Bazilika, eski Roma kentlerinde forumun yanında bulunan, içinde mahkemelerin görüldüğü veya diğer resmi hizmetlerin görüldüğü büyük çatılı kamusal binalara; Erken Hristiyanlık ve Orta Çağ dönemlerinde ise yan geçitleri bulunan, galerili veya galerisiz olabilen kiliselere verilen isim.
İmrahor İlyas Bey Camii veya Studios Manastırı, Hagios İoannes Prodromos Kilisesi, günümüze ulaşabilen en eski Bizans Dönemi dini yapısıdır. İstanbul'un Fatih ilçesi, Yedikule semtinde, İmam Aşir Sokak'ta bulunmaktadır.
Gül Camii veya Azize Teodosya Kilisesi, İstanbul'un Ayakapı semtindeki Bizans İmparatorluğu döneminden kalma ve fetihten sonra camiye dönüştürülmüş bir dinî yapıdır. Eski adı ve yapım tarihi hakkında kesin bilgiler olmamakla birlikte 10. ya da 11. yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir.Bu kilise, Bizans tarafından inşa edilen en yüksek kilise olarak bilinir. İkonoklazm akımı sırasında Büyük Saray'ın ana girişi Halki Kapısı üzerindeki İsa ikonasının indirilmesine karşı çıktığı için öldürülen Theodosia adlı kadının kutsal emanetlerinin bu kiliseye konduğu ve bu kilisenin Aya Theodosia olduğuna inanılır.
Apsis, Hristiyanlığın dini mabetleri olan kiliselerin sunak odasını kapsayan, çoğunlukla yarım daire ya da çokgen, çok nadir durumlarda dikdörtgen planlı bir yapı unsurudur. Apsisler antik döneme ait bazilikalarda yaygın olarak da mimari öğe olarak kullanılmıştır. Apsisler, yapının cephesinde dışa doğru göbekli bir yapı olabildiği gibi, bina içlerinde ya da dikdörtgen planlı duvarlarla da sarılı olabilir. Apsislerin çatısı çoğunlukla yarım kubbe biçiminde olur, ancak düz çatılı apsisler de mümkündür. Çoğunlukla kiliselerin yan neflerinden, yan şapellerinden veya apsislerinden açılan küçük apsislere ise, mimarlıkta apsidiyol denir.
Surp Hıreşdagabed Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Fatih ilçesi Ayvansaray mahallesinde bulunan Ermeni kilisesi.
Eski Aziz Petrus Bazilikası, 4. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar günümüzde Aziz Petrus Bazilikası olarak bilinen Vatikan'daki yapının yerinde bulunan, erken hristiyanlık dönemi kilisesidir. İnşasına I. Konstantin döneminde başlanan kilise bazilika planlıdır ve 5 adet nefe sahiptir. Kilise Aziz Petrus'un mezarı olabileceği düşünülen bir mezarın üzerine inşa edilmiştir. 7. yüzyılda I. Gregorius, Aziz Petrus'un anısı üzerinde efkaristiya ayinini kutlamak adına apsisin üzerini bir doldurma ile örtmüştür. Ancak havarinin mezarını ziyaret etmeye vesile olan yuvarlak planlı bir yapıyı da apsisin altına inşa ettirmiştir. Burada bir aedikula içerisine yerleştirilen Petrus'un kemikleri bulunmaktadır. Dikkati çeken bir diğer husus, henüz Hristiyan mimarisinde yeni ortaya çıkan transeptin de Petrus'un mezarı ile keşişmesidir.
Yeni Aziz Apollinare Bazilikası (Sant’Apollinare Nuovo), 35 metre uzunluğunda ve 21 metre genişliğinde, Teoderik tarafından 500lü yıllarda inşa ettirilen bir geç antik çağ bazilikasıdır. Yapıyı ilginç kılan özelliklerinden birisi Konstantinopolis'ten getirilen Prokonnesos mermeri yapımı olan sütunları ve yapı içerisindeki eşşiz mozaiklerdir.
Gurcaani Kvelatsminda Meryem'in ölümü Kilisesi 8. veya 9. yüzyılda, Orta Çağ Gürcü mimarisinde "geçiş dönemi" sırasında yapılmış bir Gürcü Ortodoks Kilisesidir. Gürcistan'ın en doğusundaki Kaheti bölgesinin Gurcaani köyünde konumlanmıştır.
Bedia Katedrali, Abhazya'nın Tkvarçeli rayonuna bağlı Bedia köyünde yer alan bir Orta Çağ Gürcü Ortodoks katedralidir. Gürcistan'ın altbölümlerine göre Oçamçire Belediyesinde yer alan katedral, Karadeniz sahillerindeki tartışmalı bir bölgede yer almaktadır.
Santa María de Quintanilla de las Viñas ya da Santa María de Lara, İspanya'da Vizigotlar döneminden kısmen günümüze ulaşmış bir kilisedir. Yapının esasen eskiden bir manastıra ait olduğu ancak manastırın sonraki dönemlerde yıkıldığı düşünülmektedir. Kilise, 1929 yılından itibaren Bien de Interés Cultural listesindedir.
