İçeriğe atla

Mirza Muhammet Haydar Duğlat

Kazakistan'ın pulunda muhammet haydar duğlat'ın resmi

Mirza Muhammet Haydar Duğlat, (Mīrzā Moḥammad-Ḥaydar Doḡlāt) bir askeri general, Kaşmir'in hakimi ve bir tarih yazarıdır.

Muhammet Haydar Duğlat Türkçe konuşan, Farsça[1] ve Çağatay dillerinde yazan bir Duğlat prensidir.

Hayatı

Mirza Muhammet Haydar Duğlat, Mirza Ebu Bekir Duğlat'ın yeğeni. O Hüseyin Muhammet Kurkan'ın oğlu olur ki o Moghul Hanları ailesi ile evlenmiş ve onlara hizmet ederek yaşamını sürdürmüştür.[2]

Ahmet Han'ın 1514'te ölümü üzerine Doğu Türkistan'ın yazgısına egemen olan Sultan Said Han (1514-1533) dönemi Çağataylılar ailesinin son parlak dönemini oluşturur. Zira kendisine o devrin ünlü tarihçisi olan Mirza Muhammet Haydar Duğlat danışmanlık yapmıştır. Ayrıca 1516 yılında Aksu (Uygurca: ئاقس, Aksu shehiri, Çince: 阿克苏/阿克蘇; Pinyin: Ākèsū)'nun kuzey doğusu ile Bay'ın batısındaki Arbat (Aravan) denilen yerde, Said Han abisi Mansur Han ile görüşür ve aralarında Altı Şehir[3]'deki bu hanlığı beraber yönetmek için bir antlaşma yapılır, bu görüşmede tarihçi Haydar Mirza Duğlat'ta bulunur.

1533 yılında ilk defa Kaşmir'de Kaşgar'dan Yarkand Hanlığı veya kurucusunun adıyla Seidiye Hanlığı olarak bilinen bu hanlığın Sultanı Said Han hatırına, savaşır. Sultan Said Han'ın 1533 yılında ölümününde sonra, oğlu Abdürreşid Han Mirza Muhammet Haydar Duğlat'ın amcasını öldürtür; aynı yazgıdan korkan Haydar Duğlat, kuzey Hindistan'da hüküm süren Nasireddin Muhammed Hümayun Şah[4]'ın yanına kaçar. Haydar Duğlat, Kamran[5] (Farsça: کامران)'dan Babür'ün erkek kardeşi'ne gider.[6] Daha sonra Haydar Duğlat, savaşmak için 1540 yılında, Babür İmparatoru Nasireddin Muhammed Hümayun Şah[7] için geri döner, bu sırada askeri bir devralmak için yerel işbirliği yapar. Kısa bir süre sonra Nasireddin Muhammed Hümayun Şah, 1540 yılında Kanauj savaşında yenilgiye uğrar.

Haydar Duğlat'ın daha sonra yazdığı ve 1521-1546 yılları arası Doğu Türkistan olaylarını anlattığı eserinde Said Han dönemi ülkenin en huzurlu olduğu devir olmuştur. Sultan Reşidi Han'ın 1559'da ölümü üzerine on üç oğlundan biri olan Abdülkerim Han (1559-1591), kardeşlerinin desteği ile tahta çıkmıştır.

Mirza Haydar Duğlat, az veya çok yetenekli olsa da on yıl için Kaşmir'in yöneticisi kalmış, bu arada Tarih-i Reşidi yazmıştır. Onun Kaşmir'deki saltanatı, 1551 yılında çıkan bir isyanda öldürülünce sona ermiştir.[8]

Ailesi

Mirza Muhammet Haydar Duğlat, Kaşgar'da kalıtsal egemen olan bir aileden - duğlat emirleridir. Haydar Duğlat'ın annesi Gub Nigar Hanım, Yunus Han'ın İsan Daulat Begum'den olan üçüncü kızıdır ve en genç bir kız kardeşi olan Kutluk Nigar Hanım, Babür'ün annesidir. Babası Muhammet Hüseyin Mirza Kurkan (Yunus Han'ın kızı, Gub Nigar Hanım ile evli), Mirza Haydar Muhammed Kurkan (Esen Buga Han'ın kızı, Daulat Nigar Hanım ile evli)'ın oğlu, Emir Seyyid Ali Kurkan (Veis Han'ın kız kardeşi, Uzun Sultan Hanım ile evli)'ın oğlu, Emir Said Ahmet'in oğlu, Emir Hüdaidad'ın oğlu ki o, adı geçen kuşak altısı (Hızır Hoca (1389-1399), Şem-i Cahan (1399-1408), Muhammet (1408-1416), Nakş-ı Cahan (1416-1418), Şir Muhammet (1418-1425), Veis (1418-1428)) Moghul Hanlarına yükselmişlerdir.

