Meymûn el-Kaddâh

Meymun el-Kaddah (? - Hicrî 210 / M. 825^[1]) Bâtınîliğin ve İsmâ‘îl’îyye mezhebinin, özellikle de Nizârî fıkhının gerçek kurucusu. Kur'an-ı Kerîm’in "te’vil" olarak nitelendirilen mecazî tefsirinin moda olduğu dönemlerde bu görevi en ciddi şekilde üstlenerek dinî bir felsefe akımının evrim sürecini başlatan şahsiyettir. Sözde oftalmolog ama gerçekte şüphesiz ok ve mızrakların saplarının üreticisi olan Meymûn el-Kaddâh, Beşinci İsnâ‘aşer’îyye İmmâmı Muhammed el-Bakır'ın Mekkeli müridlerindi ve oğlu ʿAbd Allâh ibn-i Meymûn'a Altıncı İsnâ‘aşer’îyye İmmâmı Câʿfer es-Sâdık'ın öğretilerini nakletmişti. Böylece baba-oğul İsnâ‘aşer’îyye-İmâmiye öğretisine kuvvetle vakıf olan şahsiyetlerdendi. Aslen Huzistan Eyaleti'nde Qūraǰ al-ʿAbbās'tan olup "Gnostik-Bardesanite-Düalist" inanç sahiplerindendiler. Ayrıca, mevcut inanç ve geleneklere kuvvetle muhalif, kışkırtıcı inanç ve i'tikat sahibi Ghulat-i Şîʿa'dan Ebû’l-Hattâb el-Esedî'nin öğretilerinin de takipçisiydiler.^[2]^[3]^[4] Aḵū Moḥsen'e göre oğul "ʿAbd Allâh ibn-i Meymûn" Karmatîlik öğretisinin gerçek atasıydı.^[5]

Yaşamı ve kişiliği

İran'da Ahvaz kentinde doğdu. Makhzumî aşiretindendi. Muhammed el-Bakır ve oğlu İmâm Câʿfer es-Sâdık'ın özgürleştirdiği kölelerdendi. Onların yanında yetişerek ilâhiyat ilîmlerinde uzmanlaştı. "Meymun el-Kaddah" çevresinde zühd hayâtı yaşayan dindar bir şahsiyet olarak tanınmıştı. Gizli İsmâ‘îl’îyye hareketinin yayılması görevi için seçildi ve bu hareketin gelişiminin ve inkişaf etmesinin baş mimârı oldu. Arkasında, Aban ve ʿAbd Allâh adında iki oğlunu bıraktı.^[5]

Hakkındaki eleştiriler

"Meymun el-Kaddah" ve oğlu "ʿAbd Allâh bin Meymun" Araplar tarafından İslâmî ilke ve öğretilere karşı olmakla suçlandılar ve İslâmiyeti tahrip etmeye azmetmiş İran kökenli bir hareketin öncüleri olmakla ithâm edildiler.^[6]^[7] Hattâ daha da ileri giden bazı yazarlar tarafından sadece Arap karşıtı bir muhalefet hareketi olmaktan da öte, İslâm aleyhtarı bir devrim gerçekleştirmekle suçlandılar.^[8] Ayrıca İmâmet (İsmâ‘ilî i'tikadı)nı, içerisine Manichéisme ile Mazdaizm dinlerinde mevcût olan öğretileri sokmak suretiyle gayrî-İslâmî bir tarzda geliştirmekle de ithâm edildiler.^[9] İslâmî öğretilere şiddetle karşı çıkan "Meymun el-Kaddah" ile oğlu "ʿAbd Allâh bin Meymun" ikilisinin Araplar'a karşı duydukları kin ve nefretlerini gizleyemedikleri de aleyhlerinde ortaya atılan diğer şiddetli suçlamalar arasında yer almaktaydı.^[10]^[11]

