İçeriğe atla

Moa

Moa
Korunma durumu
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Alt sınıf: Palaeognathae
Üst takım: Notopalaeognathae
Takım: Dinornithiformes
Bonaparte, 1853[1]
Sinonimler

Dinornithes Gadow, 1893 Immanes Newton, 1884

Moalar ya da Dinornithiformes soyu tükenmiş 9 kuş türünden oluşan bir koşucu kuş takımıdır. Yeni Zelanda'nın ormanlarında ve ovalarında 7 milyon yılı aşkın bir süre yaşadıktan sonra soyu tükenmiştir. Uçamayan bir kuş türüdür. Uzun boyunları, güçlü bacakları ve gagaları vardı. Bazı türlerinin ağırlıkları 240 kilograma ve 3.6 metre uzunluğa kadar ulaşabilmekteydi.[2]

Moaların boyutları türlere göre büyük bir değişiklik gösteriyordu. Bazı dev moa türlerinin ortalama boyu 3 metreyi aşabilirken en küçükleri hindiden iri değildi. Derileri kırmızıydı. Koyu renk tüylerinin ya uçları beyazdı ya da ortası sarı çizgili ve kenarları morumsuydu. Yeni Zelanda ovalarında ve ormanlarında dev pençeli kartallar tarafından avlanıyorlardı. Başlıca besin kaynakları otlar, tohumlar, meyveler ve yapraklardı. İnsanlar, Yeni Zelanda'ya ayak bastığında Moaların nesli tükenmek üzereydi.[] Bunun sebebi günümüzdeki kuşlar 1 yılda büyürken Moaların 10 yılda büyümeleriydi. Maoriler 1280 yılında Moaları avlayıp nesillerinin tükenmesine sebep olmuşlardı.

İri moaların 17. yüzyılın sonlarına doğru yok olduğu, küçük yapılı türlerden bazılarının daha uzun süre varlığını sürdürerek 19. yüzyıla ulaştığı sanılmaktadır.[3]

Sınıflandırma

Taksonomi

Moaların 6 cinsinin ve 9 türü şu şekilde listelenir:[2][4]

  • Dinornithiformes Takımı (Gadow 1893) (moa)
    • Dinornithidae Familyası (Owen 1843) (dev moa)
    • Emeidae Familyası (Bonaparte 1854) (küçük moa)
      • Anomalopteryx Cinsi
        • Çalı moası, Anomalopteryx didiformis (Güney Adası, Yeni Zelanda)
      • Emeus Cinsi
        • Doğulu moa, Emeus crassus (Güney Adası, Yeni Zelanda)
      • Euryapteryx Cinsi
        • Sahil moası, Euryapteryx curtus (Kuzey ve Güney Adaları, Yeni Zelanda)
      • Pachyornis Cinsi
        • Ağır ayaklı moa, Pachyornis elephantopus (Güney Adası, Yeni Zelanda)[5]
        • Mantell moası, Pachyornis geranoides (Kuzey Adası, Yeni Zelanda)
        • Tepeli moa, Pachyornis australis (Güney Adası, Yeni Zelanda)[5]
    • Megalapterygidae Familyası
      • Megalapteryx Cinsi
        • Yayla moası, Megalapteryx didinus (Güney Adası, Yeni Zelanda)

Bunların haricinde 2 adlandırılmamış türü olduğu bilinmektedir.[5]

Kaynakça

  1. ^ Brands, S. (2008)
  2. ^ a b Davies, S.J.J.F. (2003)
  3. ^ Temel Britannica, Cilt no: 12, Basım yılı: 1988
  4. ^ Worthy, T. H.; Scofield, R. P. (1 Haziran 2012). "Twenty-first century advances in knowledge of the biology of moa (Aves: Dinornithiformes): a new morphological analysis and moa diagnoses revised". New Zealand Journal of Zoology. 39 (2): 87-153. doi:10.1080/03014223.2012.665060. ISSN 0301-4223. 
  5. ^ a b c Worthy, T. H. (1 Nisan 1989). "Validation of Pachyornis australis Oliver (Aves; Dinornithiformes), a medium sized moa from the South Island, New Zealand". New Zealand Journal of Geology and Geophysics. 32 (2): 255-266. doi:10.1080/00288306.1989.10427587. ISSN 0028-8306. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yeni Zelanda</span> Pasifik Okyanusunun güneybatısındaki ada ülkesi

