İçeriğe atla

Moğolların Gizli Tarihi

1908 Yılında yayınlanan Çince Moğolların Gizli Tarihi nüshası.

Moğolların Gizli Tarihi (Geleneksel Moğolca: ) Moğolca yazılmış en eski eserdir. Moğol tarihi ve dili hakkında bilinen en eski eser olarak kabul edilmektedir. Cengiz Han'ın ölümünden sonra tamamlanan eser, bilinen nüshalarına göre Çin yazısıyla Moğolca olarak yazılmış, Moğolca metnin hemen yanı başına da yine Çince karakterlerle sözcüklerin çevirileri verilmiştir. Cengiz Han ve Moğolların tarihini ele alan eser Çin'deki ilk Moğol hanedanının adı ile de anılmaktadır ((Çince: 元朝; pinyin: yuán cháo) “Yuan Hanedanı”). Batı'da 1872'den beri tanınan eserin 1940'tan beri bütünlüklü, tam çevirileri vardır.

İçerik

Bu eser yarı-mitolojik bir anlatımla Temuçin'in çocukluğundan itibaren yaşamı, annesi Höelin, babası Yesügey ve oğlu Ögeday hakkında bilgiler vermektedir. Ancak eserin asıl konusu Moğol İmparatorluğu'nun nasıl kurulduğu ile ilgilidir.

Toplam 12 başlıktan oluşur:

  1. Temuçin'in kökeni ve çocukluk yılları.
  2. Temuçin'in gençlik yılları.
  3. Merkitler'in yok edilmesi ve Cengiz Han unvanını alması.
  4. Cengiz Han'ın Camuka ve Tayiçyut'larla mücadelesi.
  5. Tatarlar'a karşı zafer ve Tuğrul Han ile bozuşma.
  6. Keraitler'in yıkımı.
  7. Tuğrul Han'ın kaderi.
  8. Küçlüg'den kaçış ve Camuka'nın yenilgisi.
  9. Askeri ve idari işlerin düzenlenmesi.
  10. Uygurlar'ın tabi olması ve kanunların düzenlenmesi.
  11. Kuzey Çin'in fethi, Yedi Yıllık Büyük Batı Seferi, Türkistan ve Rusya'nın fethi.
  12. Cengiz Han'ın ölümü ve Ögeday'ın saltanatı.

Kaynakça

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Cengiz Han</span> Moğol İmparatorluğunun kurucusu ve ilk hükümdarı (1162–1227)

Cengiz Han,, Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk Kağanı olan Moğol komutan ve hükümdardır. Hükümdarlığı döneminde gerçekleştirdiği hiçbir savaşı kaybetmeyen Cengiz Han, dünya tarihinin en büyük askerî liderlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. 13. yüzyılın başında Orta Asya'daki tüm göçebe bozkır kavimlerini birleştirip, bir ulus hâline getirerek Moğol siyasi kimliği çatısı altında toplamıştır. Cengiz Han, hükümdarlığı döneminde 1206-1227 arasında, Kuzey Çin'deki Batı Xia ve Jin Hanedanı; Türkistan'daki Kara Hıtay, Maveraünnehir; Harezm, Horasan ve İran'daki Harezmşahlar, Kafkasya'daki Gürcüler, Deşt-i Kıpçak'taki Rus Knezlikleri, Kıpçaklar ile İdil Bulgarları üzerine seferler yaptı. Bunların sonucunda Pasifik Okyanusu'ndan Hazar Denizi'ne ve Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanan bir imparatorluk kurdu.

<span class="mw-page-title-main">Yuan Hanedanı</span> Mogol hanlığı, Cengiz Hanın torunu Kübilay Han tarafından kuruldu

Yuan Hanedanı ya da Kubilay Hanlığı, 1280-1368 yılları arasında Çin'i egemenliği altına alan Moğollar tarafından kurulmuş hanedan.

