Meta-etik

Metaetik, etik anabilim dalının etik özelliklerinin, anlatım ve bildirimlerinin, tutumlarının ve yargılarının doğasını anlamak, arayıp bulmak ve ortaya çıkarmak maksadıyla uğraşan koludur.

Meta-etik, etik anabilim dalının genellikle felsefeciler tarafından kabul gören Dört ana kolundan biridir. Diğer Üç kol tasvirî etik, normatif etik ve uygulamalı etik olarak tanımlanmaktadır.

Meta-etik, normatif etik sistemlerini, onların ilk ilkeleri olan ahlak yargılarını ve etiğin ilkel terimleri olan ahlaki kavramları çözümler. Normatif etiğin yargılarına karşı oldukça eleştirel yaklaşan meta-etik; tarihsel, bilimsel, deneyimsel veya normatif yargı gerektiren-ya da ihtiva eden- bir düşünce biçimi olmayıp, ahlaki kavramların anlamını dil ve ahlak ilişkisi içinde analiz eden; analitik bir disiplin türü olan bir etik dalıdır.

Normatif etik Şu gibi durumlarda ne yapmalıyız? gibi soruların cevaplarını ararken meta-etik İyilik nedir? ve Bir şeyin iyi veya kötü olduğunu nasıl söyleyebiliriz? gibi soruların cevaplarını arar. Kısacası, meta-etik, etik değerlerin doğasını ve özelliklerini anlamaya çalışır.

Bazı teoristler, pratik etik teorilerinin anlamlı olabilmesi için öncelikle sağlam bir meta-etik teorisine sahip olmamız gerektiğini iddia ediyor. Hangi konuda ne yapacağımıza karar vermeden önce bu kararı hangi ahlaki ölçüte göre almamız gerektiğini kararlaştırmamız gerekiyor. Aksi halde günlük hayatta önemli olaylar için aldığımız önemli kararlar bile belirli bir mantığa oturtulmamış olacaktır. Meta-etik, bu tarz bir mantığı arar.

Richard Garner ve Bernard Rosen'a göre üç tip meta-etik problemi veya üç genel meta-etik sorusu vardır:,^[1]

1. Ahlaki ilkeler ve ahlaki yargılar ne anlama geliyor?

2. Ahlaki yargıların doğası nedir?

3. Ahlaki yargılar herhangi bir şekilde desteklenebilir veya savunulabilir mi?

İlk tipten sorulara bir örnek olarak: İyi ve kötü gibi sözcüklerin anlamı nedir? sorusu söylenebilir. İkinci soru tipi; ahlaki yargıların evrensel mi yoksa göreli mi olduğunu tartışır. Üçüncü soru tipine örnek olarak ise: Herhangi bir konuda, tüm seçenekler arasından neyin ''iyi'' olup neyin ''kötü'' olduğunu nasıl bilebiliriz? sorusu örnek verilebilir. Garner ve Rosen bu üç temel meta-etiksel soruyla ilgili: ''Bu sorular birbirleriyle alakasız sorular değiller. Bazen aralarından herhangi bir soru için önerilen güçlü bir cevap; bir diğerini veya hepsini birden cevaplıyor olabilir.'' demiştir.

Bir meta-etik teorisinin, bir normatif etik teorisinden farklı olarak, ''daha iyi'', ''daha kötü'', ''iyi'', ''kötü'', ''kötülük'' gibi belirli ahlaki yargılara özel bir anlam-değer vermemesine rağmen normatif etik teorisinin iddialarının sağlamlığını ve anlamını derinden etkileyebilir.

Ahlaki Anlam Bilim, "Ahlaki terimlerin ya da yargıların anlamı nedir?" sorusunu yanıtlamaya çalışır.

Bilişselci teoriler, bilişselci olmayan teorilerin aksine, değerlendirici ahlaki cümlelerin önermeleri ifade ettiğini (yani, doğru veya yanlış olma kapasitesine sahip 'doğruluğa uygun' veya 'doğruluk taşıyıcıları' olduklarını) savunur. Bilişselciliğin çoğu biçimi, tümünün hatalı olduğunu ileri süren hata teorisinin aksine, bu tür önermelerin bazılarının doğru olduğunu savunur (ahlaki realizm ve etik sübjektivizm dahil).