Mirza Muhammet Haydar Duğlat, 1540 ile 1551[9] yılları arasında Kaşmir'i yönettir, aynı yıl çıkan bir isyanda öldürülür.

Eserleri

  • Tarih-i Reşidi (Tārīḵ-e rašīdī)

Yazdığı esere devrin Yarkent Hanlığı'nın hükümdarı Sultan Said Han'ın yerine geçen oğlu Reşidi Han'ın (1533-1559) adını vererek Tarih-i Reşidi onun adına sunan Mirza Duğlat bu devir olaylarını etraflı bir şekilde anlatır.

Notlar

  1. ^ René Grousset, The Empire of the Steppes: A History of Central Asia (1970 çeviri), sayfa 497.
  2. ^ Barthold, sayfa 622
  3. ^ Altishahr; güney Sincan'da Hotan, Yarkent, Yengisar, Kaşgar, Aksu ve Uçturfan'dan oluşan altı şehirler.
  4. ^ The Mughal or Moghul Empire of India founded by Babur has little to do with the Moghuls of Central Asia, although Babur did come into regular contact with the Moghuls in his early years. The Turks loyal to Babur were called "Chagatais" by Mirza Haidar while the term "Moghul" was reserved for the tribe of the Central Asian khans of Moghulistan. Elias, sayfa 3
  5. ^ Katman: Farsça'da çoğunlukla Farsların etkin olduğu Afganistan, İran, Pakistan ve diğeri ülkelerin tümüne verilmiş bir ad.
  6. ^ http://san.beck.org/2-9-MughalEmpire1526-1707.html 19 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  7. ^ Shahzad Bashir, Messianic Hopes and Mystical Visions: The Nurbakhshiya Between Medieval And Modern Islam (2003), sayfa 236
  8. ^ Elias, sayfa 22
  9. ^ List of Rulers: South Asia 2 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Kaynakça

  • Mansura Haidar (çevirmen) (2002), Mirza Haidar Dughlat as Depicted in Persian Sources
  • Saray Mehmet, Doğu Türkistan Tarihi (Başlangıçtan 1878'e kadar), Bayrak Matbaacılık, İstanbul-1997

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">I. Mengli Giray</span>

I. Mengli Giray 15. yüzyıl sonlarında 1467; 1469-1475 ve 1478-1515) dönemlerinde üç kez Kırım Hanlığı tahtına oturdu.

<span class="mw-page-title-main">Hokand Hanlığı</span> Türkistan coğrafyasında toprakları olmuş eski bir monarşi

Hokand Hanlığı,, bugünkü Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan ve Doğu Türkistan'ı da kapsayan bölgede 1709 ile 1876 yılları arasında hüküm sürmüş Mangıt-Ming Hanedanlığı. Buhara Hanlığı ve Hive Hanlığı ile birlikte Buhara Hanlıkları olarak anılmıştır. Başkenti Hokand olan hanlığın yönetimi içerisinde Tacikler, Özbekler, Kırgızlar, Kazaklar, Farslar, Kıpçaklar, Soğdlar, Uygurlar bulunmaktaydı. Yönettiği şehirler arasında; Hokand, Taşkent, Buhara, Semerkand, Margilan, Namangan, Fergana, Andican, Türkistan, Çimkent, Taraz(Talas), Bişkek, Oş, Zaferabad, İsfara, Aksu, Kaşgar, Hoten vb şehirler bulunmaktaydı.,

<span class="mw-page-title-main">Yakub Beg</span>

Yakub Beg, Hokand Hanlığı'nın Özbek kökenli askeri.

<span class="mw-page-title-main">Nogay Ordası</span> Türk devleti

Nogay Ordası, Altın Orda yıkıldıktan sonra 14. yüzyılın sonlarında Kafkasya ve Deşt-i Kıpçak bölgesinde Cengiz Han'ın sülalesinden olmayan Moğol Mangıt boyunun önderi Edige tarafından kurulmuş bir Türk devleti.

