İçeriğe atla

Montanizm

Montanizm, 2. yüzyılın başlarında kurulmuş, ismini kurucusu Montanus'tan almış erken Hristiyanlık hareketidir.

Hareket, Hierapolisli Papias'ın Piskopos olduğu ve Frigya bölgesini etkilediği Hierapolis kökenlidir. Hristiyanlığın hoşgörüldüğü ya da yasal kabul edildiği dönemden önceki zamanlarda Roma İmparatorluğu'nda diğer bölgelere hızla yayılmıştır. Ortodoks İznik Hristiyanlığı birkaç kuşak boyunca hareketi kafir ilan etmiştir. Bu nedenle mezhep, 8. yüzyılda birkaç izole bölgede yaşar hale gelmiştir. En geniş şekilde tanınan Montanist, Tertullianus'tur, kendisi Montanizm'e dönmeden önce önde gelen kilise babasıydı[1].

Kuruluş

Montanus'un Hristiyan olmadan önce Frigya bölgesinde Anadolu anatanrıçası Kibele kültünün rahibi olduğuna inanılmaktadır. Bu sebeple mezhep kadın liderlerin aktif çalışma alanına girmiştir. Hareketin Montanus'dan sonra en önemli iki ismi Priscilla/Prisca ve Maximilla isimli zengin ve dul iki kadındır[1]. Rivayetlere göre bu iki kadın Montanus'la tanıştıktan sonra kocalarından boşanmışlardır. Her iki kadın da peygamber olarak adlandırılmış ve harekete oldukça önemli katkılarda bulunmuşlardır.

Montanus kendini peygamber ilan etmiş ve Pepuza'yı merkez olarak seçmiştir. Anadolu'da doğmuş olmasına rağmen İtalya ve Kuzey Afrika'ya kadar yayılmıstır. Pepuza zaman içinde bölgenin dışında yaşayanlar için bir hac merkezi haline dönüşmüştür. Pepuza'nın yeri şu ana kadar yapılan araştırmalara göre kesin olarak bulunamamıştır[1].

İçerik

Montanistler ahlaki davranışlar konusunda katı bir tutum izlemişlerdir[2]. Evlenmemek temizlik ve kutsallık olarak kabul edilmiştir. Ancak evliliği de tamamen reddettiklerine dair bilgiye rastlanılmamıştır. Montanist hareket kilisenin bir kurum olarak teskilatlanmasına tepki göstermiştir. Montanizm, dönemin sosyo-ekonomik bunalımlarını ortaya atarak insanlara kıyametin kopmak üzere olduğu ve "Yeni Kudüs" Pepuza'ya sığınmalarını istemiştir. Hristiyanlığın diğer mezheplerine göre diğer önemli fark ise Anadolu'daki Kibele kültünün de etkisiyle kadın liderlerin önde olmasıdır. Dolayısıyla Montanist kadın, piskopos bile olabilmektedir.

Sonuç

Montanistlerin yeni bir peygamber ortaya çıkarması, piskoposun egemenlik alanına müdahale etmeleri ve kilisenin kontrolünü reddetmeleri[2], bir piskoposun etrafında yeni yeni örgütlenen kilise teşkilatınca toplanan ekümenik konsiller tarafından sıklıkla sapkınlık olarak ilan edilmelerine neden olmuştur. 6. yüzyılda Bizans İmparatoru I. Justinianus, yabancı asıllı barbarlar ile sapık mezheplere karşı mücadeleye girişmiştir. Baskıya dayanamayan Montanistler kendilerini bir kiliseye kapatarak yakmışlardır. Kısacası Montanistler bağımsız bir kilise olarak varolmayı sürdürememişlerdir.

Kaynakça

  1. ^ a b c Hıristiyanlık Tarihi. David F. Wright. Yeni Yaşam Yayınları. 1977. s. 87 ISBN 975-8318-86-1. 
  2. ^ a b Roger E. Olson (2020). Hristiyan İlahiyatının Hikayesi - Gelenek ve Reformun Yirmi Yüzyılı. ABD: Haberci Basın Yayın Dağıtım Turizm San. ve Tic. Ltd. Şti. s. 30. ISBN 978-605-4707-62-1. 
  • H. J. Lawlor, "Montanizm", Encyclopedia of Religion and Ethics, Cilt: 8, s. 828.
  • William Tabernee, Montanist Inscriptions and Testimonia Epigraphic Sources Illustrating the History of Montanism, North American Patristic Society, Patristic Monograph Series 16, Mercer University Press, Macon, Georgia 1997.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hristiyanlık</span> tek tanrılı İbrahimî bir din

Hristiyanlık, Nasıralı İsa'nın yaşamına, öğretilerine ve vaazlarına dayanan, tek Tanrılı İbrahimî bir dindir. Günümüzde Hristiyanlık, dünya nüfusunun yaklaşık %30,1'ini oluşturmaktadır ve 2,4 milyarı aşkın takipçisi ile dünyanın en kalabalık dinidir. Takipçilerine, "Mesihçi" anlamına gelen Hristiyan veya Nasıralı İsa'ya ithafen İsevi veya Nasrani denir. Kitâb-ı Mukaddes'e inanan takipçileri, Yahudi metni olan Tanah'ta kehanet edilen İsa'nın Mesih olarak gelişinin bir Yeni Ahit olduğuna inanırlar.

