İçeriğe atla

Moğol soyluları

Bir Khalkha Moğol soylu kadını. (y. 1908)

Moğol soyluları (Moğolca: ᠢᠵᠠᠭᠤᠷᠲᠠᠨ; yazgurtan; ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢᠲᠠᠨ survaljtan) 10. ve 12. yüzyıllar arasında ortaya çıkmış, 13. yüzyılda öne çıkmış ve 20. yüzyılın başlarına kadar Moğolistan'ı esasen yönetmiştir.

Moğolca asalet kelimesi olan Yazgurtan, "kök" anlamına gelen Moğolca yazgur kelimesinden türemiştir.

Moğol İmparatorluğu (1206-1368) ve Yuan Hanedanlığı (1271-1368)

İmparatorluk yolunda ilerleyen bir Moğol hükümdarı. Reşidüddin'in Camiü't-tevarih'inin illüstrasyonu.

Soyluluk unvanları

  • Kaan (Kağan, ᠬᠠᠭᠠᠨ), Moğol İmparatorluğu'nun en büyük hükümdarı.[1]
  • Noyan (ᠨᠣᠶᠠᠨ), "Bir Devletin Kralı" anlamına gelen, Moğol İmparatorluğu'na bağlı bir vasal/kul devletinin yöneticisi.
  • Jinong (ᠵᠢᠨᠤᠩ), "Veliaht Prens" anlamına gelir, Büyük Kağan'ın veliahtıdır. Yuan Hanedanlığı döneminde Jinong, Karakurum'da ikamet eder ve törensel etkinlikleri yönetirdi.
  • Khan Khuu (ᠬᠠᠨ ᠬᠦᠦ), "Prens" anlamına gelir.
  • Mirza, "Prens" anlamına gelen Farsça bir terim.

Askerî Rütbeler

  • Boyan, Han'ın askeri generali, komuta etmesi için bir Ordu verilirdi.
  • Orlok, 30.000 veya daha fazla askerden oluşan bir Ordu birliğinin komutanı.
  • Tumetu-iin Noyan, "Tümen Komutanı" anlamına gelmektedir. Tümen, 10.000 askerden oluşan bir askerî birlikti. Moğol İmparatorluğu'nda 1206'da sadece dokuz tümen varken 1368'de 40 Moğol tümeni ve 4 Oyrat tümeni vardı.[1]
  • Mingghan-u Noyan, "Mingghan Komutanı" anlamına gelir. Bir mingghan 1,000 askerden oluşan bir askerî birlikti.[1]
  • Jagutu-iin Darga, "Zuut Komutanı" anlamına gelir. Bir zuut 100 askerden oluşan bir askerî birlikti.[1]
  • Arban-u Darga, "Aravt Komutanı" anlamına gelir. Bir aravt 10 askerden oluşan bir askerî birlikti.[1]
  • Nokud, Moğol ordusunun temel birlik birimi olan Moğol savaşçılarının kendileri de nokud olarak kabul edilirdi.
  • Kheshig, soylular ve nokudlardan oluşan bir imparatorluk muhafız birliği.
  • Cherbi, bir Kheshig komutanı için bir unvan.
  • Bahadur, soylu Moğol savaşçıları ki bunların Kheshig'e askere alınmaları muhtemeldi.
  • Yurtchi, bir Ordu'nun levazım subayı. Bir Yurtçi, Ordu'nun sorunsuz çalışmasını sağlamak için ekipmanı yönetmeli, organize etmeli ve diğer görevleri yerine getirmelidir.
  • Beg, "Reis" anlamına gelen Türkçe bir terimdir.