Mirza, Arapça "emir" kelimesiyle Farsça "zade" ekinin birleşmesiyle oluşmuş soyluluk içeren bir unvan.

<span class="mw-page-title-main">Kazan Hanlığı</span>

Kazan Hanlığı, Altın Orda'nın çöküşünden sonra, Cengiz Han'ın oğlu Cuci'nin ulusuna bağlı Toka Temür sülalesinden Uluğ Muhammed Han tarafından bugünkü Rusya topraklarında kurulmuş olan Türk devletidir. Farklı zamanlarda yaklaşık 750.000 km² alana hakim olmuştur. Ağırlık merkezi bugünkü Tataristan, Başkırdistan, Çuvaş, Mari El (Çirmişistan), Mordovya ve Udmurt (Aristan) Cumhuriyetlerinin toprakları idi.

<span class="mw-page-title-main">Yarkent İlçesi</span>

Yarkent İlçesi deniz'den yüksekliği 1189 metre yüksekte konumlanan Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesinde bir nahiye düzeyine düşürülmüş bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">I. Tahmasb</span> 2. Safevî şahı

I. Tahmasb, Safevî Devleti'nin ikinci hükümdarıdır.

Çağatay hanları listesi, bu maddede Cengiz Han'ın oğullarından Çağatay Han'ın ulusuna bağlı Çağatay Hanlığı, Doğu Çağatay Hanlığı ve Yarkand Hanlığı'nın hanlar listesi ve soy ağaçları mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Kuçar İlçesi</span>

Kuçar İlçesi,, eskiden Budizm dini yaygın olan şehir, Taklamakan Çölü'nün kuzey kenarından geçen İpek Yolu güzergâhı üzerinde konak yeridir.

<span class="mw-page-title-main">Yarkand Hanlığı</span>

Yarkand Hanlığı de denilen Doğu Türkistan'da 1514 ile 1680 yılları arasında Altışehir (Altıshahr) olarak bilinen Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu ve Uçturfan gibi şehirleri içine alan bölgede egemenlik sürmüş bir hanlıktır.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Çağatay Hanlığı</span>

Doğu Çağatay Hanlığı ya da Moğolistan Hanlığı, Tuğluk Temür 1363 yılında oğlu İlyas Hoca'yı Çağatay Hanlığı'na bağlı Doğu Çağatay Hanlığı'nın başına getirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Said Han</span>

Sultan Said Han, Yarkand Hanlığı'nı Eylül 1514'ten Temmuz 1533'e kadar yöneten bir handır.

<span class="mw-page-title-main">Abdürreşid Han</span>

Abdürreşid Han (1508-1560), Yarkand Hanlığı'nı 1533'ten 1544'e kadar yöneten bir handır.

<span class="mw-page-title-main">I. Mehmed Giray</span> 1515-1523 arasında Kırım hanı

I. Mehmed Giray, 1515-1523 döneminde sekiz yıl Kırım Hanlığı yapmıştır.

Gülçehre Begüm, Hindistan İmparatoru Babür'un kızı ve İmparator Hümâyun'un kız kardeşi olan Babür prensesidir. Daha sonra yeğeni Prens Celaleddin, büyük İmparator Ekber olarak imparatorluk tahtına çıktı.

Ayşe Sultan Begüm, Babür İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk Babür imparatoru olan Babur'un ilk eşi olarak Ferghana Vadisi ve Semerkant'ın Kraliçe eşiydi.

Mansur Han, son birleşik Çağatay Hanı. Saltanatı 1503'ten 1543 yılında ölümüne kadar sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Turpan Hanlığı</span>

Turpan Hanlığı 1487 yılında Doğu Çağatay Hanı; Yunus Han'ın ikinci oğlu Ahmed Han tarafından Doğu Türkistan topraklarının kuzeyinde kurulmuştur. Hanlığın başkenti Turpan şehridir.

Kutluk Nigar Hanım, Fergana Vadisi'nin hükümdarı Ömer Şeyh Mirza II'nin ilk karısı idi. Doğuştan Moğulistan prensesi ve Moğulistan'ın Büyük Hanı Yunus Han'ın kızıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.