İçeriğe atla

Moğol alfabesi

Vikipedi, Özgür Ansiklopedi'nin Moğolca Moğol alfabesi ile yazılışı

Moğol alfabesi (Moğolcaᠮᠣᠩᠭᠣᠯᠪᠢᠴᠢᠭ, Монгол бичиг Mongol biçig), Moğolca'nın yazımı için Eski Uygur alfabesi türetilen bir alfabedir. Alfabe 13. yüzyılda oluşturulmuş olup Oyrat ve Mançu dillerine de uyarlanmıştır. Moğol alfabesi yukarıdan aşağı doğru yazılır.

Alfabe 1931 yılına kadar Buryatya ve 1945 yılına kadar Moğolistan'da kullanılmıştır. Çin'e bağlı İç Moğolistan'da ise alfabe günümüzde de kullanılmaktadır. Bununla birlikte Moğolistan'ın 1990'da demokrasiye geçmesiyle birlikte alfabeye geri dönülmeye çalışılmış ve 2011'den itibaren kiril alfabesi ile resmî statüye ulaşmıştır.[1]

Harfler

Harfler Çeviri
Tek başına Sözcük başında Sözcük ortasında Sözcük sonunda Latin Kiril UFA
ᠠ‍‍ᠠ‍‍ᠠ‍ᠠ᠋a А a
ᠡ‍e Э e
ᠢ‍‍ᠢ‍‍ᠢi, yi И, Й, Ы, Ь i, ji
ᠣ‍‍ᠣ‍‍ᠣo, u О, У o, ʊ
ᠥ‍‍ᠥ‍‍ᠥ᠋‍‍ᠥ‍ᠥ᠋ö, ü Ө, Ү œ, u
ᠨ‍‍ᠨ‍‍ᠨ‍ᠨ᠌n Н n
‍ᠩ‍‍ᠩng Н, НГ ŋ
ᠪ‍‍ᠪ‍‍ᠪ‍ᠪ᠋b Б, В b, v
ᠫ‍‍ᠫ‍‍ᠫp П p
‍ᠬ‍‍ᠬq Х x
‍ᠭ‍‍ᠭ᠋‍‍ᠭ‍ᠭ᠋γ Г g, ɢ
‍ᠭ᠍‍‍ᠭ᠍‍k Х x
‍ᠭ᠌g Г g, ɢ
ᠮ‍‍ᠮ‍‍ᠮm М m
ᠯ‍‍ᠯ‍‍ᠯl Л l
ᠰ‍‍ᠰ‍‍ᠰs С s
ᠱ‍‍ᠱ‍‍ᠱš Ш ʃ
ᠲ‍‍ᠲ‍‍ᠳ᠋‍‍ᠳt, d Т, Д t, d
ᠴ‍‍ᠴ‍č Ч, Ц tʃʰ, tsʰ
ᠵ‍‍ᠵ‍j Ж, З tʃ, ts
ᠶ‍‍ᠶ‍‍ᠶy -Й, Е*, Ё*, Ю*, Я* j
ᠷ‍‍ᠷ‍‍ᠷr Р r
ᠸ‍‍ᠸ‍v В v
ᠹ‍‍ᠹ‍‍ᠹf Ф f
‍ᠺ‍‍ᠺk К
ᠻ‍‍ᠻ‍‍ᠻК
ᠼ‍‍ᠼ‍(c) (ц) ts
ᠽ‍‍ᠽ‍(z) (з) z
ᠾ‍‍ᠾ‍(h) (г, х) h
ᠿ‍(ř) (-,-)
ᡁ‍(zh) (-,-) ʈ͡ʂ
ᡂ‍(chi) (-,-)

Kaynakça

  1. ^ "Official Documents to be in Mongolian Script". UB Post. 21 Haziran 2011. 1 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2016. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Moğolistan</span> Doğu ve Orta Asyada yer alan karasal bir ülke, devlet

Moğolistan, Doğu ve Orta Asya'da bulunan denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülke toprakları tarihî Dış Moğolistan bölgesine denk düşer. Kuzeyde Rusya; güney, doğu ve batısında Çin'e bağlı İç Moğolistan ile Sincan Uygur Özerk Bölgesi vardır. Moğolistan'ın Kazakistan'a sınırı olmamasına rağmen ülkenin en batısı Kazakistan'ın doğu ucuna 37 kilometre uzaklıktadır. Ayrıca Kazakistan'dan sonra denize kıyısı olmayan en büyük ikinci ülkedir. Yüzölçümü 1.564.116 kilometre kare, nüfusu 3,3 milyon civarı olan Moğolistan, en geniş on dokuzuncu ülke ve en seyrek nüfuslu ülkedir. Ülke çok az ekilebilir toprağa sahiptir. Topraklarının çoğu bozkırdır. Kuzey ve batıda dağlar ve güneyde Gobi Çölü bulunur. Ulan Batur, ülkenin başkentidir ve yaklaşık olarak ülke nüfusun %38'ine ev sahipliği yapar. Ayrıca dünyanın en soğuk başkentlerinden biridir. Moğolistan yarı başkanlık sistemi ile yönetilen cumhuriyettir.

