Misalli Büyük Türkçe Sözlük

Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misâlli Büyük Türkçe Sözlük (Kubbealtı Lugatı), 2005 yılı sonunda Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı tarafından yayımlanan, İlhan Ayverdi'nin hazırladığı üç ciltlik sözlük.

Yalnızca yaşayan Türkçenin sözcüklerini değil tarihten beri Türkçede kullanılan sözcükleri içerir. Böylece 100-150 yıllık metinlerin yeni kuşaklar tarafından okuyup anlaşılmasına yardımcı olmak amacı güdülmüştür. Sözlük, bir etimoloji sözlüğü olmamasına karşın sözcüklerin etimolojik açıklamaları da içermektedir. İnce kâğıda basılı üç büyük cilt, toplam 3.750 sayfadır, 46.035 ana maddeden oluşur. Ara maddelerle birlikte madde sayısı 61 bindir.

Sözlük, tam alfabetik sıralama ile hazırlanmıştır. Kelimelerin eskiden kullanılan fakat sonradan unutulan anlamlarına yer verilmiştir. Sözlükte, sözcüklerin kullanımına çeşitli metinlerden örnekler verilmiştir. 400 yazarın 1.000'e yakın eseri taranmasıyla elde edilen 100 bin örnek mevcuttur.

Sözlüğün hazırlığı 1972 yılında, yazılması ise 1976 yılında başlamıştır. 1972-1976 yılları arasındaki hazırlık döneminde 13. asırdan 20. asra kadar yazılmış eserler çeşitli akademisyenler tarafından tarandıktan sonra 1976 yılında maddeler yazılmaya başlandı. Bir süre sonra akademinin dağılması sonucu maddeleri yazma işini İlhan Ayverdi sürdürdü. Marmara Üniversitesi de bu sözlük çalışmasına katıldı.^[1] Yirmi sekiz yıllık emek sonucu 2004 yılında tamamlanmıştır.

Sözlüğün etimolojik redaksiyonunu Ahmet Topaloğlu, Arapça ve Farsça etimoloji ve imla editörlüklerini ise Mustafa Tahralı ve Hayri Bilecik yaptı. Özel uzmanlık alanı danışmaları arasında Kenan Gürsoy (felsefe), Tarık Akçal (tıp), Mustafa Fayda (ilahiyat), Fahreddin Olguner (İslam felsefesi), Uğur Derman (süsleme sanatları) ve Muhittin Serin (hat) gibi birçok bilim ve fikir adamları yer aldı.^[1]

Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı tarafından hazırlandı ve yayımlandı. 46.035 ana kelimeden meydana gelen sözlükteki kelimelerin %32'sini (13.777) Türkçe, %39'unu (17.179) Arapça, %12'sini (5.010) Farsça ve %17'sini (7516) Batı dilleri kökenli kelimeler oluşturmaktadır. Toplamda lügatte yer alan kelimelerin %32'si (13.777) Türkçe kökenli, %68'i (29.705) ise diğer diller kökenlidir.^[1]

İkinci baskısı 2006, gözden geçirilmiş üçüncü baskısı 2008, dördüncü baskısı ise 2011 yılında yapılmıştır.^[2] 3. cildin sonunda Dr. Fahrünnisa Bilecik tarafından hazırlanmış “Ekler Üzerine Bir Deneme” bölümü yer almaktadır.^[2]

2010 yılı başında 1.411 sayfalı gözden geçirilip genişletilmiş tek cilt büyük boy bir baskısı yayımlanmışken son baskısı 2020'de üç cilt olarak yapılmıştır. Ayrıca sözlüğün internet üzerinden erişilebilen bir sürümü de mevcuttur.^[3]

Kaynakça

^ ^a ^b ^c "Mustafa Bıyıklı, Osmanlıca Açısından Arap Harfli ve Latin Harfli Türkçe Lügatlerde ve Sözlüklerde Kelimelerin Karşılaştırmalı Analizleri, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) Bildiri Kitapçığı, 2007, Ankara" (PDF). 27 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2015.
^ ^a ^b "Mehmet Gürlek, Türk Sözlükçülüğünde Bir Dönüm Noktası: Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Cilt 9, Yaz 2014" (PDF). 12 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Haziran 2015.
^ "Kubbealtı Lugati İnternet Sayfası 11 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."

