İçeriğe atla

Millî Birlik Komitesi

Millî Birlik Komitesi
MBK
Genel bilgiler
Kuruluş tarihi27 Mayıs 1960
Kapanış tarihi27 Ekim 1961
TürüYasama ve yürütme organı
Kurucu Meclisin üst kanadı
Yönetici(ler)

Millî Birlik Komitesi, 27 Mayıs 1960 tarihinde Demokrat Parti Hükûmetini darbeyle devirerek siyasi iktidarı ele alan ve sonradan başına Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Cemal Gürsel'in getirildiği Türk Silahlı Kuvvetlerine mensup otuz sekiz kişilik bir askerî cuntadır.[1]

Tarihçe

Otuz sekiz kişilik komitenin üye sayısı, 12 Eylül 1960 tarihinde üyelerinden İrfan Baştuğ'un Ankara-İstanbul kara yolunda trafik kazasında ölmesi sonrasında otuz yedi kişiye düştü. Orgeneral Cemal Gürsel'in onayıyla Korgeneral Cemal Madanoğlu'nun yürüttüğü bir tasfiye sonucu, demokratik yaşama geçişe karşı çıkarak ordunun yönetimde kalmasını savunan Alparslan Türkeş liderliğindeki on dört üyenin yurt dışına "görevli" olarak gönderilmesi ile üye sayısı yirmi üçe düştü.[1] Tasfiye edilen bu gruba "Ondörtler" denmektedir. Bu işlem için komite 13 Kasım 1960 tarihinde kendini feshetti ve on dört üyesini görevden alarak yeni bir komite halinde tekrar kuruldu. Görevden alınan üyeler, dünyanın değişik yerlerinde iki yıllık mecburi hizmetle görevlendirilerek sürgüne gönderildiler. 6 Haziran 1961 tarihinde Cemal Madanoğlu'nun Silahlı Kuvvetler Birliğinin yönetime ağırlığını koyması üzerine istifa ederek emekliye ayrılmasıyla üye sayısı yirmi ikiye düştü.

Komite, çıkardığı ilk kanunla birlikte 1924 Anayasası'nın birçok hükmünü değiştiren geçici bir anayasal süreç başlattı. Bu süreçle beraber yeni bir anayasa düzenlenmesine dair çalışmalar da başlamış oldu. Hazırlanan yeni anayasanın 9 Temmuz 1961 tarihinde kabulü ile, 15 Ekim 1961 tarihinde yapılan genel seçimlerden sonra seçilen milletvekilleri ile kurulan 12. TBMM Dönemi, 25 Ekim 1961 tarihinde toplanarak askerî rejime ve dolayısıyla Millî Birlik Komitesine son verdi. Komite üyeleri, yeni anayasa gereği kurulan Cumhuriyet Senatosunun kaydıhayat (yaşam boyu) şartıyla tabii üyeleri oldular.

Millî Birlik Komitesi, görevine şu yemini ederek başlamıştır:

"Bir karşılık beklemeden; ahlak, adalet, hukuk ve insan hakları prensiplerinden ve vicdani kanaatlerimden başka bir sınırla bağlı olmaksızın kendimi Türk milletine adadım. Vatanın ve milletin mutluluğuna ve milletin egemenliğine aykırı bir ülkü gütmeyeceğim. Demokratik cumhuriyeti, yeni anayasaya göre düzenlemek ve iktidarı yeni Meclis'e devretmek ülküsüne bağlılıktan ayrılmayacağım. Bunun için şerefim, namusum ve bütün mukaddesatım üzerine ant içerim."[2]

Millî Birlik Komitesi üyeleri

Komite üyelerinin yaş ortalaması 41,1 olup, en yaşlı üye 65 yaşında olan Cemal Gürsel, en genç üye ise henüz 27 yaşında olan Muzaffer Özdağ olmuştur.[3]