Yeni Zelanda, Güney Büyük Okyanus'ta bir ada ülkesidir. Güney Yarımkürede, Okyanusya'daki Güney Pasifik adaları arasında, Avustralya'nın yaklaşık 2.000 km güneydoğusunda yer almaktadır. Başlıca iki büyük ve 700'den fazla küçük adadan oluşur. Toplamda 268.021 kilometrekarelik bir yüz ölçümüne sahiptir. Bölgedeki tektonik hareketler ve volkanik olaylar nedeniyle Yeni Zelanda birçok yüksek dağa sahiptir. Yeni Zelanda'nın başkenti Wellington ve en büyük şehri Auckland'dır.

<span class="mw-page-title-main">Palaeognathae</span>

Palaeognathae kuşlar sınıfının ana alt sınıflarından birisidir. Struthioniformes, Rheiformes, Tinamiformes, Casuariiformes ve Apterygiformes takımlarını bir araya getirir. Bu alt sınıf içinde yaşayan 60 tür ile 5 familya ve 14 cinsi kapsar. Deve kuşları haricindeki diğer tüm takımlar Notopalaeognathae kladı içinde sınıflandırılır. Deve kuşları ise kendi alt kladlarına sahiptir.

<i>Apteryx</i>

Kivi ya da Apteryx, Apterygiformes takımında ve Apterygidae familyasında sınıflandırılan Yeni Zelanda'ya endemik uçamayan kuş cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Mahmuzlu incir kuşu</span>

Mahmuzlu incir kuşu, Avustralya, Yeni Zelanda ve Yeni Gine'de açık ülkenin oldukça küçük ötücü kuşlara ait bir kuşudur. Kuyruksallayangiller (Motacillidae) familyasından İncir kuşu Anthus cinsine ait orta büyüklükte bir incir kuşu türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Ada devleşmesi</span>

Ada devleşmesi, adalarda izole olmuş türlerin boylarının anakarada bulunan benzerlerine nazaran önemli derecede artması olan biyolojik bir fenomen. Ada devleşmesi, anakarada yaşayan hayvanların adaları kolonize etmesi durumunda küçük cüsseli türlerin büyümesi ve büyük cüsseli türlerin de küçülmesi yönünde evrimleştiğini söyleyen Foster kuralının bir yönüdür. Adalara insanoğlunun ve onunla bağlantılı köpek, kedi, sıçan ve domuz gibi hayvanların gelmesiyle birlikte, adalara endemik dev türlerin soyu tükenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Uçamayan kuş</span>

Uçamayan kuşlar, evrime bağlı olarak uçma kabiliyetlerini yitirmiş kuşlardır. Karinasız kuşların ve penguenlerin de dahil olduğu 60'tan fazla hala yaşayan uçamayan kuş türü bulunmaktadır. Uçamayan en küçük kuş Inaccessible Adası sutavuğudur. Hem uçamayan kuşlar, hem de diğer tüm kuşlar arasında en büyük, en ağır ve en uzun olan kuş ise 2,7 m boyu ve 156 kilogram ağırlığı ile devekuşudur. Devekuşları dekoratif tüyleri, etleri ve dericilikte kullanılan derileri için yetiştirilir.

<span class="mw-page-title-main">Haast kartalı</span>

Haast kartalı dünya üzerinde yaşamış en büyük yırtıcı kuş türüdür. Yeni Zelanda'nın güney adasında bulunmuş bu canlının yaklaşık olarak günümüzden 500 sene önce (Holosen) soyu tükenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Yeni Zelanda'daki Türkler</span>

Yeni Zelanda'daki Türkler, Yeni Zelanda vatandaşlığı, oturma izni veya en genel anlamıyla Yeni Zelanda'da yaşayan Türklere denir. Nüfusun büyük çoğunluğu Türkiye ve Kuzey Kıbrıs'tan göçmüş olsa da Suriye ve Irak'tan göçmüş Suriye Türkmenleri ve Irak Türkmenlerini de barındırır.

Bu liste Dinornithiformes takımının Dinornithidae, Emeidae ve Megalapterygidae familyasındaki cinslerinin türlerini içerir.