Misyonerlik, dar anlamıyla herhangi bir dini öğretiyi yabancı ülkelerde yaymakla yükümlü din görevlilerini tanımlamada kullanılır. Daha geniş anlamıyla ise başkalarını belirli bir öğretiye, özellikle dini bir öğretiye ikna etmeye çalışan, onları bu öğretiye çekme amacını üstlenen kişileri tanımlamada kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Reform (tarih)</span> 16. yüzyılda yalnızca Kutsal Kitapa dayanan bir ilahiyat anlayışını ortaya çıkaran hareket

Reform veya Yenilikçi Devrim 16. yüzyılda başlatılarak tüm Avrupa’yı etkilemiş ve Katolik Kilisesi’ne karşı yapılmış dinsel bir harekettir. Bu hareket Avrupa'nın değişim ve dönüşümüne sebep olmuştur.

Ekümeniklik, günümüzde genellikle, daha büyük bir dinî birliği ya da dinlerarası iş birliğini sağlama amacını güden girişimleri ifade eder.

Protestanlık, Hristiyanlığın en büyük üç ana mezhebinden biridir. 16. yüzyılda Martin Luther ve Jean Calvin'in öncülüğünde Katolik Kilisesi'ne ve Papa'nın otoritesine karşı girişilen Reform hareketinin sonucunda doğmuştur (1529).

<span class="mw-page-title-main">Tertullianus</span> Yazar, filozof ve teolog

Tertullianus, MS 160-225 yılları arasında yaşamış olan Kilise Babası.

<span class="mw-page-title-main">Hristiyan mezhepleri</span> Hristiyan dinine bağlı mezhepler listesi

Hristiyan mezhepleri, üçe ayrılmaktadır. Bunlar; Katoliklik, Ortodoksluk, Protestanlık olarak bilinirler.

Anglikanizm, İngiltere'nin resmî kilisesi olan İngiltere Kilisesi'ne has ilke, doktrin ve kurumlar. İngiltere Kralı VIII. Henry'nin kurduğu bir Hristiyan mezhebidir. İngiliz Reformu, Katoliklik ve Protestanlık arasında bir orta yol olarak görüldüğü için Latince Via Media olarak adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ekümenik konsil</span>

Ekümenik konsil ya da genel konsil, Hristiyan inanç esaslarını tespit ve tahkim etmek, âyinlerin icrâsı konusunda kararlar almak ve Hristiyanlık ahlak ve disiplininin esaslarını teyit ve tahkim etmek üzere bütün dünyadan (ekümene) kilise liderleri ve ilahiyat otoritelerinin toplandığı ve katılımcıların kabullerinin bütün dünyadaki Hristiyan kiliselerinin kabulü anlamına geldiği toplantılardır.

Piskopos, bazı Hristiyan kiliselerinde, birkaç cemaatten oluşan bir bölgenin başpapazı olan, fetva verme yetkisine sahip üst kademeden din adamı.

Akmonya, Uşak'ın Banaz ilçesinin Ahat Köyü'nde bulunan bir antik yerleşim birimidir. Aynı zamanda Roma Katolik Kilisesi hiyerarşisi içerisinde Akmonya bir ünvansal piskoposluktur, yalnız Akmonya Piskoposluğu'na 1962 yılından beri herhangi bir atama yapılmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bogomilizm</span> Teslis karşıtı Hristiyan mezhebi

Bogomilizm, Orta Çağ'da Bulgaristan'da ortaya çıkıp Avrupa'nın doğu ve batısında pek çok ülkede insan kitlelerini etkilemiş bir dinî akımdır.

<span class="mw-page-title-main">Markion</span> 2. Yüzyıl Hristiyan Teolog

Sinoplu Markion, erken dönem Hristiyan teoloğu. Roma Kilisesi'nin öğretilerine alternatif farklı görüşler öne süren ve MS 2. yüzyıl sonlarında etkili olan Markion Roma'daki kilisesi tarafından Sapkın (Heretik) kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kıptî Ortodoks Kilisesi</span>

Kıptî Ortodoks Kilisesi veya İskenderiye Kıptî Kilisesi, Mısır'ın en büyük Hristiyan kilisesinin resmî adıdır. İskenderiye Kıptî Kilisesi, Hristiyanlığın diğer mezhepleri tarafından monofizit bir kilise olarak tanımlanır. Monofizit görüş, İnsanî ve İlâhî tabiatların katışma ve değişme olmaksızın tek bir tabiatta birleşmesi ve tek tabiata dönüşmesini savunur. 451 yılında toplanan Kadıköy Konsili bu görüşü reddetti. İskenderiye Kıptî Kilisesi, Konsil kararlarını tanımayarak Ortodoksluk'tan ayrılan kiliselerden biridir.