Ahlaki gerçekçilik (sağlam anlamda; minimalist anlam için bkz. ahlaki evrenselcilik) bu tür önermelerin sağlam ya da zihinden bağımsız gerçeklerle, yani herhangi bir kişi ya da grubun öznel görüşüyle ilgili gerçeklerle değil, dünyanın nesnel özellikleriyle ilgili olduğunu savunur. Metaetik teoriler genellikle ya bir tür realizm ya da ahlaki gerçeklere ilişkin üç "anti-realizm" biçiminden biri olarak kategorize edilir: etik sübjektivizm, hata teorisi ya da bilişsel olmayan sübjektivizm. Gerçekçiliğin iki ana türü vardır:

1- Etik natüralizm, nesnel ahlaki özelliklerin var olduğunu ve bu özelliklerin tamamen etik olmayan özelliklere indirgenebileceğini ya da bazı metafiziksel ilişkilerde (supervenience gibi) bulunduğunu savunur. Çoğu etik natüralist, ahlaki gerçekler hakkında ampirik bilgiye sahip olduğumuzu savunur. Etik natüralizm, başta faydacılar olmak üzere pek çok modern etik teorisyeni tarafından zımnen varsayılmıştır.

2- G. E. Moore tarafından ortaya atılan etik natüralizm, nesnel ve indirgenemez ahlaki özellikler ("iyilik" özelliği gibi) olduğunu ve bazen ahlaki özellikler ya da ahlaki gerçekler hakkında sezgisel ya da başka bir şekilde a priori farkındalığa sahip olduğumuzu savunur. Moore'un natüralist yanılgı olarak gördüğü şeye karşı geliştirdiği açık soru argümanı, çağdaş analitik felsefede metaetik araştırmaların doğuşundan büyük ölçüde sorumludur.

Etik öznelcilik, ahlaki gerçekçilik karşıtlığının bir biçimidir. Ahlaki ifadelerin insanların tutumları ve/veya gelenekleri tarafından doğru ya da yanlış hale getirildiğini savunur; her toplumun, her bireyin ya da belirli bir bireyin tutumları. Etik öznelciliğin çoğu biçimi görecelidir, ancak evrenselci olan kayda değer biçimler de vardır:

1- İdeal gözlemci teorisi, neyin doğru olduğunun varsayımsal bir ideal gözlemcinin sahip olacağı tutumlar tarafından belirlendiğini savunur. İdeal gözlemci genellikle diğer özelliklerinin yanı sıra mükemmel derecede rasyonel, yaratıcı ve bilgili bir varlık olarak nitelendirilir. Belirli (varsayımsal da olsa) bir özneye atıfta bulunması nedeniyle öznelci bir teori olsa da, İdeal Gözlemci Teorisi yine de ahlaki sorulara evrensel yanıtlar sağlama iddiasındadır.

2- İlahi emir teorisi, bir şeyin doğru olması için tek bir varlığın, Tanrı'nın, onu onaylaması gerektiğini ve Tanrı olmayan varlıklar için doğru olanın ilahi iradeye itaat olduğunu savunur. Bu görüş Platon tarafından Euthyphro'da eleştirilmiştir (bkz. Euthyphro problemi) ancak bazı modern savunucuları (Robert Adams, Philip Quinn ve diğerleri) vardır. İdeal gözlemci teorisi gibi, ilahi emir teorisi de öznelciliğine rağmen evrenselci olduğunu iddia eder.

Ahlaki anti-realizmin bir başka biçimi olan hata teorisi, etik iddiaların önermeleri ifade etmesine rağmen, bu tür önermelerin tümünün yanlış olduğunu savunur. Dolayısıyla, hata teorisine göre hem "Cinayet ahlaki açıdan yanlıştır" ifadesi hem de "Cinayete ahlaki açıdan izin verilebilir" ifadesi yanlıştır. J. L. Mackie muhtemelen bu görüşün en tanınmış savunucusudur. Hata teorisi ahlaki doğrular olduğunu reddettiğinden, hata teorisi ahlaki nihilizmi ve dolayısıyla ahlaki şüpheciliği gerektirir; ancak ne ahlaki nihilizm ne de ahlaki şüphecilik tersine hata teorisini gerektirmez.

Bilişselci olmayan teoriler, etik cümlelerin ne doğru ne de yanlış olduğunu, çünkü gerçek önermeleri ifade etmediklerini savunur. Non-kognitivizm, ahlaki anti-realizmin bir başka biçimidir. Bilişselciliğin çoğu biçimi aynı zamanda dışavurumculuğun da biçimleridir, ancak Mark Timmons ve Terrence Horgan gibi bazıları ikisini birbirinden ayırır ve dışavurumculuğun bilişselci biçimlerinin olasılığına izin verir. Bilişsel olmayanlar şunları içerir:

1- A. J. Ayer ve Charles Stevenson tarafından savunulan emotivizm, etik cümlelerin yalnızca duyguları ifade etmeye hizmet ettiğini savunur. Ayer, etik cümlelerin iddia değil, onaylama veya onaylamama ifadeleri olduğunu savunur. Yani "Öldürmek yanlıştır" demek "Yuh olsun öldürmeye!" gibi bir anlama gelir.