Kadın unvanları

  • Khatun (ᠬᠠᠲᠤᠨ; 可敦), "İmparatoriçe" veya "Kraliçe" anlamına gelir.[1]
  • Begüm ya da Behi (别姬), soylu bir hanımefendiye atıfta bulunan, bir bey eşi ya da kızına atıfta bulunmak için kullanılan Türkçe bir terimdir.
  • Gonji (ᠭᠦᠩᠵᠦ; 公主), bir prenses veya asil bayana atıfta bulunur.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f May, Timothy Michael, (Ed.) (2017). The Mongol empire: a historical encyclopedia. Empires of the world. I. Santa Barbara, California: ABC-CLIO, an imprint of ABC-CLIO, LLC. ss. 46-48. ISBN 978-1-61069-339-4. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Cengiz Han</span> Moğol İmparatorluğunun kurucusu ve ilk hükümdarı (1162–1227)

Cengiz Han,, Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk Kağanı olan Moğol komutan ve hükümdardır. Hükümdarlığı döneminde gerçekleştirdiği hiçbir savaşı kaybetmeyen Cengiz Han, dünya tarihinin en büyük askerî liderlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. 13. yüzyılın başında Orta Asya'daki tüm göçebe bozkır kavimlerini birleştirip, bir ulus hâline getirerek Moğol siyasi kimliği çatısı altında toplamıştır. Cengiz Han, hükümdarlığı döneminde 1206-1227 arasında, Kuzey Çin'deki Batı Xia ve Jin Hanedanı; Türkistan'daki Kara Hıtay, Maveraünnehir; Harezm, Horasan ve İran'daki Harezmşahlar, Kafkasya'daki Gürcüler, Deşt-i Kıpçak'taki Rus Knezlikleri, Kıpçaklar ile İdil Bulgarları üzerine seferler yaptı. Bunların sonucunda Pasifik Okyanusu'ndan Hazar Denizi'ne ve Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanan bir imparatorluk kurdu.

<span class="mw-page-title-main">Kösedağ Muharebesi</span> Selçuklular ile Moğollar arasında 1243 yılında yapılan savaş

Kösedağ Muharebesi, 3 Temmuz 1243 tarihinde Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar arasında gerçekleşen ve Selçuklu Devleti'nin yenilip Moğol tâbiiyetine girmesiyle sonuçlanan muharebedir. Kösedağ Muharebesi, sonuçları bakımından Türk tarihi içerisinde özel bir yere sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Avar Kağanlığı</span> Avrasyada, Panonya ve Erdelde egemen olmuş Türk kağanlığı

Pannonya Avarları, genellikle çeşitli kökenlerden gelen birkaç Avrasya göçebe grubunun ittifakı olarak kabul edilir. Genetik çalışmalar Avarların Kuzeydoğu Asya halkı olduğunu ve çoğunlukla Altay Dağları, Moğolistan ve Mançurya'daki Amur Nehri bölgesinden günümüz insanlarına benzediğini göstermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Çing Hanedanı</span> Doğu Asyada kurulan Çinin son imparatorluk hanedanı

Çing Hanedanı, 1644-1911 yılları arasında Çin'de hüküm sürmüş hanedandır. Kurucusu, Çin'in kuzeydoğusunda yaşayan Mançuların Aisin Gioro klanıdır; bu nedenle Mançu Hanedanı olarak da adlandırılır. Çin'in son imparatorluk hanedanıdır.

Askerî tarih, insanlık tarihi boyunca süregelen ve çatışma kategorisine giren olaylardan oluşur. Bunlar iki kabile arasındaki küçük çaplı dövüşmeden yeryüzündeki birey nüfusunun çoğunluğunu etkileyen düzenli ordular arasında geçen bir dünya savaşına kadar sıralanırlar. Bu olayları yazarak ya da diğer yollardan kaydeden kişilere de askerî tarihçi denir.

<span class="mw-page-title-main">Tugay</span> alaydan büyük, tümenden küçük olan askeri taktik birliği

Tugay, alaydan büyük, tümenden küçük askeri taktik birim. Personel sayısı ihtiyaçlara göre değişmekle beraber 5.000 askerden oluşan askerî birliklerdir. Organizasyonunda piyade bölüklerinden, tank gücüne, istihkâm bölüğüne her türlü ikmal ve muhabere birimine sahiptir. Tugayın en önemli özelliği, kendi kendine yetebilen en küçük askerî birlik olmasıdır. Komutanı Tuğgeneral'dir.