<span class="mw-page-title-main">Dinornithidae</span> Moa familyası

Dinornithidae, iki türden oluşan nesli tükenmiş bir Moa familyasıdır. Moalar içindeki en uzun ve büyük türleri içerir bu yüzden dev moa familyası olarak da adlandırılır. Dinornis isminde bir cinsi ve iki türü vardı. 240 kilograma ve 3.6 metre uzunluğa kadar ulaşabilmekteydi. Koşucu bir kuş familyasıydı ve uçamayan kuşlardandı. Yaşam alanları Yeni Zelanda'nın kuzey ve güney adalarında yayılmıştır. Güney adasında yaşayan Dinornis robutus türü, öncelikle açıklıklarda ve alçaklardaki ormanlarda veya çalılıklarda bitki örtüsünün olduğu alanlarla yaşardı ve kuzey adasında yaşayan akrabası Dinornis novaezealandiaeden daha büyüktü. D. novaezealandiae'nin baskın olduğu yağışlı, yoğun yüksek ormanlarda nadiren yaşardı.

<span class="mw-page-title-main">Dinornis novaezealandiae</span>

Kuzey Adası dev moası ya da Dinornis novaezealandiae, soyu tükenmiş Dinornis cinsinin iki türünden biridir. Koşucu kuşlar alt sınıfı içindeki bu tür uçamaz ancak atalarının adaya uçarak geldiğine inanılmaktadır. İnsanların adaya gelişinden kısa süre sonra av baskısı nedeniyle soyları tükenmiştir. Yeni Zelanda'nın Kuzey adasındaki alçak düzlüklerde, ormanlarda, otlaklarda ve çalılarda yaşamıştır. Yakın akrabası Güney Adası dev moası ile aynı cinsin üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Dinornis robustus</span>

Güney Adası dev moası ya da Dinornis robustus, soyu tükenmiş Dinornis cinsinin iki türünden biridir. 3.5 metreyi aşan boylarıyla tüm kuşlar içinde en uzun boylulardandır. Koşucu kuşlar alt sınıfı içindeki bu tür uçamaz ancak atalarının adaya uçarak geldiğine inanılmaktadır. İnsanların adaya gelişinden kısa süre sonra av baskısı nedeniyle soyları tükenmiştir. Yeni Zelanda'nın Kuzey adasındaki Yakın akrabası Kuzey Adası dev moası ile aynı cinsin üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Emeidae</span>

Emeidae ya da Anomalopteryginae, dört cinsin altı türünden oluşan nesli tükenmiş bir Moa familyasıdır. Dev moa olarak bilinen Dinornithidae familyasının daha küçük akrabalarından oluşan bir familya olduğu için "küçük moa" (lesser moa) familyası olarak da adlandırılır. Dinornithiformes takımının bir üyesidir ve koşucu kuşlar alt sınıfındandır. Familya farklı cinsler halinde Yeni Zelanda'nın Kuzey ve Güney Adası'na yayılmıştır. En yaygın cinsi 3 türü bulunan Pachyornis cinsidir. Euryapteryx ve Anomalopteryx cinslerinin tek türü vardır. Emeus cinsi ise doğu moası olarak adlandırılır ve sadece Güney Adası'nın doğusunda rastlanır. Tüm türlerinin soyu yakın zamanda yok olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Pachyornis</span>

Pachyornis, üç türden oluşan nesli tükenmiş bir Moa cinsidir. Nesillerinin tükenmesinden önce Yeni Zelanda adalarında yaşamaktaydılar. Koşucu kuşlar alt sınıfının Moa takımın Emeidae familyasındandır ve uçamazlardı. Yeni Zelanda'nın hem Kuzey Adasında hem de Güney Adasında yaşamış türleri vardır. Genel olarak oldukça ağır ve uzun olan bu kuşlar familyanın diğer üyelerine göre daha sivri bir gagaya sahiptir. En bilinen türü Ağır ayaklı moa olarak adlandırılan P. elephantopu türüdür ve boyları 1.8 metreye, ağırlıkları ise 145 kilograma kadar ulaşabilmekteydi. Tepeli moa olarak adlandırılan P. australis türünün ise kafasında tüyden oluşan bir tepe olduğu bilinmektedir. Soylarının Yeni Zelanda'ya Maori halkının gelmesiyle beraber av baskısı sebebiyle tükendiği düşünülmektedir. Son bireylerinin milattan sonra 1400'lü yıllarda öldüğü düşünülmekteydi.