2- Simon Blackburn tarafından savunulan yarı-gerçekçilik, etik ifadelerin dilsel olarak olgusal iddialar gibi davrandığını ve karşılık gelebilecekleri hiçbir etik olgu olmamasına rağmen uygun bir şekilde "doğru" veya "yanlış" olarak adlandırılabileceğini savunur. Projektivizm ve ahlaki kurguculuk birbiriyle ilişkili teorilerdir.

3- R. M. Hare tarafından savunulan evrensel kuralcılık, ahlaki ifadelerin evrenselleştirilmiş emir cümleleri gibi işlev gördüğünü savunur. Yani "Öldürmek yanlıştır", "Öldürme!" gibi bir anlama gelir. Hare'in kuralcılık versiyonu, ahlaki reçetelerin evrenselleştirilebilir olmasını ve dolayısıyla, kendi başına doğruluk değerlerine sahip gösterge ifadeleri olmamalarına rağmen, aslında nesnel değerlere sahip olmalarını gerektirir.

Metaetik teorileri kategorize etmenin bir diğer yolu da merkeziyetçi ve merkeziyetçi olmayan ahlak teorileri arasında ayrım yapmaktır. Merkeziyetçilik ve merkeziyetçi olmayanlar arasındaki tartışma, ahlakın "ince" ve "kalın" kavramları arasındaki ilişki etrafında dönmektedir: ince ahlaki kavramlar iyi, kötü, doğru ve yanlış gibi kavramlardır; kalın ahlaki kavramlar ise cesur, adaletsiz, adil veya dürüst olmayan gibi kavramlardır.Her iki taraf da ince kavramların daha genel ve kalın kavramların daha özel olduğu konusunda hemfikir olsa da, merkeziyetçiler ince kavramların kalın kavramlardan önce geldiğini ve bu nedenle ikincisinin birincisine bağımlı olduğunu savunmaktadır. Yani, merkeziyetçiler "adil" ve "kaba" gibi kelimeleri anlamadan önce "doğru" ve "olması gereken" gibi kelimeleri anlamak gerektiğini savunurlar. Merkeziyetçi olmayanlar ise bu görüşü reddederek ince ve kalın kavramların birbiriyle eşit olduğunu ve hatta kalın kavramların ince kavramları anlamak için yeterli bir başlangıç noktası olduğunu savunur.

Merkeziyetçi olmayan yaklaşım, 20. yüzyılın sonlarında ve 21. yüzyılın başlarında etik natüralistler için, normatifliğin dilin dışlanamaz bir yönü olduğu ve kalın ahlaki kavramları ince bir ahlaki değerlendirmeye bağlı salt betimleyici bir unsur olarak analiz etmenin bir yolu olmadığı, dolayısıyla olgular ve normlar arasındaki herhangi bir temel ayrımı zayıflattığı yönündeki argümanlarının bir parçası olarak özel bir öneme sahip olmuştur.

Bu arada Allan Gibbard, R. M. Hare ve Simon Blackburn olgu/norm ayrımını savunmuşlardır; Gibbard, geleneksel İngilizcede sadece karma normatif terimler (yani ne tamamen tanımlayıcı ne de tamamen normatif olan terimler) olsa bile, olgusal tanımlamalar ve normatif değerlendirmeler arasındaki ayrımı korumamıza izin veren nominal olarak İngilizce bir metal dil geliştirebileceğimizi iddia edecek kadar ileri gitmiştir.

Ahlaki ontoloji, "Ahlaki yargıların doğası nedir?" sorusunu yanıtlamaya çalışır.

Bazı ahlaki standartlar olduğuna inananlar arasında (ahlaki nihilistlerin aksine) iki ayrım vardır:

1. Aynı ahlaki gerçeklerin ya da ilkelerin her yerde herkes için geçerli olduğunu savunan evrenselciler;
2. Farklı ahlaki olguların veya ilkelerin farklı insanlar veya toplumlar için geçerli olduğunu savunan görececiler.

