Morava mimari okulu

Morava mimari okulu, Orta Çağ Sırbistan'ında Nemanjić Hanedanı ve takipçileri tarafından 1370 sonrası dönemi kapsayan, geç dönem bizans sanatı içerisinde değerlendiren mimari okuldur. Orta Çağ Sırp sanatı içerisinde en özgün ve bağımsız stil olarak değerlendirilir.

Morava okulu kuzey Sırbistan'da 1370 ve 1459 arasında belirleyici bir rol oynamıştır. Lazar Hrebeljanović (1370 -1389), Stefan Lazarević (1402–1427) ve Đurađ Branković (1427–1456) dönemlerinde mimaride, resimde ve hatta edebiyatta bile Sırp sanatının en özgün örneklerini ortaya koymuş, saray sanatı haline gelmiştir. Bu mimari okul zaman zaman doğu avrupa rönesansı dahilinde de değerlendirilir. Ancak bu terim henüz sanat tarihçileri tarafından tam olarak tanımlanmış ve kabul edilmiş değildir.

Morava okulunun ortaya çıkışına gerek doğu kültürleri (süsleme) gerekse batı kültürleri (rölyef) etkili olmuştur. Ancak stilin temelini oluşturan bizans sanatıdır. 17. yüzyıla kadar morava okuluna uygun bir biçimde birçok kilise Sirem'de inşa edilmiştir. İlk olarak Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları ile birlikte Sırp dini mimarisinde barok etkileri görülmeye başlamıştır.

Morava okulu, nemanjic hanedanı önderliğindeki Sırp İmparatorluğunun ilk dönemlerinde ortaya konan mimari gelenekleri takip ederek ortaya çıkmış bir mimari akımdır. Morava okulunda kendini tamamıyla gösteren bizans stili kendinden önce tarihsel olarak bu gidişatı yansıtan ve Batı Avrupa'nın romanesk sanatından etkilenen Raška (örneğin Studenica, Žiča, Sopoćani ve Visoki Dečani manastırları) ve Kral Milutin devrinde Paleologos rönesansı ışında gelişen Vardar mimari okulunu (örneğin Bogorodica Ljeviška ve Gračanica) izler. Bu zengin temel üzerine dönemin sanatçıları özgün stillerini yaratmayı başarmışlardır.

Başta Hilandar olmak üzere Aynoroz Manastırlarından devr alınan kilise planları Morava okulunun öncülü sayılabilecek yapılarında kullanılmıştır. Bu yapılara 1370 yılında inşa edilen Ravanica manastırı ya da 1345 yılında Stefan Dušan tarafından mozole olarak inşa edilen bugünse bir hayli zarar görmüş olan Prizren'deki başmelek manastırı örnek olarak verilebilir. Kayser Dušan'ın inşa ettirdiği yapıların mimaride sonraki dönemlerde örnek alarak alınıp geliştirilmesi, Sırbistan yönetimini ele geçiren Lazar Hrebeljanović'in kendi yönetimini Dušan geleneğine bağlı kalarak meşrulaştırması olarak görülebilir. Bu kiliseler çoğunlukla 5 kubbeli inşa edilmişlerdir.

Morava okulunun mimarisi genel olarak Aynoroz kiliselerinden temel alınmıştır ve belirli özellikleri yansıtır. Kiliselerin apsis kısımlarında apsidiyal alan genelde 3 parçaya ayrılır. Burada yine mimariye örnek olan Aynoroz manastırlarından Hilandar manastırıdır. Yükseklik genelde körkemerler ve tamburlar üzerinde yükselen kubbelerce belirlenir. Yapıların dış yüzeyinde kiremit kullanılarak çeşitli örme yöntemleriyle süslemeler yapıldığı görülür.

Morava mimari okulunda değerlendirilen plan tiplerinden 2 plan özellikle öne çıkmaktadır. Bunlardan birincisi tek kubbeli trikonchos olarak da adlandırılan Lazarica, Kalenić, Ljubostinja, Novo Hopovo, Naupara, Vraćevšnica und Krušedol manastır kiliseleridir ve genellikle soylular tarafından inşa ettirilen kiliselerde bu plan yapısının tercih edildiği görülür. Büyük 5 kubbeli yunan haçı planlı kiliseler ise ki bunlara Ravanica ve Manasija örnek olarak verilebilir genellikle hükümdarların inşa ettirdiği yapılarda karşılaşılan bir plan tipidir.

Morava stilinde ortaya konan freskler Orta Çağ sırp sanatı içerisinde en iyi fresklerdir.

• Orta Çap Sırp mimarisi

• Slobodan Ćurčić: Some Uses (and Reuses) of Griffins in Late Byzantine Art. In: Byzantine East, Latin West: Art-Historical Studies in Honor of Kurt Weitzmann, edited by Christopher Moss and Katherine Kiefer, pp. 597–604. Princeton, 1995.
• Slobodan Ćurčić: Religious Settings of the Late Byzantine Sphere. In: Byzantium: Faith and Power (1261–1557), edited by Helen Evans (The Metropolitan Museum of Art, New York, 2004).
• Vojislav J. Djuric 1967. Slikar Radoslav i freske Kalenica / Le peintre Radoslav et les fresques de Kalenic.Zograf 2, pp. 21–29.
• Vojislav J. Duric: La peinture murale de Resava: Ses origines et sa place dans la peinture byzantine. In: Moravska skola i njeno doba: Nauchmi skup u Resavi 1968 / L'École de la Morava et son temps: Symposium de Résava 1968, edited by Vojislav J. Duric, pp. 277–91. Belgrade, 1972.
• Helen C. Evans, ed., Byzantium: Faith and Power (1261–1557), exh. cat. New York: Metropolitan Museum of Art; New Haven: Yale University Press, 2004. 658 pp., 721 color ills., 146 b/w.
• Nadežda Katanić: Dekorativna kamena plastika Moravske škole. Prosveta, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, Belgrad, 1988. ISBN 86-07-00205-8.
• Tania Velmans: Infiltrations occidentales dans la peinture murale byzantine au XIVe et au début du XVe siècle. In: Moravska skola i njeno doba: Nauchmi skup u Resavi 1968 / L'École de la Morava et son temps: Symposium de Résava 1968, edited by Vojislav J. Duric, pp. 37–48. Belgrade, 1972.