#İsim27 Mayıs 1960 Tarihindeki GöreviDaha Sonraki Görevi
1 Orgeneral Cemal GürselKara Kuvvetleri Komutanı[a]Türkiye Cumhurbaşkanı
2 Orgeneral Fahri Özdilek1. Ordu Komutanı Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
3 Tümgeneral Cemal MadanoğluKKK Lojistik Başkanı Cumhuriyet Senatosu Kontenjan Senatörü
4 Tuğgeneral Sıtkı UlayHarp Okulu Komutanı Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
5 Tuğgeneral İrfan BaştuğGenelkurmay Başkanlığı Personel Başkanı Ankara Valisi
6 Kurmay Albay Ekrem AcunerKKK Harekât Şube Müdürü Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
7 Kurmay Yarbay Refet AksoyoğluKKK Harekât Şubesi Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
8 Hava Kurmay Albay Mucip AtaklıKara Harp Akademisi Öğretmeni Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
9 Hava Kurmay Binbaşı Emanullah ÇelebiHava Harp Akademisi Öğrencisi Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
10 Kurmay Binbaşı Vehbi Ersü43. Süvari Alayı II. Grup Komutanı Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
11 Kurmay Binbaşı Suphi Gürsoytrak1. Ordu 608. Topçu Taburu Komutanı Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
12 Kurmay Yarbay Kadri KaplanMSB Genel Sekreterliği Harekât Subayı Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
13 Kurmay Yarbay Suphi KaramanKKK Personel Başkanlığı Erkân Şube Müdürü Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
14 Kurmay Yüzbaşı Kamil Karavelioğlu Kara Harp Akademisi Öğrencisi Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
15 Kurmay Albay Osman KöksalCumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı Komutanı Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
16 Kurmay Albay Fikret KuytakKKK Harekât Şube Müdürü Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
17 Kurmay Albay Sami KüçükMadrid Ataşemiliteri Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
18 Kurmay Yarbay Sezai OkanGenelkurmay Plan ve Prensipler Şubesi Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
19 Tuğgeneral Mehmet Özgüneş61. Tümen Topçu Komutanı Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
20 Deniz Kurmay Binbaşı Selahattin ÖzgürDeniz Harp Akademisi Öğrencisi Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
21 Kurmay Binbaşı Şükran Özkaya3. Zırhlı Tugay Piyade Tabur Komutanı Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
22 Hava Kurmay Albay Haydar TunçkanatHava Harp Akademisi Öğretmeni Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
23 Kurmay Yarbay Ahmet Yıldız4. Tümen 13. Topçu Taburu Komutanı Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
24 Kurmay Albay Muzaffer YurdakulerGenelkurmay CENTO Şubesi Müdürü Tabii Cumhuriyet Senatosu Üyesi
25 Kurmay Albay Alparslan TürkeşKKK NATO Şubesi Müdürü Yeni Delhi Hükûmet Müşaviri
26 Kurmay Yarbay Orhan KabibayGenelkurmay CENTO Şubesi Subayı Brüksel Hükûmet Müşaviri
27 Kurmay Binbaşı Orhan ErkanlıKara Harp Akademisi Öğretmeni Meksiko Hükûmet Müşaviri
28 Deniz Kurmay Binbaşı Münir KöseoğluDeniz Harp Akademisi Öğrencisi Stokholm Hükûmet Müşaviri
29 Kurmay Yarbay Mustafa Kaplan28. Tümen Harekât Şube Müdür Vekili Lizbon Hükûmet Müşaviri
30 Tank Binbaşı Muzaffer KaranTank Taburu Harekât ve Eğitim Subayı Oslo Hükûmet Müşaviri
31 Kurmay Binbaşı Şefik Soyuyüceİstanbul 1. Asayiş Bölgesi Kurmay Başkanı Kopenhag Hükûmet Müşaviri
32 Piyade Binbaşı Fazıl AkkoyunluGenelkurmay Muhafız Taburu Komutanı Kabil Hükûmet Müşaviri
33 Deniz Kıdemli Yüzbaşı Rıfat BaykalAnkara Personel Okulu Karargâh Birliği Komutanı Tel-Aviv Hükûmet Müşaviri
34 Kurmay Binbaşı Dündar Taşer5. Zırhlı Tugay 1. Tank Taburu 2. Bölük Komutanı Rabat Hükûmet Müşaviri
35 Kurmay Yüzbaşı Numan Esin86. Piyade Alayı 1. Bölük Komutanı Madrid Hükûmet Müşaviri
36 Kurmay Yüzbaşı İrfan SolmazerKıdemli Personel Yüzbaşı Lahey Hükûmet Müşaviri
37 Kurmay Yüzbaşı Muzaffer Özdağ202. Piyade Alayı Subayı Tokyo Hükûmet Müşaviri
38 Jandarma Yüzbaşı Ahmet ErZeytinburnu İlçe Jandarma Komutanı Trablus Hükûmet Müşaviri

