Molla Gürânî
Molla Gürânî | |
|---|---|
| Doğum | Şemsuddîn Ahmed bin İsmâil bin Osman Gürânî 1410 (?)[1] |
| Ölüm | 1488 İstanbul |
| Defin yeri | Fındıkzade |
| Vatandaşlık | Osmanlı İmparatorluğu |
| Meslek | Din âlimi, müderris, kadı, kazasker, şehzade hocası, Osmanlı Devleti müftüsü ve şeyhülislâmı |
| Makale serilerinden |
 |
Molla Gürani (d. 1410[2] (?)[1] - ö.1488, İstanbul). İslâm âlimi, müderrris, kadı, kazasker, şehzade hocası, Osmanlı Devleti'nin dördüncü şeyhülislamı.
Tam ismi, Şemsüddin Ahmed bin İsmâil bin Osman Gürânî'dir.
Molla Gürânî, Osmanlı sarayı ve halkı tarafından çok sevilen ve sayılan değerli bir şahsiyetti. Fatih Sultan Mehmed henüz şehzade iken hocalığını yapmıştır. 1480-1488 yılları arasında İstanbul müftülüğü ve şeyhülislamlık yapmıştır. 1488'de İstanbul'da öldü. Cenaze namazı bizzat II. Bayezid tarafından kıldırılmıştır.
Kökeni
Kökeni tartışmalıdır. Bir torunu Türk diğeri de Arap olduğunu iddia etmiştir.[2] Aslen Şehrizor Kürtleri'nden olduğu söylenir.[2][3] Doğum yeri hakkında çeşitli rivayetler vardır. Makrîzî Şehrizor'da, Sehavî Gurân’da doğduğunu söyler.[1] Gurân’ın nerede olduğuna dair muhtelif rivayetler vardır. Kimisi Irak’ta bulunan Şehrizor’a bağlı olduğunu kimisi İran'ın Nişabur havalisindeki İsfeyarin’de bulunan bir köy olduğunu söyler.[1] Bikaî ise Diyarbakır’da Hiler adında bir köyde doğduğunu belirtir.[1]
Hayatı
Molla Gürani'nin 1410 yılında Diyarbakır ili sınırları içinde yer alan Gürân kasabasında doğduğu çoğunlukla kabul görmektedir.[4] Fakat bu kasaba günümüze ulaşamadığı için doğum yeri ile ilgili çeşitli rivayetler vardır...
Küçük yaşta Kur'an'ı ezberledi. Bilgisini artırmak için Bağdat, Diyarbakır, Hayfa ve Hınıs şehirlerine (ilçelerine) gitti. On yedi yaşında Şam'a giderek oradaki alimlerden dersler aldı. Kahire'de kıraat, tefsir, hadis ve fıkıh ilimlerini öğrendi. Dönemin ünlü alimi İbn-i Hacer Askalani'den hadis ve fıkıh dersleri aldı. Sahih-i Buhari'nin eserlerini çalıştı.
Kahire'de ders vermeye başladı. Zamanla tanınan ve sayılan bir alim oldu. Şam'da dersler verdi. Genç Mehmed'i okumaya teşvik etmek için tüm çabalar başarısız olunca o, iman esasları ve Kuran okuma öğretimini reddettiğinde; babası, Kürtler'in sehrisur bölgesindeki Kuran (Güran) köyünden ünlü molla Ahmed Gürani'yi (kuran), molla yegan vasıtası ile çağırdı. Anadolu'ya doğru yol aldı ve Padişahın isteği üzerine I. Murat'ın Bursa'da yaptırdığı medresede görev aldı. Sonradan Yıldırım Medresesi'ne tayin etti. Taviz vermez tavrı padişahın hoşuna gitmişti. Görünüşe göre asi prensi iradesine boyun eğdirecek kadar enerjiye ve prestije sahip bir adam olarak Manisa'ya çağrıldı. Bazı eski kaynaklara göre, padişah uzun, boyalı sakallı heybetli bir adam olan mollaya bir sopa vermiş ve çocuğun akıllı durmaması durumunda onu kullanmasına açıkça izin vermiş. Molla şehzadeye gitti. "Baban, beni sana öğüt vermem ve aynı zamanda bana itaat etmezsen seni cezalandırmam için gönderdi." dedi. Şehzade Mehmed bu sözlere gülünce Molla Gürani onu öyle bir dövdü ki, çocuk (şehzade mehmed) sonsuza dek ona hayran kaldı.[4] Onun sayesinde kısa zamanda Kur'an'ı hatmetti ve birçok alanda bilgi sahibi oldu. II. Murad oğlunun Kur'an'ı hatmettiğini duyunca Molla Gürani'ye büyük miktarda mal ve para armağan etmiştir.[5]
Fatih'in padişahlık dönemi
II. Mehmed padişah olunca Molla Gürani'yi vezir yapmak istedi. Gürani, bu makam için bekleyen ve çok çalışan birçok değerli insan olduğunu, kendisinin vezir olmasının onların şevkini kıracağını ve padişaha faydadan çok zarar getireceğini söyleyerek bu teklifi kabul etmedi. Kazaskerlik, müderrislik ve Bursa Kadılığı yaptı.