Soğdca, Soğutça veya Soğdakça, Orta Asya'da yer alan Soğdiana'da ve Çin'deki Soğd göçmen gruplarının yaşadığı bazı bölgelerde kullanılmış bir Doğu İran dili.

<span class="mw-page-title-main">Hangıl</span> Korecenin yerel alfabesi

Hangıl ya da Hangul, Kore alfabesidir. Hangıl, Korecede "h-a-n-g-ı-l" [한글] harflerine tekabül eden Kore harfleriyle yazılır. 1443 yılında Çosôn Hanedanlığı'ndan (*) Kral Sejong tarafından oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Moğolca</span> Moğol yerlisinin konuştuğu dil

Moğolca, Moğolistan ve civardaki bazı özerk bölgelerde resmî dil olan Asya dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Kazak alfabesi</span>

Kazak alfabesi, Kazakistan'ın resmî dili olan ve Türk dilleri ailesinde yer alan Kazakçayı yazarken kullanılan yazı sistemidir. Kazak alfabesinde tarih boyunca; Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi olmak üzere üç farklı alfabe türü kullanılmıştır. 2017 yılında, dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2025 yılına kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine kademeli olarak geçileceği belirtilmiştir. Arap alfabesi ile yazılan Kazakça, günümüzde Çin, İran ve Afganistan'da yerel olarak kullanılmaya devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Fenike alfabesi</span> tahminen MÖ 1200 yılında ortaya çıkmış, Fenike dilini yazmak için kullanılmış alfabe

Fenike alfabesi, tahminen MÖ 1200 yılında ortaya çıkmış, Fenike dilini yazmak için kullanılmıştır. Günümüzde kullanılan birçok çağdaş alfabe Fenike alfabesinden türemiştir. Paleo-İbrani alfabesi, doğrudan Fenike yazı sisteminden gelmektedir. Modern Arap alfabesinin kökeni olan Arami alfabesi; Avrupa'da Yunan alfabesi, Yunan alfabesi üzerinden Kiril alfabesi ve Latin alfabesi, Fenike alfabesinden türemiş alfabelerdir. Fenikelilerden önce yazı, resimlerden oluşmaktaydı ve her kelimeye karşılık bir resim çizilirdi. Fenikeliler, her ses için bir sembol kullanarak bu sesleri birleştirip kelimeler oluşturdular. Bu sayede cümleler, artık resimlerin birleştirilmesiyle değil; seslerin birlikteliğini içerir kelimelerin birleştirilmesiyle kuruluyordu.

<span class="mw-page-title-main">Nogayca</span>

Nogayca, Türk dillerinin Kıpçak öbeğine bağlı, Nogaylar tarafından konuşulan dildir. Ağırlıklı olarak Rusya'nın güney kesiminde konuşulur. Günümüzde Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.

GökTürkçe, Göktürk Türkçesi, Köktürk Türkçesi veya KökTürkçe, Türkçenin bilinen ve yazılı metinleri ele geçirilebilen en eski dönemine verilen isimdir. Eski Türkçe adlı dönemin ilk kısmını oluşturur. Devamında Eski Uygur dönemi yaşanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tuva Halk Cumhuriyeti</span> Komünist, 20. yüzyıl türk devleti

Tuva Halk Cumhuriyeti, 1921-1944 yılları arasında Güney Sibiryada şimdiki Tuva Cumhuriyeti topraklarında bağımsız yaşamış bir Türk cumhuriyetidir. 11 Ekim 1944'te SSCB'ye bağlanmıştır. Kuruluşta Tandı Uranhay ülkesindeki Tañnı Tuva Cumhuriyeti adı sonra Tuva Halk Cumhuriyeti olarak değiştirilmiştir. Tuva meclisinin ilk başkanı Buyan Badırgıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tuvaca</span> Rusyada bir Türk dili

Tuvaca, Tuva Türkçesi, Tuva dili, Rusya'ya bağlı özerk Tuva Cumhuriyetinde Tuvalar tarafından konuşulan Sayan dilleri grubundan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Tuva Cumhuriyeti'ndeki 250.000 civarındaki Tuva nüfusunun yanı sıra, kuzey-batı Moğolistan'da 27.000 kişi ve Çin'in adlandırmasıyla Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne Türk Dünyasındaki adlandırmayla Doğu Türkistan'a bağlı Altay İli'nde 2.400 kişi bu dili konuşmaktadır. Ayrıca Buryat Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde ve Kazakistan'da az sayıda Tuvaca konuşanlar vardır.

<span class="mw-page-title-main">Tuvalar</span> Türk etnik grubu

Tuvalar veya Tıvalar, Rusya'nın Tuva Cumhuriyeti'nde ve Moğolistan'ın kuzeyinde yaşayan bir Türk halkıdır. Dilleri Türk dilleri'nin Sibirya grubu'na ait Tuvaca'dır. Toplam nüfusları 350.000 civarındadır. Tuvalara bazı dönemlerde Soyon, Sayan, Soyot, Uranhay adları verilmiştir. Boy esasında ise Tuvaların Kırgız boyundan bazıları da Tuvaların Uygur boyundan olduğu bilinmektedir. Üst kimlik olarak Tuva adı benimsenmiştir. Moğolistan'da yaşayan Duhalar Tuvaların ayrıksı kabilesidir.