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ İzmir'de zorunlu izinli.

Kaynakça

  1. ^ a b Sina Akşin (Ocak 2020). Kısa Türkiye Tarihi. Milli Birlik Komitesi ve Bazı Değerlendirmeler. Türkiye İş Bankası. ss. 259-260. ISBN 9789944881722. 
  2. ^ "T.C. Resmi Gazete" (PDF). 12 Haziran 1960. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Eylül 2020. 
  3. ^ Akyaz, Doğan (2009). Askerî Müdahalelerin Orduya Etkisi - Hiyerarşi Dışı Örgütlenmeden Emir Komuta Zincirine (3. bas.). İstanbul: İletişim Yayınları. ss. 136-137. ISBN 9789750500466. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Cemal Gürsel</span> 4. Türkiye cumhurbaşkanı (1961–1966)

Cemal Gürsel, Türk asker ve devlet adamı. 27 Mayıs Darbesi sonrası oluşturulan Millî Birlik Komitesi başkanı ve Türkiye Cumhuriyeti'nin dördüncü cumhurbaşkanıdır.

<span class="mw-page-title-main">12 Mart Muhtırası</span> 1971 yılında III. Demirel Hükûmetini istifaya zorlayan askerî uyarı

12 Mart Muhtırası, 12 Mart 1971 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri Komuta Kademesinin; Genelkurmay Başkanı Orgeneral Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Faruk Gürler, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Celal Eyiceoğlu ve Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Muhsin Batur imzasıyla Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'a bir muhtıra vererek 32. Türkiye Hükûmetini istifaya zorladığı askerî müdahaledir.

<span class="mw-page-title-main">Ragıp Gümüşpala</span> Türk asker ve siyasetçi

Mehmet Ragıp Gümüşpala, Türk asker ve siyasetçi. Türk Silahlı Kuvvetlerinin 11. Genelkurmay Başkanı. 27 Mayıs Darbesi'nden sonra bu görevi yürüten Gümüşpala, Millî Birlik Komitesi tarafından emekliye sevk edildikten sonra darbeyle devrilen Demokrat Parti'nin siyasi mirasçısı olan Adalet Partisi'nin kurucu genel başkanlığını yaptı.

22 Şubat Olayı; 1962'de, Kara Harp Okulu Komutanı Kurmay Albay Talat Aydemir ve arkadaşlarının, ordu içindeki 27 Mayısçılar'ın tasfiyesi için 20 Şubat günü başlatılan atama ve gözaltına almalara karşı direnişi olayıdır.

<span class="mw-page-title-main">Cemal Madanoğlu</span> Türk asker ve senatör

Cemal Madanoğlu Türk asker. 27 Mayıs Darbesi'nin fiilî lideridir.