<span class="mw-page-title-main">Cuci</span>

Cuci, Cengiz Han'ın en büyük oğlu. Bazı kaynaklarda Cuci Han olarak geçse de Cengiz Han'dan önce öldüğü için hanedan, kardeşleri ve oğullarıyla sürmüştür, kendisi han olmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Moğol İmparatorluğu</span> 13. ve 14. yüzyılda hüküm sürmüş olan, tarihin bitişik sınırlara sahip en büyük kara imparatorluğu

Moğol İmparatorluğu, 13. ve 14. yüzyıllarda tarihin en büyük bitişik imparatorluğuydu. Doğu Asya'da bugünkü Moğolistan'da ortaya çıkan Moğol İmparatorluğu, en güçlü döneminde Japon Denizi'nden Doğu Avrupa'nın bazı bölgelerine kadar uzandı, kuzeye doğru Kuzey Kutbu'nun bazı bölgelerine kadar uzandı; doğuya ve güneye doğru Hint alt kıtasının bazı bölgelerine girdi, Güneydoğu Asya'yı istila etmeye çalıştı ve İran Platosu'nu fethetti; ve batıya doğru Levant ve Karpat Dağları'na kadar uzandı.

Camuka, asker, politikacı ve Moğol Cacirat kabilesinin şefi, sonraları Cengiz Han olarak anılacak olan Temuçin’in kan kardeşi (anda) ve rakibidir.

<span class="mw-page-title-main">Subutay</span> Türk olduğu düşünülen Moğol kökenli Komutan

Subutay, Cengiz Han ve Ögeday'ın başlıca stratejisti olan Moğol generali. Subutay, insanlık tarihinin en büyük bitişik imparatorluğu olan Moğol İmparatorluğu'nun genişlemesinin bir parçası olarak tarihteki diğer tüm komutanlardan daha fazla bölgeyi fethettiği veya ele geçirdiği 20'den fazla seferi yönetti ve 65 meydan muharebesi kazandı. Zaferlerini genellikle sofistike stratejileri ve birbirinden yüzlerce kilometre uzakta hareket eden orduları rutin olarak koordine etmesi sayesinde kazandı. Subutay, kendisini Orta Asya'dan Rus bozkırlarına ve Avrupa'ya götüren seferlerinin coğrafi çeşitliliği ve başarısı ile tanınır. Subutay, birçok kişi tarafından Cengiz ve Ögeday Han'ın fetihlerinde etkili olan tarihteki en büyük askeri komutan olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Börçigin</span>

Börçigin, Cengiz Han ve ardıllarının üyesi olduğu boydur. Ayrıca "Altan Urug", yani "altın soy" ve Munkak olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Arık Böke</span> Cengiz Hanın torunu

Arık Böke ya da Arık Buka Moğol İmparatoru Cengiz Han'ın oğullarından Tuluy Han'ın oğlu. Büyük Han Möngke'nin ölümünün ardından kardeşleri Kubilay ve Hülagû seferde oldukları için kısa bir süre tahta çıkmıştır. Tahta kimin çıkacağının belirlenmesi için toplanan kurultayda 1260 yılında yapılan görüşmelerde rakip gruplar uzlaşmaya varamaz ve hem Kubilay, hem Arık Böke tahta geçer. Moğol İmparatorluğu, bu çekişme içinde üç yıl boyunca iç savaş yaşayacaktır. Savaşta Arık Böke gelenekçi Moğol prensleri tarafından desteklenirken Kubilay Kuzey Çin ve Mançurya prensleri tarafından desteklenir.

<span class="mw-page-title-main">Yesügey</span> Moğol kabile şefi ve Cengiz Hanın babası

Yesüey Batur ya da Yesügey, Moğol kabile şefi ve daha sonraları Cengiz Han olarak bilinecek Temuçin'in babası.

<span class="mw-page-title-main">Tuğrul Han</span> Kerait Hanı

Tuğrul Han, veya Ong Han, diğer bir unvanı da Wang Han'dır. Daha sonraları Cengiz Han olarak bilinecek Temuçin'in babası Yesügey'in kan kardeşidir (anda). Temuçin'in ilk yıllarında Temuçin'e yardımcı olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Höelin</span>

Höelin sonraları Cengiz Han olarak anılacak olan Temuçin'in annesi ve Moğol kabile şefi Yesügey'in eşi.

<span class="mw-page-title-main">Tuluy</span> Moğol İmparatorluğu naip yöneticisi

Tuluy, 1227-1229 yılları arasında Moğol İmparatorluğu’nun naip yöneticisi.