<span class="mw-page-title-main">Ögeday</span> Cengiz Hanın oğlu ve 2. Moğol imparatoru

Ögeday veya Ogeday, Cengiz Han'ın oğullarından biri ve halefi. Cengiz Han'dan sonra Moğol İmparatoru olmuş ve babasının yarım bıraktığı istilaları ve devlet düzenlemesini tamamlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Batu Han</span> Cengiz Hanın en büyük oğlu olan Cucinin oğlu

Batu, Cengiz Han'ın en büyük oğlu olan Cuci'nin oğludur. Moğol İmparatorluğu'na bağlı Altın Orda'nın kurucusudur. 1240 - 1255 yılları arasında Altın Orda Devleti'ni yönetmiştir. Lehistan ve Macaristan ordularını yendikten sonra kurduğu devlet Rus toprakları ve Kafkaslarda 250 yıl egemen olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Moğol İmparatorluğu</span> 13. ve 14. yüzyılda hüküm sürmüş olan, tarihin bitişik sınırlara sahip en büyük kara imparatorluğu

Moğol İmparatorluğu, 13. ve 14. yüzyıllarda tarihin en büyük bitişik imparatorluğuydu. Doğu Asya'da bugünkü Moğolistan'da ortaya çıkan Moğol İmparatorluğu, en güçlü döneminde Japon Denizi'nden Doğu Avrupa'nın bazı bölgelerine kadar uzandı, kuzeye doğru Kuzey Kutbu'nun bazı bölgelerine kadar uzandı; doğuya ve güneye doğru Hint alt kıtasının bazı bölgelerine girdi, Güneydoğu Asya'yı istila etmeye çalıştı ve İran Platosu'nu fethetti; ve batıya doğru Levant ve Karpat Dağları'na kadar uzandı.

<span class="mw-page-title-main">Börçigin</span>

Börçigin, Cengiz Han ve ardıllarının üyesi olduğu boydur. Ayrıca "Altan Urug", yani "altın soy" ve Munkak olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Halhin Gol Muharebesi</span> Savaş

Halhin Gol Savaşı (Rusça: Бои на Халхин-Голе / Boi na Khalkhin-Gole, Halha Irmağı Çatışması, Japonca: ノモンハン事件 / Nomonhan Jiken, Nomonhan Olayı, Moğolca: Халхын голын байлдаан / Khalkhin Golin Baildaan, Halha Irmağı Savaşı, SSCB-Moğolistan Halk Cumhuriyeti ile Japon İmparatorluğu-Mançu İmparatorluğu arasında 11 Mayıs - 16 Eylül 1939 tarihinde meydana gelen sınır çatışmaları.

Bugüne dek kullanılmış başlıca soyluluk unvanları şunlardır:

Hindistan'ın Moğollar tarafından istilası, 1221 – 1327 yılları arasında Hindistan yarımadasına düzenlenen çok sayıdaki Moğol İmparatorluğu istilalarını anlatır. Moğollar Kaşmir bölgesine boyun eğdirseler de Delhi Sultanlığına karşı yapılan saldırılar başarısız olur.

<span class="mw-page-title-main">Avrupa'nın Moğollar tarafından istilası</span> 13. yyda Orta ve Doğu Avrupaya yapılan Moğol istila hareketleri

Avrupa'nın Moğollar tarafından istilası, 13. yüzyılda Moğol İmparatorluğu'na bağlı Subutay komutasındaki orduların Doğu Avrupa'dan başlayarak gerçekleştirdiği seferlerin tamamıdır. Kiev Knezliği'ne karşı başlayan ilk seferlerin ardından Mohi Muharebesi ile Macaristan Krallığı ve Legnica Muharebesi ile Lehistan Krallığı (Polonya) işgal edilir. Seferlerde ordu komutanları Cengiz Han'ın torunları Batu ile Kadan olsa da Sübedey'in genel komutası belirleyici olmuştur. Moğol istilalarına bakıldığında Avrupa'nın istilası Orta Doğu ve Çin seferlerinden sonra en büyük seferlerden sayılır.