Koşucu kuşlar (Palaeognathae), Gondvana kökenli Afrika, Güney Amerika, Yeni Gine, Avustralya ve Yeni Zealanda'da dağılmış kuş türlerinden oluşan bir kladdır. Deve kuşları, nandular, kiviler, tepeli devekuşları, emular ve tinamular gibi 50'den fazla yaşayan türü içerir. Neognathae grubu ile birlikte modern kuşların iki ana kladını oluşturur. Listede soyu tükenmiş türler için Mikko's Phylogeny Archive, Paleofile.com ve Brodkob kaynakları kullanılmıştır.

Pachystruthio dmanisensis deve kuşu benzeri soyu tükenmiş bir koşucu kuş türüdür. Struthionidae familyası içindeki Pachystruthio cinsi içinde yer alır ve bayağı deve kuşu ile akrabadır. 450 kiloya ulaşan kütlesi ve 3.5 metrelik uzunluğu ile kuzey yarımkürede yaşamış en büyük kuş türlerindendir. Doğu Avrupa ve Kafkasya'da yaşadı. Oldukça büyük bir vücuda sahip olmasına rağmen iyi bir koşucuydu bu sayede etoburların bulunduğu bölgelerde yaşayabildi. Pleistosen dönemde Karadeniz'in kuzeyinde, Pliyosen dönemde ise Anadolu ve Gürcistan'da yaşamıştır. Kırım'da bulunan ilk fosilden elde edilen bilgilere göre Homo erectus ve modern insan arasındaki bir tür olan Homo georgicus ile aynı dönemde yaşadığı için H. georgicus tarafından bir et kaynağı olarak avlanmış olabilir. Hatta bu türün neslinin tükenmesinde ilkel insanların etkisi olabilir.

<i>Notiomystis cincta</i>

Notiomystis cincta, Yeni Zelanda'nın Kuzey Adası ile yakınındaki adalara endemik olan bir kuş türüdür ve Passeriformes takımı içinde sınıflandırılan monotipik Notiomystidae familyasının Notiomystis monotipik cinsinin tek türüdür. Evrimsel ilişkileri ornitologları uzun süre şaşırtan bu kuş türü artık kendine ait bir familya içinde sınıflandırılır.

<i>Dromornis</i>

Dromornis, büyük hatta devasa tarih öncesi kuşların bir cinsidir. Bu türler uçamazlardı, büyük ölçüde küçültülmüş kanat yapılarına sahiplerdi, ancak modern devekuşu veya emuya benzer olarak büyük bacakları vardı. Eğer uzmanlaşmış değilse, ağırlıklı olarak otçul tarayıcılar olması olasıydı. En büyük türün erkeği, Dromornis stirtoni, en uzun ve en ağır kuş için bir adaydır ve bir ihtimal saldırgan bölgesel davranış sergilemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Walter Buller</span>

Sir Walter Lawry Buller, Yeni Zelanda ornitolojisinde baskın bir figür olan Yeni Zelandalı bir avukat ve doğa bilimcidir. İlk olarak 1873 yılında yayımlanan A History of the Birds of New Zealand adlı kitabı, 1888 yılında genişletilmiş bir versiyon olarak yayımlanmış ve bir Yeni Zelanda klasiği haline gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Yeni Zelanda coğrafyası</span>

Yeni Zelanda coğrafyası, Yeni Zelanda'nın coğrafi özelliklerini tanımlar. Yeni Zelanda, Büyük Okyanus'un güneybatısında, su yarımküresinin merkezine yakın bir yerde bulunan bir ada ülkesidir. 700 civarında olduğu tahmin edilen çok sayıda adadan oluşur ve esas olarak günümüzde denizin altında kalan daha büyük bir kara kütlesinin kalıntılarıdır. Büyüklüklerine göre kara kütleleri, Cook Boğazı ile ayrılan Kuzey Adası ve Güney Adası'dır. Üçüncü en büyüğü, Foveaux Boğazı'nın karşısındaki Güney Adası'nın ucundan 30 kilometre uzakta bulunan Stewart Adası'dır. Diğer adalar bölgede önemli ölçüde daha küçüktür. En büyük üç ada, 35° ila 47° güney enlemlerinde 1.600 km boyunca uzanmaktadır. Yeni Zelanda, 268.710 km² yüzölçümü ile dünyanın en büyük altıncı ada ülkesidir.