Nizârî-Bâtınî İsmâ‘îl’îyye mezhebindeki makâmı

"Meymun el-Kaddah" ve oğulları "ʿAbd Allâh bin Meymun" ile "Aban bin Meymun" Nizârî-Bâtınî İsmâ‘îl’îyye mezhebince tâkdis edilmiş ve azizler listesine alınmışlardır.^[12] "Meymun el-Kaddah" ve oğullarının İmâm Câʿfer es-Sâdık'tan en doğru Bâtınî bilgilerin mirasını aldıklarına ve daha sonra da bunları İmâm Câʿfer es-Sâdık'ın torunu Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir'e naklettikleri inancı Bâtınî-İsmâ‘îl’îyye özellikle de Nizâr’îyye i'tikadının temelini teşkil eder.

Kaddah’îyye nazariyesi

Bu nazariyeye göre "Meymun el-Kaddah" ismi "Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir" tarafından asıl kimliğini gizlemek maksadıyla kullanılan gizli bir kod adıydı. Ayrıca Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir'in oğlu olan Vâfî ʿAhmed (ʿAbd Allâh bin Muhammed / ʿAbd Allâh el-Vâfî) de asıl kimliğini gizlemak amacıyla kendisini "ʿAbd Allâh bin Meymun" olarak tanıtmaktaydı.^[13] Daha sonra bu gizli kod adı kullanma mes'elesi İsmâilîler aleyhine de kullanılır oldu. Abbâsîler Sekizinci İsmâ‘îl’îyye imâmı Vâfî ʿAhmed (ʿAbd Allâh bin Muhammed / ʿAbd Allâh el-Vâfî)’nin Meymun el-Kaddah’ın oğlu olduğunu iddia ederek, Fâtımîler Hâlifeliği’nin neslinin aslında İmâm Câʿfer es-Sâdık’a bağlanmadığını öne sürmeğe başlamışlardı.

Kaynakça

^ Jawbari, Kashfu'l-Asrar (L. Massignon tercemesi)
^ Kaššī, Reǰāl, ed. Sayyed Aḥmad al-Ḥosaynī, Karbalā, 1963, sahife: 212 ve 332.
^ Naǰāšī, Reǰāl, Bombay, 1317/1899, s. 148.
^ Ṭūsī, Fehrest, ed. M. Ṣādeq, Naǰaf, 1356/1937, s. 129.
^ ^a ^b "Encyclopædia Iranica, ʿABDALLĀH B. MAYMŪN AL-QADDĀḤ". 16 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2014.
^ Silvestre de Sacy, Expose de la Religion des Druzes, Sahife 31, Paris, 1838.
^ Browne, E. G. A Literary History of Persia Cilt 1, sahife 405, New York, 1902.
^ W. Montgomery Watt, Islamic Philosophy and Theology, Sahife 126, Edinburgh, 1985.
^ Goeje, R.A. Nicholson.
^ Saunders, J. J., A History of Medieval Islam, sahife 128, London, 1965.
^ Balcıoğlu, Tahir Harimî, Türk Tarihinde Mezhep Cereyanları, Kanaat Yayınevi, 1940.
^ Ivanow, W. The Rise of the Fatimids, Sahife 56, Calcutta, 1942.
^ Syed Abid Ali Abid, Political Theory of the Shiites, (A History of Muslim Philosophy, Derleyen: M. M. Sharif, Cilt 1, sahife 740, Germany, 1963.)

Dış bağlantılar

Maymun al-Qaddah4 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Qaddahid teorisi2 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Jawbari, Kashfu'l-Asrar (L. Massignon tercemesi)

[2] Kaššī, Reǰāl, ed. Sayyed Aḥmad al-Ḥosaynī, Karbalā, 1963, sahife: 212 ve 332.

[3] Naǰāšī, Reǰāl, Bombay, 1317/1899, s. 148.

[4] Ṭūsī, Fehrest, ed. M. Ṣādeq, Naǰaf, 1356/1937, s. 129.

[Meymun-5] "Encyclopædia Iranica, ʿABDALLĀH B. MAYMŪN AL-QADDĀḤ". 16 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2014.