<span class="mw-page-title-main">Fahri Özdilek</span> Türk asker ve siyasetçi

Emin Fahrettin Özdilek Türk asker ve siyasetçi. Cemal Gürsel'in cumhurbaşkanı seçilmesi üzerine 1961 yılında kısa bir süreliğine başbakanlığa vekâlet etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">27 Mayıs Darbesi</span> Demokrat Parti hükûmetinin artan otoriterleşmesine karşı yapılan askerî darbe

27 Mayıs Darbesi, 27 Mayıs 1960 tarihinde yapılan ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerçekleşmiş ilk askerî darbe. Ayrıca 27 Mayıs Askerî Müdahalesi, 27 Mayıs İhtilali veya 27 Mayıs Devrimi olarak da anılır. Darbe emir komuta zinciri içinde yapılmamıştır, 37 düşük rütbeli subayın planları ile Tümgeneral Cemal Madanoğlu'nun komutanlığında icra edilmiştir. Kritik mevziler bu subayların ellerindeki asker ve silahlarla önce ordudaki Komuta Kademesinin etkisiz hâle getirilmesi ile ele geçirilmiştir. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes ve bazı hükûmet üyeleri tutuklanmıştır. 235 general ve 3.500 civarında subay emekliye sevk edilmiş, üniversitede bulunan 147 öğretim görevlisi görevden alınmış ve bazı üniversiteler kapatılmıştır. Bununla beraber 520 savcı ve yargıç görevden alınmıştır.

Millî Güvenlik Konseyi, 12 Eylül Darbesi ile ülke yönetimine el konulmasından sonra yasama yetkisini kullanmak üzere Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'dan oluşan askerî cunta.

Ondörtler, 27 Mayıs Darbesi'nin ardından kurulan Millî Birlik Komitesinden daha sonra ihraç edilen on dört subaya verilen ad. İktidarı bırakma yanlısı olmayan ve temel birtakım siyasi reformlara karşı çıkan grubun liderliğini ise Kurmay Albay Alparslan Türkeş yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961)</span> Türkiye Cumhuriyetinin anayasası (1961–1982)

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası veya 1961 Anayasası, 9 Temmuz 1961 tarihli referandum ile kabul edilen ve 12 Eylül Darbesi'ne kadar yürürlükte olan anayasadır.

Devrim, Ankara'da yayımlanan haftalık düşün ve sanat gazetesi.

Tabii Senatörlük, 1961 Anayasası'na göre kurulan Cumhuriyet Senatosu'nu oluşturan üç çeşit üyeden biridir. Tabii Senatörler kendi içinde iki gruba ayrılıyorlardı.

Emekli İnkılap Subaylar Derneği, 27 Mayıs Darbesi'nden sonra askerî tasfiye hareketi ile emekliye sevk edilen 235 general ve yaklaşık 5.000 subay tarafından kurulmuş dernektir. Kısaca "EMİNSU" olarak adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Temsilciler Meclisi (Türkiye)</span>

Türkiye Cumhuriyeti Temsilciler Meclisi, Türkiye Cumhuriyeti Kurucu Meclisinin alt kanadı olarak toplanmış yasama organıdır. 27 Mayıs Darbesi sonrası, 6 Ocak 1961 ile 24 Ekim 1961 tarihleri arasında 1961 Anayasası'nı hazırlamak ve "İkinci Cumhuriyet" rejimini hazırlamak için Kurucu Meclis çatısı altında Millî Birlik Komitesi ile beraber kurulmuştur. Görev yürüttüğü süre boyunca Kâzım Orbay, Lûtfi Akadlı ve İbrahim Hilmi Senil Temsilciler Meclisi Başkanlığı görevinde bulunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de anayasal süreç</span> Türk anayasal sürecinin geçmişi ve bugünü