Ahlaki evrenselcilik (veya evrensel ahlak), bazı etik sistemlerin veya evrensel bir ahlakın evrensel olarak, yani kültür, ırk, cinsiyet, din, milliyet, cinsellik veya diğer ayırt edici özelliklerden bağımsız olarak tüm akıllı varlıklar için geçerli olduğuna dair metaetik pozisyondur. Bu sistemin kaynağının ya da gerekçesinin örneğin insan doğası, acıya karşı ortak kırılganlık, evrensel aklın talepleri, mevcut ahlaki kodlar arasında ortak olan ya da dinin ortak emirleri olduğu düşünülebilir (ancak bu sonuncusunun aslında ahlaki evrenselcilik olmadığı, çünkü Tanrılar ve ölümlüler arasında ayrım yapabileceği ileri sürülebilir). Ahlaki evrenselcilik, ahlaki göreceliliğin çeşitli biçimlerine karşıt bir pozisyondur.

Öznelci ideal gözlemci ve ilahi emir teorileri ile R. M. Hare'in bilişselci olmayan evrensel kuralcılığı gibi istisnalar olsa da, evrenselci teoriler genellikle ahlaki gerçekçilik biçimleridir. Ahlaki evrenselcilik biçimleri şunları içerir:

•   Değer tekçiliği, tüm malların tek bir değer ölçeğinde orantılanabilir olduğunu savunan yaygın evrenselcilik biçimidir.
•   Değer çoğulculuğu ise iki ya da daha fazla gerçek değer ölçeği olduğunu, bunların bilinebileceğini ancak birbirleriyle kıyaslanamayacağını, dolayısıyla bu değerlerin önceliklendirilmesinin ya bilişsel olmadığını ya da öznel olduğunu iddia eder.Örneğin bir değer çoğulcusu, hem rahibe olarak hem de anne olarak yaşamın gerçek değerleri (evrenselci anlamda) gerçekleştirdiğini, ancak bunların birbiriyle bağdaşmadığını (rahibeler çocuk sahibi olamaz) ve hangisinin tercih edilebilir olduğunu ölçmenin tamamen rasyonel bir yolu olmadığını iddia edebilir. Bu görüşün önemli bir savunucusu Isaiah Berlin'dir.

Ahlaki görecelilik, tüm ahlaki yargıların kökenlerinin ya toplumsal ya da bireysel standartlara dayandığını ve ahlaki bir önermenin doğruluğunun nesnel olarak değerlendirilebileceği tek bir standardın bulunmadığını savunur. Metaetik görececiler, genel olarak, "iyi", "kötü", "doğru" ve "yanlış" gibi terimlerin tanımlayıcı özelliklerinin evrensel doğruluk koşullarına değil, yalnızca toplumsal geleneklere ve kişisel tercihlere tabi olduğuna inanırlar. Aynı doğrulanabilir gerçekler kümesi göz önüne alındığında, bazı toplumlar veya bireyler, toplumsal veya bireysel normlara dayalı olarak ne yapılması gerektiği konusunda temel bir anlaşmazlık yaşayacaktır ve bunları bağımsız bir değerlendirme standardı kullanarak karara bağlamak mümkün değildir. Söz konusu standart, örneğin sıcaklığı değerlendirmek ya da matematiksel doğruları belirlemek için kullanılan bilimsel standartların aksine, her zaman toplumsal ya da kişisel olacak ve evrensel olmayacaktır. Bazı filozoflar ahlaki göreceliliğin bilişselciliği gerektirmediğini savunurken diğerleri bunu bir tür bilişselcilik olarak değerlendirmektedir. Tüm rölativist teoriler olmasa da bazıları ahlaki sübjektivizmin formlarıdır, ancak tüm sübjektivist teoriler rölativist değildir.

Etik nihilizm olarak da bilinen ahlaki nihilizm, hiçbir şeyin özünde ahlaki değere sahip olmadığını savunan metaetik görüştür. Örneğin, bir ahlaki nihilist, her ne sebeple olursa olsun birini öldürmenin özünde ne ahlaki olarak doğru ne de ahlaki olarak yanlış olduğunu söyleyecektir. Ahlaki nihilizm, ahlaki ifadelerin evrensel olmayan bir anlamda özünde doğru ya da yanlış olmasına izin veren ancak ahlaki ifadelere herhangi bir statik doğruluk değeri atfetmeyen ahlaki görecelilikten ayırt edilmelidir. Sadece doğru ifadeler bilinebildiği ölçüde, ahlaki nihilistler ahlaki şüphecilerdir. Ahlaki nihilizmin çoğu biçimi bilişselci değildir ve bunun tersi de geçerlidir, ancak evrensel kuralcılık (anlamsal olarak bilişsel olmayan ancak esasen evrensel olan) gibi dikkate değer istisnalar da vardır.

Ahlaki epistemoloji, ahlaki bilginin incelenmesidir. "Ahlaki yargılar nasıl desteklenebilir ya da savunulabilir?" ve "Ahlaki bilgi mümkün müdür?" gibi soruları yanıtlamaya çalışır.