Padişahla arası açıldığında bir müddet Kahire'ye gidip Mısır Sultanı Kayıtbay'ın yanında bulundu. Fatih'in geri çağırması üzerine İstanbul'a döndü ve yeniden kazaskerlik ve Bursa Kadılığı yaptı.
1480 yılında dördüncü Osmanlı şeyhülislamı oldu. Yevmiyesi günlük 200 akça olarak tespit edilmiştir. Adaleti ve dürüstlüğü ile herkesin sevgisini kazandı. Dört cami, bir Dar-ül Hadis Medresesi, bir hamam inşa ettirdi. Dersler vermeye devam etti.
Molla uzun boylu, gür sakallı, vakur ve heybetliydi. Saraya pek sık gitmez, vezirlere isimleri ile hitap ederdi. Bir bayram günü padişah saraya davet edince çamuru bahane ederek gitmek istemedi. Padişah onun gelmesinin kendileri için bir bayram olduğunu söyledi ve sarayın sahanlığına kadar at sırtında girmesine müsaade etti. Fâtih Sultan Mehmed'e çok nasihat eder, işlerinde yardımcı olurdu. Ona karşı duyduğu samimi sevgi ve ilgi sebebiyle, yeri geldikçe tenkid etmekten de çekinmezdi.
Ölümü
Molla sekiz sene şeyhülislamlık yaptıktan sonra rahatsızlandı. İstanbul'daki konağında kendisine bir yatak hazırlattı. Cenaze namazını II. Bayezid'in kıldırmasını ve borçlarını ödemesini vasiyet etti. Ayrıca mezarı başına getirilince ayağından çekilerek mezara konulmasını vasiyet etti.
1488 yılının kışında bir ikindi vakti öldü. II. Beyazıd cenaze namazını kıldırdı ve kalan borçlarını ödedi. Ancak kimse ayağından sürüklemeye cesaret edemedi. Hasır üzerinde taşınarak mezarına kondu. Kabri, Aksaray - Topkapı arasındaki Fındıkzade semtinde bulunan Karamanî Piri Mehmed Paşa Camii'nin karşısındadır.[2]
Eserleri
İstanbul'un Fatih'teki Mollagürani semtine adı verilmiştir. İstanbul o dönem Agios Theodoros adıyla bilinen kiliseyi kendi imkanlarıyla bir camiye çevirmiştir.[2]
Seçilmiş yazılı eserler listesi şudur:
- Gâyet-ül-Emânî fî Tefsîr-i Seb'il-Mesânî
- El-Kevser-ül-Cârî alâ Riyâd-il-Buhârî: Sahîh-i Buhârî'ye yazdığı şerh
- Şâtıbiyye Kasîdesi'nin Ca'berî şerhine dair bir hâşiye
- Keşf-ül-Esrâr an Kırâat-il-Eimmet-il-Ahyâr
- Şerh-i Cem'ul-Cevâmi: (fıkıh usulüne dâir)
- Arûz ilmiyle ilgili bir kasîde
Lakapları
- Diyâr-ı Rûm'un, Anadolu'nun âlimi
- Şerefüddîn
- Şihâbüddîn
Kaynakça
- ^ a b c d e TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 30, sayfa: 249
- ^ a b c d e "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2015.
- ^ Franz Babinger,II.Mehmet(Fetih ve zaman), sf.24
- ^ a b Franz babinger, mehmed the conqueror and his time, sf.24
- ^ More details on the lives and works of these and other scholars li ving under Murad II and Mehmed may be found in the oldest of the Ottoman biographical dictionaries, Al-~aka'ik al-nu'maniye, written in the mid-16th century by Ta~kopruzade. The book has been translated into German by 0 . Rescher as Es-Saqa'iq en-No'manijje (Constantinople, 1927). On Mullah Gurani see also "Gurani" (J. R. Walsh), E/2 II, n40-41
Dış bağlantılar
- Uluçam, Müjdat "Gürani, (Molla, Ahmed Semseddin Efendi)" (2008), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, ISBN 9750800710 C.I s.490.
- Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C. say.1 [1]
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1998 8. baski) Osmanlı Tarihi II. Cilt: İstanbul'un Fethinden Kanunî Sultan Süleyman'ın Ölümüne Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu ISBN 975-16-0012-X
| Önce gelen: Molla Hüsrev | Osmanlı Şeyhülislamı 1480 - 1488 | Sonra gelen: Molla Abdülkerim |
