Moğolistan tarihi
Moğolistan coğrafyasında gerçekleşen olayların tarihidir. Cengiz Han tarafından Moğolların birleştirilmesi ile Moğollar Dünya'nın ikinci en büyük İmparatorluğunu kurdu. Rus ve Çin sömürgesinde kalan Moğol halkı 1911 yılında bağımsızlık kazandılar.
| Makale serilerinden |
Moğol tarihi |
|---|
 |
Tarih Öncesi
Moğolistan tarihi prehistorik döneme kadar uzanır. İlk dinozor yumurtası Roy Chapman Andrews [1] tarafından keşfedildi. . Orta ve geç Eosen Döneminde Moğolistan, Paleojen memelisinin yaşadığı bir coğrafyaydı. 800.000 yıl önce ise Homo erectusun yaşadığı bilinmektedir. Paleolitik çağ MÖ 800.000 ile 15.000 yılları arasında yaşandı bu dönemde hayvan kemiklerinden kesici eşyalar yapılmıştır. Mezolotik çağ MÖ 15.000 ile 8000 arasında yaşanmıştır bu dönemde kuzeye doğru göçler gerçekleşmiştir ayrıca ok ve yay yapımı başlamış bitkiler ve hayvan evcilleştirilmiştir. Neolitik çağ MÖ 8000 - 3000 arası gerçekleşmiştir bu çağda tarım ve cilalı taş eşyaların yapımı gerçekleşmiştir.[2] Moğolistan'da Bronz çağı erken ve orta evre MÖ 2500 - 1500 yılları arası geç evre MÖ 1400 - 700 yılları arasında yaşanmıştır bazen bunlara geç tunç çağı ve son bronz çağıda dahil edilir.[3] MÖ 700 - 300 yılları arasında Moğolistan'da Demir çağı yaşandı bu çağda Demir kullanıldı.
Antik Çağ
MÖ 1300 - 300 yılları arasında Demir çağ Moğolistan'nında Slab mezar kültürü yaşandı. Slab mezar kültürünün etniği hala daha tartışmalıdır ayrıca kültürün Karasuk kültürü ile çeşitli benzerlikleri vardır. Moğolistan'daki bir diğer medeniyet ise Asya Hun devletidir. Çin kaynaklarında Hiung Nung diye geçer. İlk başta dağınık kavimler şeklinde yaşayan Hunlar sonraları birleşmişlerdir. Bilinen ilk yöneticileri Teoman'dır. Mete Han döneminde devleti sınırları genişlemiştir. Asya Hun devletinin Türk, Moğol hatta İrani olduğu yönünde teoriler mevcuttur. Hiung Nunglar 500 yıldan fazla süre boyunca varlık gösterdiler. Mete han döneminde birçok göçebe kabile Hiung Nung kontrolüne girmişti.[4] Daha sonraları Moğolistan, Siyenpiler ve Avar Kağanlığı kontrolüne girdi. Avar Kağanlığının baskıları sonucunda Türkler isyan edip Göktürk Kağanlığını kurdu.[5] Daha sonraları Göktürk Kağanlığı Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölündü. Doğu Göktürk Kağanlığı, Çin'in Tang hanedanlığı tarafından yıkıldı. Daha sonraları Moğolistan Uygurlar ve Liao hanedanlığı tarafından yönetildi.
Orta Çağ
Moğol İmparatorluğu
Cengiz Han dönemi
Moğol İmparatorluğu 1206 yılında Timuçin tarafından dağınık Moğol kabillelerinin birleştirilmesi ile kurulmuştur. Timuçin daha sonrasında Cengiz Han adını almıştır. Çin'e seferler düzenleyip Pekin dahil olmak üzere Çin'in bir kısmını almıştır. Sonrasında yönünü batıya dönüp İran üzerindeki Harezmşahları yıkmıştır. Cengiz Han ayrıca Türk - Moğol törelerini yazılı hale getirerek Cengiz Han yasalarını oluşturmuştur.
Cengiz Han sonrası
Cengiz Han ölmeden önce İmparatorluğunu oğulları arasında bölmüştü. 2. Moğol İmparatoru Ögeday olmuştu. İmparatorluğun sınırlar en Orta doğudan Kore'ye ve hatta Rusya'ya kadar ulaşmışmıştı. Kubilay Han'nın ölümü ile birlikte İmparatorluk yıkıldı.[6]
Moğol İmparatorluğu Sonrası
Kubilay Han tarafından Yuan hanedanlığı kuruldu. 1271 - 1368 yılları arasında varlık gösterdi daha sonraları Ming hanedanlığının Çin'de kurulması ile Kuzey Yuan hanedanlığı kuruldu.
Modern Moğolistan
Moğolistan, Mançurya'da hanedanlığının boyunduruğuna girdikten sonra 1911 yılında bağımsızlığını kazandı, daha sonrasında Komünist bir yönetim sergileyip ardından kömünizmden vazgeçtiler.
Kaynakça
- ^ "Roy Chapman Andrews | Encyclopedia.com". www.encyclopedia.com. 5 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2021.
- ^ "Ancient Mongolia - The National Museum of Mongolia". Google Arts & Culture. 26 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2021.
- ^ Houle, Jean-Luc (7 Temmuz 2016). "Bronze Age Mongolia". Oxford Handbooks Online (İngilizce). doi:10.1093/oxfordhb/9780199935413.001.0001/oxfordhb-9780199935413-e-20. 4 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2021.
- ^ "Xiongnu | People & History". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2021.
- ^ "Bumin Kağan kimdir? - Yeni Akit". www.yeniakit.com.tr. 30 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2021.
- ^ "Mongol empire | Facts, History, & Map". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2021.
Dış bağlantılar
- https://www.britannica.com/topic/Xiongnu 27 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199935413.001.0001/oxfordhb-9780199935413-e-20 4 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://artsandculture.google.com/exhibit/ancient-mongolia/YQJSDsQePbqZJA 26 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://www.britannica.com/place/Mongol-empire 17 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://www.encyclopedia.com/people/science-and-technology/paleontology-biographies/roy-chapman-andrews 5 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://www.britannica.com/place/Mongolia/Media-and-publishing 30 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