Ahlaki cümlelerin bilişselci bir yorumu varsayılırsa, ahlak, ahlakçının ahlaki olgular hakkındaki bilgisi ile gerekçelendirilir ve ahlaki yargıları gerekçelendiren teoriler epistemolojik teorilerdir. Ahlaki epistemolojilerin çoğu, ahlaki şüpheciliğin aksine, ahlaki bilginin bir şekilde mümkün olduğunu varsayar (ampirizm ve ahlaki rasyonalizm dahil). Bunlar arasında, ahlaki sezgiciliğin aksine, ahlaki bilginin ahlaki olmayan bir tür epistemik süreç temelinde çıkarımsal olarak elde edildiğini savunanlar da vardır.

Empirizm(Deneycilik), bilginin öncelikle gözlem ve deneyim yoluyla elde edildiği doktrinidir. Ampirik bir epistemolojiyi ima eden metaetik teoriler şunları içerir:

•   Ahlaki olguların ahlaki olmayan olgulara indirgenebileceğini ve dolayısıyla aynı yollarla bilinebileceğini savunan etik natüralizm; ve
•   Etik öznelciliğin en yaygın biçimleri, ahlaki olguların bireysel görüşler veya kültürel geleneklerle ilgili olgulara indirgendiğini ve dolayısıyla bu geleneklerin gözlemlenmesiyle bilinebileceğini savunur.

Bununla birlikte, ahlaki gerçeklerin rasyonel bir süreç yoluyla bilinebileceğini ima eden ideal gözlemci teorisi ve ahlaki gerçeklerin yalnızca kişisel görüşler olduğunu ve bu nedenle yalnızca iç gözlem yoluyla bilinebileceğini savunan bireyci etik öznelcilik gibi öznelcilik içinde istisnalar da vardır. Etiğe ilişkin ampirik argümanlar, dünyanın nasıl olduğunun tek başına insanlara nasıl davranmaları gerektiğini öğretemeyeceğini ileri süren "gereklilik" (is-ought) sorunuyla karşılaşır.

Etik rasyonalizm olarak da adlandırılan ahlaki rasyonalizm, ahlaki hakikatlerin (ya da en azından genel ahlaki ilkelerin) a priori olarak, yalnızca akıl yoluyla bilinebileceği görüşüdür. Felsefe tarihinin önde gelen isimlerinden Platon ve Immanuel Kant ahlaki rasyonalizmi savunmuşlardır. David Hume ve Friedrich Nietzsche ise felsefe tarihinde ahlaki rasyonalizmi reddeden iki figürdür.

Ahlaki rasyonalizmi savunan son dönem filozoflar arasında R. M. Hare, Christine Korsgaard, Alan Gewirth ve Michael Smith yer almaktadır. Bir ahlaki rasyonalist herhangi bir sayıda farklı anlam teorisine de bağlı olabilir; ahlaki realizm rasyonalizmle uyumludur ve öznelci ideal gözlemci teorisi ve bilişsel olmayan evrensel kuralcılık her ikisi de bunu gerektirir.

Etik sezgicilik, bazı ahlaki gerçeklerin çıkarım yapılmaksızın bilinebileceğini savunan görüştür. Yani, bu görüş özünde ahlaki inançlar hakkında bir temelciliktir. Böyle bir epistemolojik görüş, önermesel içeriklere sahip ahlaki inançlar olduğunu ima eder; dolayısıyla bilişselcilik anlamına gelir. Etik sezgicilik yaygın olarak ahlaki gerçekçiliği, ahlakın nesnel gerçekleri olduğu görüşünü ve daha spesifik olmak gerekirse, bu değerlendirici gerçeklerin doğal gerçekliğe indirgenemeyeceği görüşü olan etik doğalcılığı önerir. Bununla birlikte, ne ahlaki gerçekçilik ne de ahlaki doğalcılık bu görüş için gerekli değildir; çoğu etik sezgici bu görüşlere de sahiptir. Etik sezgicilik hem "rasyonalist" hem de ahlaki duyu teorisi olarak bilinen daha "ampirist" bir çeşitliliğe sahiptir.

Ahlaki şüphecilik, tüm üyeleri hiç kimsenin ahlaki bilgiye sahip olmadığını gerektiren metaetik teoriler sınıfıdır. Pek çok ahlaki şüpheci aynı zamanda ahlaki bilginin imkânsız olduğuna dair daha güçlü, farklı bir iddiada bulunur. Ahlaki şüpheciliğin biçimleri arasında, bunlarla sınırlı olmamakla birlikte, hata teorisi ve bilişselciliğin tüm biçimleri olmasa da çoğu biçimi yer alır.