San Miguel de los Fresnos, Güney İspanya'da Badajoz'da Fregenal de la Sierra'nın 6 kilometre kuzeyinde bulunan MS 7. yüzyıla tarihlenen kilise harabeleridir.
Küçük Ayvasıl Kilisesi veya Azize Anna Kilisesi Trabzon'daki en eski kiliselerden biridir. Üç nefli olan yapı, yığma taşlardan yapılmıştır.
Mezarlık Kilisesi (Maşatlık Kilisesi) Tirilye'deki kiliselerden birisidir.Tirilye'nin batısında, Medikion Manastırı'nın karşısında eğimli bir arazi üzerinde Hristiyan mezarlığı bulunmaktadır. Mezarlığın çevresi yaklaşık 1,50 metre yüksekliğindeki taş duvarla örülüdür. Doğusunda Tirilye-Karacabey karayoluna cepheli giriş kapısı vardır. Konut olarak kullanılan kilise, mezarlığın orta bölümünde 400 23' 11.37" K ve 280 47' 22.50" D boylamında yer almaktadır. Batı-doğu doğrultusunda kareye yakın dikdörtgen planlı inşa edilen kilisenin duvar kalınlığı yaklaşık 0,50 metredir. Batıda 5,50 metre, kuzey ve güneyde 5,80 metre, doğuda 5,30 metre uzunluktadır. Boyutlarından da anlaşılacağı üzere tek nefli kilisenin dışta çift yüzlü kırma çatısı, kiremitle kaplıdır.
Zegani Kilisesi veya Zaki Kilisesi, tarihsel Cavaheti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Dirsekkaya köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisesidir. Kilisenin iki adı da ortadan kalkmış olan Zaki veya Zegani köyünden gelir.
Beyazıt Kiliseleri olarak tanımlanan, dört kiliseden oluşan yapı grubu, İstanbul'daki Bizans kiliselerindendir. Fatih ilçesi, Beyazıt semti, Balabanağa Mahallesinde, İstanbul Üniversitesi Beyazıt Kampüsü sınırları içinde bulunmuştur. Araştırmacılar tarafından A, B ve C Kiliseleri olarak adlandırılan yapılar Ordu Caddesi'nin kuzeyinde, Büyük Reşit Paşa Caddesi'nin doğusunda yer alan İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi binasının bulunduğu alanda, D Kilisesi olarak tanımlanan yapı ise, yaklaşık 200 m kuzeybatıda, Büyük Reşit Paşa Caddesi ile Vezneciler Caddesi kesişiminin güneyinde yer alan İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi binasının bulunduğu alanda ortaya çıkarılmıştır. Kiliseler Theodosius Forumu'nun hemen yakınında, Antik Mese yolunun kuzeyindedir.
Peribleptos Manastırı ya da Theotokos Peribleptos Manastırı, Konstantinopolis'in en önemli Rum Ortodoks manastırlarından biridir. İstanbul’un Fatih ilçesi, Samatya semtinde, Kocamustafapaşa Mahallesi, Marmara Caddesi ve Cambaziye Mektebi Sokak arasında, Surp Kevork Ermeni Kilisesi’nin bulunduğu alanda konumlanmıştır. Meryem Ana’ya adanan yapı, Orta Bizans döneminde, 11. yüzyılda inşa edilmiştir.
El Gatillo de Arriba Kilisesi, İber Yarımadası'nda Ekstremadura'nın Cáceres ili yakınlarında ilk olarak MS 500lü yıllarda inşa edildiği düşünülen bir kırsal Geç Antik Çağ - Geç Roma dönemi kilisesidir.
Santa Margarida de Martorell, Katalanya'nın Martorell mevkiinde Barcino'yu Tarraco'ya bağlayan via agusta yakınınında bir arkeolojik sitdir. 1851 yılına kadar aktif bir kilise olarak kullanılmaktaydı.
Terrassa anıtsal kilise kompleksi, İspanya'da Barcelona'nın kuzeyinde toplamda üç binadan oluşan Vizigot döneminden kalma bir yapı topluluğudur. Kompleks, biri katedral, diğeri cemaat kilisesi, sonuncusı bir martyrium olmak üzere üç dini yapı merkezinde kurulmuş, aynı döneme tarihlenen bir mezarlık ile çevrelenmiştir. Bütün kiliselerde MS 9. ila 11. yüzyıla tarihlendirilen duvar resimleri bulunmaktadır.
Yason Kilisesi, Ordu ilinin Perşembe ilçesinde, Yason Burnu'nda bulunan Rum Ortodoks kilisesidir. Meryem Ana'ya adandığı için Panagia Rum Ortodoks Kilisesi olarak da bilinir. Üzerinde yer aldığı burundan dolayı Yason Kilisesi olarak anılır. Yason adının, Altın Post'un peşinden Kolheti ülkesine giden Argonotların önderi İason'dan geldiği düşünülmektedir.