İlgili Araştırma Makaleleri

Türk Dil Kurumu (TDK), Türkçeyi incelemek ve Türkçenin gelişmesi için çalışmak amacıyla 12 Temmuz 1932'de Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulan kurumdur. Türkiye'nin başkenti Ankara'da yer alan kurum, Türk dili üzerine çalışmaların yapılıp yayımlandığı bir merkezdir. Türk Dil Kurumu 1955'ten başlayarak çeşitli dallarda ödüller verdi. Ödüller her yıl 26 Eylül Dil Bayramı'nda Ankara'da yapılan törenle sahiplerine verilirdi. Ödül verilen dallar farklı yönetmeliklere göre zaman zaman değişirdi. 1983'te Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu bünyesine alındıktan sonra Türk Dil Kurumu ödülleri kaldırıldı. Günümüzde "Türk Diline Hizmet Ödülleri"ni vermektedir.

Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir. Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir Batı Oğuz dili olan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur. Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 90 milyon konuşanı ile dünyada en çok konuşulan 18. dildir. Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.

Bey, Türkçede erkeklerin kullandığı sanlardan birisidir. Diğerleri ise efendi, ağa, efe, çelebi, ağabey, amca, dayıdır. Eski Türkçedeki biçimi beg idi.

Etimoloji veya kökenbilim, sözcüklerin köklerini, hangi dile ait olduklarını, ne zaman ortaya çıktıklarını, ilk olarak hangi kaynakta kayıt altına alındıklarını, ses ve anlam bakımından geçirdikleri dönüşümleri inceleyen bilim dalıdır.

Sözlük, bir dilin veya dillerin kelime haznesini (sözvarlığını), söyleyiş ve yazılış şekilleriyle veren, sözcüğün kökünü esas alarak, bunların başka unsurlarla kurdukları sözleri ve anlamlarını, değişik kullanışlarını gösteren yazılı eserdir. Eski dilde lügat, kamus denir. Leksikografi sözlükbilimidir. Sözlükçüye leksikografır denir. Lügatça, sadece bir kitapta geçen terimleri anlatır (glossary).

İlhan Ayverdi, İlhan Tolun. Türk dil bilimci, edebiyat öğretmeni.

Ferit Devellioğlu (1906-1985), Türk dil bilgini, sözlük yazarı.

İrredantizm ya da kurtarımcılık, İtalyanca kökenli bir sözcük olup dil, din, soy ve kültür birlikteliği olduğu hâlde herhangi bir devletin sınırları dışında yer alan halk ile söz konusu devletin birleşmesi fikridir. Ancak köken itibarıyla negatif bir anlam boyutu vardır. Etimoloji sözlüğünde bu kavram, "yabancı ülke topraklarındaki soydaşları gerekçe ederek yayılma siyaseti" olarak belirtilmektedir. Genelde de siyasal alanda bu anlamda kullanılmaktadır. Bir devletin, kendi sınırına yakın yaşayan soydaşlarının oturduğu bölgeleri ilhak etme politikası olarak anlaşılması söz konusudur. Türk Dil Kurumu, bu kavrama Türkçe alternatif olarak "kurtarımcılık" şeklinde bir sözcük önermektedir.

Kelime veya sözcük, tek başına anlamlı, bir ya da birbirine bağlı birden fazla biçimbirimden (morfem) oluşan, ses değeri taşıyan dil birimidir.

Öz Türkçe ya da ÖzTürkçe; yabancı sözcüklerden arındırılmış, arı durumdaki Türkçedir. Öz Türkçecilik ise kullanımdaki dil içerisinden yabancı kökenli sözcüklerin atılarak yerine Türkçe kökenli sözcüklerin kullanıma sokulmasını amaçlayan bir yaklaşımdır.

Artdamaksıl genizsil ünsüz sürekli, tonlu, art damak ünsüzüdür. IPA'da olarak ifade edilir. Genellikle <ñ> harfiyle gösterilir. Türkçede hâlâ yaşayan bir sestir ancak Türkiye Türkçesinde gösterimi yoktur. Kazak Türkçesi, Türkmen Türkçesi gibi çoğu Türk dilinde gösterilir. Kiril Abecesi kullanan Türk dillerinde n sesine karşılık gelen harfe kuyruk çizilmesi ile (Ң) gösterilir.