Evenki, Solon veya Suolun Tunguz dillerinin Kuzey grubuna ait ve bu dil ailesinin en büyük üyesi olan dil grubu. Dil, Negidal ve Oroçen dilleri ile de yakın ilişkilidir. Evenki dili Rusya'da (Sibirya), Moğolistan'da ve Çin'in kuzeyinde konuşulur.

İbrani alfabesinin tarihi binyıllar öncesine dayanır.

<span class="mw-page-title-main">Haltmaagiyn Battulga</span> 5. Moğolistan devlet başkanı

Haltmaagiyn Battulga, Moğol siyasetçi. Battulga Asya kıtasında bulunan Moğolistan'da 6 Temmuz 2017 tarihinden bu yana devlet başkanlığı makamında bulunmaktadır.

Moğolistan ulusal marşı 1950 yılında yazıldı. Bestesi Bilegiin Damdinsüren (1919-1991) ve Luvsanjambyn Mördorj (1919-1996) tarafından yapılmış, sözleri ise Tsendiin Damdinsüren (1908-1988) tarafından yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Moğolistan Halk Cumhuriyeti</span> 1924-1992 yılları arasında Doğu Asyada hüküm sürmüş sosyalist devlet.

Moğolistan Halk Cumhuriyeti (Moğolca: Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс, Bügd Nairamdakh Moğol Ard Uls, 1924 ile 1992 yıllar arasında Asya kıtasında bugünkü Moğolistan sınırları içerisinde egemen olan sosyalist devlet.

<span class="mw-page-title-main">Moğolistan'da turizm</span>

Moğolistan'da turizm Sosyalist Hükûmet tarafından son derece sınırlıydı, ancak Sovyetler Birliği'nin dağılması ve 1989 Devrimleri'nin ve 1990'daki Moğolistan Demokratik Devrimi'nin ardından genişlemektedir. Moğolistan, doğal doğal özelliklerin, çok çeşitli el değmemiş manzaraların, göçebe yaşam tarzının ve kültürünün mükemmel bir kombinasyonunu sunan benzersiz ve nispeten keşfedilmemiş bir seyahat yeridir. Moğolistan'daki seyahat organizasyonları yarım yüzyıl öncesine dayanır, ancak özel sektör tabanlı turizm neredeyse yirmi yaşındadır. Günümüzde Moğolistan, hepsi 56'dan fazla eğitim kurumundan mezun olan 403 seyahat şirketi, 320 otel, 647 tatil köyü ve turizm kampına sahiptir. Moğolistan, üyesi olduğu Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü'nde aktif rol almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Moğol Kiril alfabesi</span>

Moğol Kiril alfabesi, modern Moğolistan devletinde Moğolcanın standart lehçesi için kullanılan yazı sistemidir. Büyük ölçüde fonemik bir yazıma sahiptir, yani bireysel seslerin temsilinde makul bir tutarlılık vardır. Geleneksel Moğol alfabesini kullanmaya devam eden Çin'in İç Moğolistan bölgesinde yazı sistemi olarak Kiril alfabesi benimsenmemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Phagspa yazısı</span>

Phagspa yazısı, Yuan Hanedanı'nın kurucusu Kubilay Han için Tibetli keşiş Drogun Çugyal Phagpa tarafından Yuan içindeki yazılı diller için birleşik bir yazı olarak tasarlanmış bir alfabedir. Bu yazının fiili kullanımı, Moğol liderliğindeki Yuan Hanedanı sırasında yaklaşık yüz yıl ile sınırlıydı ve Ming Hanedanı'nın gelişiyle birlikte kullanım dışı kaldı.

<span class="mw-page-title-main">Resmî yazı sistemi</span> bir yargı alanında kanunla özellikle resmi olarak belirlenmiş yazı sistemi

Resmî yazı sistemi, ülkelerin, eyaletlerin ve diğer yetki alanlarının anayasalarında veya diğer geçerli yasalarında resmi olarak özel olarak belirlenmiş bir yazı sistemidir. Resmi bir dile benzer şekildedir ama resmi bir yazı sistemi çok daha nadirdir. Öncelikle resmi bir dilin pratikte iki veya daha fazla yazı sistemiyle yazıldığı durumlarda kullanılır. Bu dillerde yazı kullanımı genellikle kültürel veya siyasi çağrışımlara sahip olduğundan, resmi bir yazı sisteminin ilan edilmesi bazen kültürü veya siyaseti ya da her ikisini birden etkileme amacı taşıdığı gerekçesiyle eleştirilir. İstenen etkiler arasında eğitim, iletişim ve hayatın diğer bazı yönlerinin kolaylaştırılması da yer alabilir.