Temüge (1168–1246), Cengiz Han'ın en genç üvey erkek kardeşi, Yesügey'in ikinci oğluydu.Moğolların Gizli Tarihi'nde "Temuçin 9 yaşındayken Temüge üç yaşındaydı" diyor. Ailenin en küçük çocuğu olarak, ailede her zaman "ailenin ve evin koruyucusu" olan "otçigin" adına bir ön ek aldı. ve bu nedenle genellikle Temuge-otchigin veya sadece Otchigin olarak anılır. Çocukluk ve ergenlik döneminde annesi ve ağabeyleri tarafından biraz şımartıldı, lükse meyilliydi, ancak ailenin düşmanları tarafından bile tanınan "cesur, güçlü ve savaşta hızlıydı". Şaman Kokochu (Teb-Tengri), Moğollar üzerindeki gücü kendi ailesine sürüklemeye başladığında, Cengiz Han, Temuge'yi sahnelenen bir güreş maçında Kokochu'yu öldürmesi için onayladı.

<span class="mw-page-title-main">Moğolistan tarihi</span>

Moğolistan coğrafyasında gerçekleşen olayların tarihidir. Cengiz Han tarafından Moğolların birleştirilmesi ile Moğollar Dünya'nın ikinci en büyük İmparatorluğunu kurdu. Rus ve Çin sömürgesinde kalan Moğol halkı 1911 yılında bağımsızlık kazandılar.

Mukali, aynı zamanda Mukhali ve Mukhulai olarak da yazılır, Cengiz Han'ın emrinde güvenilir ve saygın bir komutan ve bir Moğol generaliydi. Moğollara sadakat yemini eden Celayir lideri Gü'ün U'a'nın oğlu, Büyük Han'a ve Moğol İmparatorluğu'na sadık hizmetleriyle kazandığı "Mukali" lakabıyla tanındı. Jin Çin'in işgali sırasında Mukali, Cengiz Han'ın ikinci komutanı olarak hareket etti ve Çin Genel Valiliği'ne terfi etti ve Cengiz Han Orta Asya'yı fethetmek için ayrıldıktan sonra büyük bir özerkliğe sahip oldu. Herhangi bir avantaj elde etmek için katliam yapmaya istekli olan birçok Moğol liderinin aksine, Mukali genellikle düşmanları daha uzlaşmacı yollarla arkadaş haline getirmeye ve Çin'deki Moğol imajını değiştirmeye çalıştı. Ögeday'ın hükümdarlığı zamanında (1229-1241), Moğol generallerinin olağanüstü yetenekli generallerinin en iyisi olarak görülüyordu. Çok sınırlı kaynaklara rağmen yenilmez sicili göz önüne alındığında, muhtemelen tarihin en büyük askeri komutanlarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Yarlık</span>

Yarlık, Cengiz Han'dan sonra Moğol İmparatorlarının kullandığı bir fermandır. Yarlık; idari ve yargı kararları için öncelikli davaların kayıtları ve Cengiz Han'a atfedilen özdeyişler veya sözler ile birlikte bir yönetmelik veya kararname etkisi olan üç temel hukuk kaynağından biriydi. Yarlık, Moğol İmparatorluğu'nun işleyişi hakkında önemli bilgiler sağlar.

Shengwu qizheng lu Cengiz Han ve oğlu Ögeday'ın hayatlarını anlatan bir Moğol kroniğinin Çince çevirisidir. Vakayinamenin büyük bir kısmı Moğol İmparatorluğu'nun artık kayıp olan bir devlet tarihi olan Altan Debter alınmıştır. Hem 14. yüzyılın başında Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî tarafından yazılan Farsça Câmiu't-Tevârîh hem de Çince Yuan Tarihi, Altan Debter yararlanmıştır. Tarihçiler, mevcut üç eseri birleştirerek Altan Debter orijinal içeriğini yeterince yeniden yapılandırabilmişlerdir.

Tayang Han Naymanlar'ın kağanıydı. Moğolların Gizli Tarihi'ne göre, fiziksel olarak çok zayıf doğdu ve babası İnanç Bilge Han oğlunun yetişkinliğe kadar hayatta kalacağına inanmıyordu, bu nedenle kendisine Torluq Tayang ismi verildi.

<span class="mw-page-title-main">Cengiz Han'ın yükselişi</span>

Cengiz Han'ın yükselişi, 1162'de Temuçin olarak doğumundan, Moğol reislerinden oluşan bir meclis olan Kurultay tarafından kendisine "Evrensel Hükümdar" anlamına gelen "Cengiz Han" unvanının verildiği 1206 yılına kadar olan olayları kapsar.