Piskoposluk, bir piskoposun dînî idâresi altında olan bölgedir. Batı Hristiyanlığında, piskoposluk bölgesi bir piskoposun yetki alanıdır. Yardımcı piskoposlar da bulunabilir. Bir piskoposluğun alt bölgelerine pariş denilir. Piskoposluk için kullanılan diocese, diócesis, diocèse, vb. isimler Yunanca διοίκησις (diokisis) isminden gelmektedir. Doğu Hristiyanlığında bu kelime, patriklik bölgesi anlamında kullanılmaktadır. Bu sebeple, Doğu Hristiyanlığında, patriğin astları konumundaki piskoposlar, parişlerin yöneticileridir. Bu sisteme piskoposluk yönetim sistemi denir. Başpiskoposluk, bir piskoposluktan hiyerarşik olarak üstündür. Başpiskopos, bir metropolit olabilir. Metropolitler, bir kilise eyâleti yöneticisidirler. Kilise eyâletleri, piskoposluklardan meydâna gelir ve eyâletin merkezi bir kilise metropolisidir. Kilise metropolisi, bâzen bir yerleşim yeri olan metropolisle çakışıktır. Bu yönetim düzeni, temel olarak, kiliselerin Roma eyâletlerine göre teşkilatlanması ile ortaya çıkmıştır. Metropolitlerin idâre ettiği kilise eyâletinde çalışan ve onun astı olan piskoposlara sufragan piskopos denir. Orta Çağ Avrupasında piskopos prensler ortaya çıktı. Yönetim alanlarındaki bölgenin hem piskoposu hem de siyâsî lideri durumundaki bu yöneticilerin alanları bâzen özerk bâzen de tam bağımsız siyâsî devlet olarak tezâhür etti.

Ortodoks Hristiyanlık, Doğu Ortodoks Kilisesi ve Oryantal Ortodoksluk için kullanılan ortak adlandırma. Hristiyanlığın bu iki mezhebi de antik Hristiyan Kilisesi'nin inancı, doktrini ve uygulamalarına olan bozulmaz bağı vurgulamak için ortodoks kavramını kullanır. Bu iki mezhebin üyeleri kendilerine sadece "Ortodoks Hristiyan" dese de "Doğu" ve "Oryantal" sıfatları bu grupların dışındakiler tarafından bu iki grubu ayırmak için kullanılır. Bu iki grup 451 yılındaki Kalkedon Konsili'nin ortodoksisi hakkında görüş ayrılığı yaşamışlardır ve hala aralarında bir komünyon yoktur; ancak hala birçok aynı doktrine, benzer kilise yapılanmasına ve benzer ibadetlere sahiptirler. İki inancın birleşmesi için yakın zamanda birçok görüşme yapılmış, birçok konuda uzlaşı sağlanmışsa da resmi bir birlik için henüz somut adımlar atılmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Diyonisyus</span> 25. Katolik Kilisesi papası (200-268; pd. 259-268)

Dionysius, 22 Temmuz 259'dan 268 yılındaki ölümüne dek görev yapan Roma Piskoposu (Papa).

Efes'li Apollonius (180-210) bir Kilise yazarıydı. Frigyalı Montanistler ve Efes’li hristiyanların tarihini onun yazılarından öğreniriz.

Hierapolis'li Apollinaris ya da Apollinaris Claudius, 2. yy'da yaşamış bir hristiyanlık iman savunucusu (Apolojet) ve piskopos. Hem katolikler hem de ortodokslar tarafından hürmet edilir, yortusu 8 Ocak'tadır. Apollinarizm sapkınlığının kurucusu 4. yy'da yaşamış Laodikya'lı Apollinarus ile karıştırılmamalıdır.

Mormonlarda taht kavgası 27 Haziran 1844 günü öldürülen Joseph Smith, Jr.'ın ardından Mormon liderliği içinde patlak veren krizi anlatır. Smith'in linç edilmesinin ardından başta Sidney Rigdon, Brigham Young ve James Strang olmak üzere önde gelen Mormon liderler kendilerinin yeni önder olduğunu iddia etmiştir. Mormonların çoğu Young'ın önderliğini kabul etse de hareket içindeki bölünme kalıcı olmuş ve günümüze kadar gelmiştir.