Türkiye'de anayasal süreç, 1808 tarihinde ilan edilen Sened-i İttifak ile başlayıp günümüze kadar devam etmektedir. II. Mahmud döneminde, Alemdar Mustafa Paşa tarafından hazırlanan Sened-i İttifak, merkezî otoriteyi taşrada hâkim kılmak için Rumeli ve Anadolu âyanları ile Osmanlı Devleti arasında 29 Eylül 1808’de imzalandı. Osmanlı'da Sened-i İttifak ile Türk tarihinde ilk defa devlet iktidarı sınırlandırıldığından, bu belge Türk tarihinde ilk "anayasal belge" kabul edilmektedir. Abdülmecid döneminde 3 Kasım 1839 tarihinde Mustafa Reşid Paşa tarafından hazırlanan Tanzimat Fermanı ilan edildi. Bu ferman ile padişah, fermanda ilân edilen ilkelere ve konulacak kanunlara uyacağına yemin etti. Tanzimat Fermanı'nın tamamlayıcısı ve pekiştiricisi olan Islahat Fermanı, Abdülmecid tarafından 1856 yılında "ferman" olarak ilan edildi. Tanzimat döneminde yetişen ve Genç Osmanlılar olarak bilinen aydın ve yazarlar, Avrupa'dan etkilenerek meşrutiyet yönetimini savunmaya başladılar ve meşrutiyeti ilan ettirmek için Abdülaziz’i tahttan indirerek, yerine II. Abdülhamid’i getirdiler. 23 Aralık 1876'da Mithat Paşa’nın hazırladığı Kanun-i Esasi ilan edilerek meşrutiyete geçildi. Kanun-i Esasî, şekli kritere göre bir anayasa olarak kabul edilmektedir. Türk tarihinin ilk anayasası olan ve 12 bölüm ile 119 maddeden oluşan Kanun-i Esasî'nin 113. maddesi gereğince, padişah olağanüstü durumlarda Anayasa'yı askıya alabilirdi. II. Abdülhamid, 1877 yılında Rus savaşlarını neden göstererek Anayasa'yı askıya aldı. 1908 yılındaki askeri ayaklanma sonucu II. Abdülhamid, 1876 Anayasası'nı tekrar yürürlüğe koydu ve böylece II. Meşrutiyet dönemi başladı. 1909 yılında 31 Mart Vakası'nın meydana gelmesinden sonra tahttan indirilen II. Abdülhamid'den sonra 1909 yılında Anayasa'da önemli değişiklikler yapıldı. Bu değişikliklerle 1876 Anayasası, meşruti bir parlamenter monarşi Anayasası haline geldi.

<span class="mw-page-title-main">24. Türkiye Hükûmeti</span> I. Gürsel Hükûmeti (1960–1961)

24. Türkiye Hükûmeti veya I. Gürsel Hükûmeti, 27 Mayıs Askeri Darbesi'nin ardından Orgeneral Cemal Gürsel'in başkanlığında 30 Mayıs 1960 tarihinde kuruldu. Partiler üstü olarak kurulan hükûmet 5 Ocak 1961 tarihine kadar görev yaptı.

<span class="mw-page-title-main">25. Türkiye Hükûmeti</span> II. Gürsel Hükûmeti (1961)

25. Türkiye Hükûmeti veya II. Gürsel Hükûmeti, 27 Mayıs Askeri Darbesi'nin ardından Orgeneral Cemal Gürsel'in başkanlığında kurulan ikinci hükûmettir. Partiler üstü olarak kurulan hükûmet 5 Ocak 1961 - 20 Kasım 1961 tarihleri arasında görev yaptı.

21 Ekim Protokolü, 27 Mayıs Darbesi sonrası İstanbullu bir grup general ve albayın imzaladığı darbeye teşebbüs protokolü.

<span class="mw-page-title-main">Finlandiya Parlamentosu</span>

Finlandiya Parlamentosu, 9 Mayıs 1906'da kurulan Finlandiya'nın tek kamaralı yüksek yasama organıdır. Finlandiya Anayasası uyarınca, egemenlik halka aittir ve bu güç Parlamentoya verilmiştir. Parlamento, her dört yılda bir, D'Hondt sistemi kullanılarak seçilen 200 üyeden oluşur. Bu üyelerin 199'u Finlandiya'dan 1 tanesi ise Åland'dan seçilir.

<span class="mw-page-title-main">Ulusal Meclis (Ermenistan)</span> Ermenistanın tek meclisli yasama organı

Ermenistan Ulusal Meclisi, Ermenistan'ın tek meclisli yasama organıdır. Gayriresmi olarak Ermenistan Parlamentosu olarak da anılır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.