Kurultay Altay budunlarında politik ve askeri kararların alındığı meclise verilen addır. Eski Türklerde kurultaya daha çok "toy" adı verilmiştir. Günümüzde ise, hem Moğol hem de Türk topluluklarında parlamento veya seçimli toplantı anlamında kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">21. Waffen-SS Dağ Tümeni Skanderbeg</span>

21. SS Waffen Dağ Tümeni "Skanderbeg", II. Dünya Savaşı sırasında Almanlar tarafından işgal edilen bölgelerde meydana gelen partizanlara karşı oluşturulmuş 38 Waffen-SS tümeninden biridir. Bu tümenin dağ birliği olarak kurulmasının sebebi partizanların dağlarda olmasıdır. Tümenin adı Osmanlı'nın Arnavutluk'a işgaline karşı savaşan Skanderbeg, Türkçesi İskender Bey'den gelir. Tümen hiçbir zaman Wehrmacht'ın bir parçası olmamıştır. Nürnberg mahkemelerinde Waffen SS'e katılımı nedeniyle ve savaş suçları sebebiyle suç örgütü ilan edilmiştir. Sembolü ise Arnavutluk'un bayrağında da olan çift başlı kartaldır.

<span class="mw-page-title-main">Emir (makam sahibi)</span>

Emir, Arap ülkeleri, Batı Afrika, Afganistan ve Hindistan altkıtasındaki çeşitli yerlerde kullanılan bir kral, aristokrat veya askerî olarak yüksek bir makam ünvanını ifade eder. Terim, bir "komutan", "general" veya "lider" anlamına gelecek biçimde de Emîrü'l-mü'minîn olarak yaygın biçimde kullanılmıştır. Dişil formu emire kelimesidir. "Prens" olarak çevrildiğinde, "emirlik" kelimesi egemen bir prensliğe benzer. Çağdaş kullanımda bu terim, bir Emirliğin Müslüman bir devlet başkanını veya İslamî bir örgütün liderini belirtebilir.

<span class="mw-page-title-main">Ağa (ünvan)</span> Osmanlı-Türk saygı unvanı, ayrıca Osmanlıda askeri-inzibati orun

Ağa, ayrıca Aga, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki bazı sivil veya askeri görevlilerin adından sonra kullanılan Türkçe kökenli bir “sivil” ya da “askeri“ ünvandır. İtibarlı yöneticilere, birçok kuruluşun başındaki amirlere, yörelerin idaresini ellerine almış kimselere verilen bir ünvan. Aynı zamanda bazı mahkeme görevlilerine ağa ünvanı verildi. Ağalar, Osmanlı İmparatorluğu'nda çok önemli bir sosyal statüye sahipti. Ağalar, diğer imparatorluk halkının üstünde sayılırdı ve imparatorluk halkının diğer üyeleri tarafından özel saygının gösterilmesini isterlerdi. Ayrıca, ağaların çoğu zengin ve güçlü ailelerden gelirdi. Günümüzde de halk arasında ağa gücünü zenginlikten alan kişilere veya bazen de geniş topraklara sahip veya aşiret lideri durumunda olan kişilere ağa denir.

<span class="mw-page-title-main">Yarlık</span>

Yarlık, Cengiz Han'dan sonra Moğol İmparatorlarının kullandığı bir fermandır. Yarlık; idari ve yargı kararları için öncelikli davaların kayıtları ve Cengiz Han'a atfedilen özdeyişler veya sözler ile birlikte bir yönetmelik veya kararname etkisi olan üç temel hukuk kaynağından biriydi. Yarlık, Moğol İmparatorluğu'nun işleyişi hakkında önemli bilgiler sağlar.

Noyan, kökeni Moğol İmparatorluğu'nun ardıllarından Çağatay Hanlığı'nda bir otorite unvanı olarak Orta Asya hanlıklarında asil soydan gelen sivil-askeri liderleri ifade etmek için kullanılan bir Orta Asya unvanıydı. Modern zamanlarda Noyan, Asya'da ve Orta Asya'da "efendi", "prens", "başkomutan" anlamına gelen bir isim veya soyadı olarak kullanılmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.