Okyanus Türkçe Sözlük ; Pars Tuğlacı tarafından hazırlanıp 1971 yılında Pars Yayınları tarafından yayınlanmaya başlandı. İlk baskısı İstanbul'da Sermet Matbaası'nda bastırılmıştır. Okyanus, yayınlandığı dönemine göre Türkiye Türkçesinin en büyük sözlüğü olma özelliğini uzun yıllar korumuştur. Türk ve yabancı Türkoloji ile uğraşan bilim insanlarının da en önemli başvuru kaynaklarından birisidir.

1. Cilt; Mart 1971 yılında basıldı: A- G (güzün)

2. Cilt; Ekim 1971 yılında basıldı: Ğ - M (merak)

3. Cilt; Ocak 1974 yılında basıldı: M (merak) - Z

Osmanlıca veya Osmanlı Türkçesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk anayasası olan 1876 tarihli Kânûn-ı Esâsî'de geçtiği hâliyle Türkçe, 13 ile 20. yüzyıllar arasında Anadolu'da ve Osmanlı Devleti'nin yayıldığı bütün ülkelerde kullanılmış olan, Arapça ve Farsçanın etkisi altında kalan Türk dili. Alfabe olarak çoğunlukla Arap alfabesinin Farsça ve Türkçe için uyarlanmış bir biçimi kullanılmıştır. Halk arasında bazen bu dil dönemi için "Eski Türkçe" de kullanılmaktadır.

Takvim, zamanın yüzyıl, yıl, ay, hafta ve gün gibi parçalara bölünüp düzenli bir sırayla gösterildiği çizelgedir.

<span class="mw-page-title-main">Ceset</span> Ölü bir insanın bedeni

Ceset veya naaş, ölü bir insanın bedeni. Aynı anlama gelen kadavra sözcüğü genelde tıbbî anlamda kullanılır. Cenaze töreni için hazırlanmış cesede cenaze denir.

Akıncı, veya çoğul şekli ile Akıncılar, Osmanlı İmparatorluğu'nun askerî teşkilâtında, sınır bölgelerinde, düşman ülkelerine akınlar, baskınlar tertipleyerek yıpratma harekâtında bulunan hafif süvari birlikleridir.

Lugat-ı Naci, Muallim Naci tarafından başlanıp onun ölümünden sonra Müstecabizâde İsmet tarafından tamamlanan ve ilk baskısı 1891'de yapılan Osmanlıca sözlük.

Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı ya da Kubbealtı Cemiyeti, 1970 yılında Fatih'te kurulan kültür ve sanat vakfıdır. Çemberlitaş'ta bulunan Köprülü Külliyesi'ni merkez olarak kullanan vakfın kurucuları arasında Samiha Ayverdi, Ekrem Hakkı Ayverdi, İlhan Ayverdi, Nihad Sâmi Banarlı, Fevziye Abdullah Tansel, Ergun Göze gibi yazar ve mütefekkirler bulunmaktadır.

Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022), Özbek dilinin Açıklayıcı sözlüğü olan ve altı ciltten oluşan bir sözlüktür. Kitap aynı zamanda Özbek Latin alfabesiyle hazırlanan ilk büyük sözlüktür. Proje, Özbek Dili Geliştirme Departmanı, Özbekistan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Maneviyat ve Devlet Dili Geliştirme Dairesi ve Özbekistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi'nin Özbek Dili, Edebiyatı ve Folklor Enstitüsü işbirliğiyle hazırlanmıştır.

Lehçe-i Osmânî, 1873-1876 yılları arasında Ahmet Vefik Paşa tarafından yazılmış Türkçenin ilk millî sözlüğü ve Türkçeden Türkçeye telif edilen ilk lügattir. Eserde Osmanlı Türkçesi ve Doğu Türkçesindeki sözlerin köklerine, eski-yeni hâllerine yer verilmesi Türkçenin mukayeseli şekilde incelendiğini göstermektedir.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.