mw-page-title-main">Tunguz dilleri</span>

Tunguzca veya Tunguz dilleri, Sibirya, Moğolistan ve Mançurya'da konuşulan bir dil grubu. Bu dil grubuna ait dillerin günümüzde sadece 75,000 konuşanı bulunmaktadır ve ölü bir dil olma tehlikesi ile karşı karşıyadır.

<span class="mw-page-title-main">Yenisey dilleri</span>

Yenisey dilleri, Orta Sibirya'da Yenisey Nehri yakınlarında konuşulan bir dil ailesidir. Ket dili hariç gruptaki diğer dillerin soyu tükenmiştir. Yenisey dilleri, Kuzey Amerika'daki Kızılderili Na-Dene dilleri ile birlikte Dene-Yenisey dil ailesi altında sınıflandırılması önerilmektedir. Tonlamalı dillerdir.

<span class="mw-page-title-main">Dil ailesi</span> birbirleriyle bağlantılı dil topluluğu

Dil ailesi, birbiriyle aynı kökten gelen ve soysal açıdan akraba dil topluluğuna verilen ad. Aynı dil ailesine mensup dillerin, ortak bir proto dilden türediği kabul edilir. Ethnologue'a göre dünyada 7.000'i aşkın yaşayan dili kapsayan 142 farklı dil ailesi bulunmaktadır.

Ana Türkçe, Ön Türkçe veya Proto Türkçe, Türk dilleri ailesinin Şaz ve Oğur dallarına ayrılmadan önceki dönemlerine ait varsayımsal bir anadildir. Diğer anadiller gibi, geçmişteki konuşma dili ile birebir aynı olmayabilir. "İlk" ve "en eski" anlamlarına gelen proto sözcüğünün ifade ettiği gibi, ilk Türkçe olarak görülebilir.

Moğol alfabesi, Moğolca'nın yazımı için Eski Uygur alfabesi türetilen bir alfabedir. Alfabe 13. yüzyılda oluşturulmuş olup Oyrat ve Mançu dillerine de uyarlanmıştır. Moğol alfabesi yukarıdan aşağı doğru yazılır.

Hitay dili veya Liao, bir zamanlar Hitaylar tarafından konuşulan ve günümüzde ölü olan bir dildir. Dil, Liao Hanedanı ve Karahitaylar'ın resmi diliydi.

Doğu Yugurca, Yugurlar tarafından konuşulan bir Moğol dili. Aynı topluluk içerisinde bir Türk dili olan Batı Yugurca da konuşulmaktadır. Doğu Yugurca konuşurları, Çin'de konuşulan standart Güney Moğolca ile pasif ikidillilik göstermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Oyratça</span> Moğolistan ve Çin’in Batı Moğol dili

Oyratça Moğol grubuna ait bir dil. Akademisyenlerin kimi Oyratça'yı ayrı bir dil olarak görürken kimisi de onu Moğolcanın bir lehçesi olarak görür. Oyratça'yı konuşanlar, Moğolistan'ın en batısı, Çin'in kuzeydoğusu ve Kalmukların yoğun olarak yaşadığı Hazar Denizi kıyısında yer alan Rusya'ya bağlı Kalmukya'ya kadar dağılmıştır.

Tabgaçça, Tabgaçlar tarafından konuşulmuş olan ölü bir dildir. Tabgaççanın kökeninin Türk mü yoksa Moğol mu olduğu tartışmaları günümüzde hâlâ sürmekte olup kesin bir sonuca varılamamıştır. Fakat dilin içeriğiyle ilgili bazı veriler günümüze ulaşmıştır.

Proto-Moğollar ya da Ön-Moğollar, Cengiz Han'ın Moğol kabilelerini tek çatı altında birleştirmeden önceki Kitan, Siyenpi, Şivey, Juan-Juan gibi Orta Asya'da yaşayan, Moğolların atası kavimler olarak tanımlanır. Arkeolojik bulgulara göre milattan önceye kadar uzanan bir tarihe sahip olan Proto-Moğol kabileleri milattan sonra 13. yüzyılda artık Moğol adını benimsemişlerdir. Büyük Hun Devleti'nin yıkılması ile bölgede çıkan güç boşluğunu bu topluluklar doldurmuş ve Orta Asya'da büyük rol oynamışlardır.

Japon dillerinin sınıflandırılması ve diğer dillerle ilişkileri belirsizdir ve bu konuda dilbilimciler tarafından ortaya atılmış onlarca teori mevcuttur. Dilbilimciler geleneksel olarak Japon dillerinin bağımsız bir aileye ait olduğunu düşünürler; gerçekten de, Ryukyuucanın Japon lehçesi olmak yerine Japon dil ailesi içinde ayrı bir dil olarak sınıflandırılmasına kadar, Japonca izole edilmiş bir dil olarak kabul ediliyordu.

Nicholas N. Poppe, önemli bir Rus dilbilimcidir. İlk adının Almanca şekli olan Nikolaus Poppe olarak da bilinir. Akademik yayınlarda sık sık NN Poppe olarak anılır.

<span class="mw-page-title-main">Moğol halkları</span> Wikimedia anlam ayrımı sayfası

Moğol halkları, Moğolca ve ilgili dilleri konuşan Kuzey Asya ve Doğu Asya'da yaşayan etnik gruplardır. Moğol halkları, Moğolistan, Çin'in İç Moğolistan bölgesi, Rusya'nın Buryatya ve Kalmukya bölgeleri gibi çeşitli coğrafyalarda bulunur. Ayrıca, diğer bazı Moğol halkları da Afganistan ve Pakistan'da yaşamaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.