Mihrap

Mihrap (Arapça: محراب), camide imamın namaz kıldırırken cemaatin önünde durduğu, kıble yönündeki duvarın ortasında bulunan oyuk ve girintili yer.

Mihrap, günümüzde genellikle caminin kıble duvarı oyuk şekilde inşa edilerek ve çevresi de yazı veya diğer süs unsurları ile süslenerek yapılır. Çini, mermer veya ahşaptan yapılan ve sanat değeri oldukça yüksek mihrâplar vardır. Cami zemininden 15–20 cm. yüksek yapılanlarına da rastlanır.

Mihrabın camilere günümüzdeki şekliyle girmesi Emeviler devrine kadar dayanmaktadır. Emeviler devrinde camilerin ayrılmaz bir unsuru olarak dini hayata giren Mihrab, İlk zamanlarda, yani Peygamber döneminde renkli bir çizgi veya üzerinde belirli işaretler bulunan bir taş levha gibi herhangi bir işaret ile gösterilmekteydi. Emeviler döneminde mihraplar, yarım daire veya at nalı planlı bir niş şeklinde yapılmıştır. Yarım daire planlı niş şeklindeki ilk mihrap I. Velid zamanında Mescid-i Nebevi'de, Emevi halifesi Ömer b. Abdülaziz tarafından inşa ettirilmiştir. Daha sonra Fustat’daki Amr Camii’nde ve Şam’daki Emevi Camii’nde yapılmışsa da bu üç mihrap günümüze ulaşmamıştır. Günümüze ulaşan en erken tarihli mihrap örneği Basra Ömer Camii'nin yarım daire planlı mihrabıdır.^[1]

Selçuklu Hanedanı ve özellikle Osmanlılar zamanında yapılan taş ve çini çeşitleriyle diğer İslam ülkelerinin hiçbirinde görülmeyen bir değişiklik arz etmiştir.^[] Özellikle Bursa'daki Yeşil Camii'nin mihrabı Osmanlı mihrap mimarisine örnektir. Bu caminin çinili mihrabı kendi cinsleri arasında en büyük ölçüde yapılmış olanıdır.^[] Mihrap önünde kubbenin olması bu yapıyı, diğer İslam ülkelerindeki uygulamalardan ayıran en önemli özelliktir.

Mihrap süslemelerinde değişik renk ve stillerde şekillerin yanı sıra, "Ayet-el Kürsi" olarak bilinen Bakara sûresinin 255. âyetinin yazıldığı da olur. Dini bakımdan böyle bir gereklilik olmasa da, Mihrabın hemen üzerine başta; "Zekeriyya, Meryem'in bulunduğu mihraba her girdiğinde..." anlamına gelen Âli İmran suresinin 37. âyetinin ya da "...Yüzünü Mescid-i Haram'dan yana dön..." anlamındaki Bakara Suresi 144. ayetinin bir bölümü olmak üzere Kur'an'dan ayet yazılması zamanla oluşmuş bir gelenek haline gelmiştir.

Diğer yandan mihrabın sağ üst kısmına "Allah", sol üst kısmına "Muhammed" veya üst kısma yalnız "İhlâs" sûresinin yazıldığı da görülür. Osmanlılarda geceleri imamın namazda görülebilmesi için mihrabın iki tarafına büyük ve yüksek bir şamdan konulmakta ve bunlara dikilen kalın mumlar geceleri yakılmaktaydı. Günümüzde petrol lambalarının veya elektriğin aydınlatmada kullanılmasıyla bu şamdanlar bazı büyük camilerde süs ve hatıra olarak korunmaktadır.

Kur'an'da "mihrap" sözcüğü ve çoğulu (mehârîb) şu âyetlerde geçmektedir:

Kudüs'te Mescid-i Aksa bünyesinde, Meryem'in barındığı bir bölme anlamında şöyle kullanılmıştır:

"Rabbi onu, güzel bir şekilde kabul etti ve onu güzel bir bitki gibi yetiştirdi. Onu Zekeriyya'nın himayesine bıraktı. Zekeriyya Meryem'in bulunduğu mihrâba her girdiğinde onun yanında yiyecek, rızık buldu. "Bu, sana nereden geldi ey Meryem?" dedi". Meryem; "O, Allah tarafındandır. Şüphesiz Allah, dilediğini hesapsız bir şekilde rızıklandırır"(Âl-i İmrân Suresi, 3/37)

Namaz kılınan yer ve mabed anlamında olmak üzere ise şöyle geçmektedir:

"Zekeriyya mabedde (Mihrâb) namaz kılarken, melekler ona şöyle seslendiler: Allah sana, kendi sözüyle meydana gelen İsa'yı tasdik eden, efendi, iffetli ve salihlerden bir peygamber olan Yahya'yı müjdeliyor."

(Âli İmrân Sûresi, 3/39)

"Zekeriyya mabedden (mihrâb) kavminin önüne çıktı."

(Meryem Sûresi, 19/11)

"Ey Muhammed! Sana davacıların haberi geldi mi? Hani onlar duvardan Davud'un ibadet yeri olan "mihrâba" tırmanmışlardı."

(es-Sâd Sûresi, 38/21)

Çoğulu köşk ve saray anlamında kullanılır:

"Cinler, Süleyman'ın istediği gibi saraylar (mehârib), heykeller, havuzlar kadar büyük çanaklar ve sabit kazanlar yaparlardı."(Sebe Sûresi, 34/13)

• Minber