[6] Silvestre de Sacy, Expose de la Religion des Druzes, Sahife 31, Paris, 1838.

[7] Browne, E. G. A Literary History of Persia Cilt 1, sahife 405, New York, 1902.

[8] W. Montgomery Watt, Islamic Philosophy and Theology, Sahife 126, Edinburgh, 1985.

[9] Goeje, R.A. Nicholson.

[10] Saunders, J. J., A History of Medieval Islam, sahife 128, London, 1965.

[11] Balcıoğlu, Tahir Harimî, Türk Tarihinde Mezhep Cereyanları, Kanaat Yayınevi, 1940.

[12] Ivanow, W. The Rise of the Fatimids, Sahife 56, Calcutta, 1942.

[13] Syed Abid Ali Abid, Political Theory of the Shiites, (A History of Muslim Philosophy, Derleyen: M. M. Sharif, Cilt 1, sahife 740, Germany, 1963.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Fıkıh
Makale serilerinden

Kavramlar Şeriat • Ehl-i Re'y • İçtihad • Fetva
Fıkhî mezhepler Sünnîler'in Dört fıkhî mezhebi: • Hanefî (İmâm-ı Â’zam Ebû Hanîfe) • Malikî (Mâlik bin Enes) • Şafi (Şafii) • Hanbelî (Ahmed bin Hanbel) Diğer Sünnilik fıkıh mezhepleri: • Zâhirî (Davud el İsbehani ve İbn Hazm) • Selefî (Takiy’ûd-Dîn İbn-i Teymiyye) Vahhâbîler (İbn-i Abd’ûl-Vahhâb) Şiîliğin İmamiye fıkhından Üç mezhep: • Zeyd’îyye (Zeyd bin Ali bin Zeynelâbidîn) • İsmâ‘îl’îyye/Yedicilik (Nizârî ve Mustâ‘lî) • İsnâ‘aşer’îyye/İmamet (İsnâaşeriyye öğretisi) (Câferî ve Alevî) Bâtınîlik: • Dûrz’îyye • Nusayr’îyye • Ahmed’îyye Hariciler: • İbadiyye
Kaynaklar Aslî deliller Kur'an Sünnet İcma Kıyas Fer'î deliller Mesâlih-i mürsele İstihsân İstishâb Zerâyi Örf, Âdet ve Teâmül Sahâbî kavli Geçmiş Şeriatlar
Dinî Vazifeler Emr Farz Vâcip Sünnet Müstehap Mübah Nehy Mekruh Müfsid Haram
İktîsat Zekât Cizye Sadaka Vakıf Beyt-ül mal Ribâ Murabaha Tekâfül Sukuk
Sıfatlar Halife Ulema Müftü Kadı Fakih Muhaddis Molla İmam Şeyh Mevlana Ayetullah
Siyaset İslami liderlik Hilâfet İmamet Vakıf Beyt-ül mal Velâyet-i Fakih Biat Zimmi
Siyâsî mezhepler İslâm'da Siyâsî ekôller • Şîʿa-i Muhlîsîn: Sünnîler ve Zeydîler • Sünnilik (Sünnilik) • Hanefîlik • Malikîlik • Şafiîlik • Zâhîrîler • İmâm Dâvud-u Zâhîrî • Ebû Muhammed İbn Hazm • Hanbelîlik • Selefilik • Takiy’ûd-Dîn İbn-i Teymiyye • Ghulat Selef’îyyûn • Vahhabilik • Zeydîlik • Betr’îyye/Sâlih’îyye • Cerîr’îyye/Süleyman’îyye • Yemen Zeydiliki • Kâsım’îyye • Hadâv’îyye • Muhteria • Mutarrif’îyye • Alavîler • Hasan el-Utruş • Kâsım’îyye • Ghulat Zeydilik • Cârûd’îyye • Nâim’îyye • Ya'kûb’îyye • Haricîlik • Ezarikâ • Sufr’îyye • Necedât • Acrâd’îyye • İbâz’îyye • Ghulat Hariciler • Yezîd’îyye • Meymûn’îyye • Galiyye • Sebe’îyye (ʿAbd Allâh İbn-i Sebe) • Hattâbiyye (Ebû’l-Hattâb el-Esedî) • Bezîg’îyye • Hattâbiyye • Keysân’îyye • Muhtar es-Sekafi/Keysân’îyyet-ûl-Hullas • Hâşim’îyye • Harb’îyye • Muâv’îyye/Cennâh’îyye • Hâris’îyye • Beyân’îyye • Ravendiyye • Rizamiyye • Ebû Müslim Horasânî • Sinbâd • Berkûk’îyye • Havâl’îyye • Muhammira • El-Mukanna • Hurremiyye • Babekiyye • Babekiyye • Kızılbaş • Kûl’îyye • İshâk et-Türk’îyye • Riyâh’îyye • Kerbiyye • Bâtınîlik (İbn-i Meymûn) • Hallâc’îyye • Hulûl’îyye • Alevîler (Tasavvufî-Bâtınîlik) • Hulmân’îyye • Karmatîlik • Ebû Saʿid’îyye • Cennâb’îyye • Ghulat Ezoterizmyye (Bâtınîlik) • Ahmed bin el-Keyyâl bin el-Khasibî • Hâkim’îyye (Dürzîlik) • Sabbah’îyye (Alamut Kalesi) • Şîʿa: İsmâ‘îl’îyye ve İsnâ‘aşer’îyye • İmamiye (Şiilik öğretisi)-i Seb’îyye (İsmaililik)/Yedicilik • Yediciler (Yediciler) • Mustâ‘lîler (Mustali fıkhı) • Mecîd’îyye/Hâfız’îyye • Tâyyîb’îyye (Tayyib Ebu'l-Kasım) • Davudî İsmailîlik • Süleymanî İsmaililik • Alavî Buhra • Kutbî Buhra • Nizârîler (Nizâr’îyye) • İmâmiye-i İsnâ‘aşer’îyye/İmamet (İsnâaşeriyye öğretisi) • Câferîlik • Ahbâr’îyye • Usûl’îyye • Alevilik • Ghulat İmamet • Mûgır’îyye • Mansûr’îyye • Azâkıra • Albâ’îyeyye (Ulyâ’îyye) • Zemm’îyye • Ayn’îyye • Mim’îyye • Sîn’îyye • Muhammise • Şûray’îyye • Gurâb’îyye • Zübâb’îyye • Nusayrilik • Şemânîlik’den İslam’e bağlananlar • Babailik • Vefâ’îyye • Kızılbaş • Çepniler • Tahtacılar • Baba Rasûl (İlyâs’îyye) • Sarı Saltık Baba (Saltuk’îyye) • Behlül Baba • Aybek Baba • İshâk Baba (İshâk’îyye) • Burak Baba (Burak’îyyûn) • Lokman Baba (Yesevilik) • Haydar Baba (Haydarîlik) • Hacı Bektâş (Bektaşilik) • Balım Sultan (Dedebabalık) • Demir Baba (Âli’îyye) • Harabâti Baba (Harabât’îyye) • İslam’ten çıkan Dinler • Haşhaşiler • Ali İlâhîlik • Nusayrîlik • Dürzîlik • Hurûfîlik (Hurûfilik) • Nûktâvîlik (Noktacılık) • Dîn-i İlâhî • Şeyhîlik (Ahisâ’îyye) • Babilik (Ali Muhammed Şirazi) • Ezelî Bâbîler (Subh Ezel) • Bahâîlik (Bahâ’ûl-Lâh) • Ahmedîlik • İslam dışı dinler • Zerdüştlük • Zurvanizm • Mazdekçilik • Mani dini • Budizm • Sâbiîlik • Nebatiler • Luviler • Hitit mitolojisi • Yezdânizm • Yâresânîlik • Êzîdîlik • Işıkçılık Kaynak: Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayıncılık, İstanbul, 2011.