Mermer
Mermer, metomorfizma olayı sonucunda kalker ve dolomitik kalkerlerin yeniden kristalleşmesiyle meydana gelmiş bileşimdir. Bileşimlerinin %90-98'i CaCO3'ten (Kalsiyum karbonat) oluşmaktadır. Düşük oranda MgCO3 (Magnezyum karbonat) içermektedir. CaCO3 kristallerinden oluşan mermerlerde esas mineral “Kalsit” tir. Aynı zamanda az miktarda silis, silika, feldspat, demiroksit, mika, fluorin ve organik maddeler bulunabilir. Renkleri genellikle beyaz ve grimsidir. Fakat yabancı maddeler nedeniyle sarı, pembe, kırmızı, mavimtırak, esmerimsi ve siyah gibi renklerde de olabilirler. Mikroskop altında incelendiğinde, birbirine iyice kenetlenmiş "Kalsit Kristalleri"nden oluştuğu görülür.[1]
Endüstriyel anlamda “mermer”; kesilip parlatılabilen her cins taş mermer olarak kabul edilmektedir. Taşın cinsi ve içeriği ne olursa olsun büyük ebatta blok elde edilebilme, kesilme ve cilalanma gibi özellikler göstermesi, o taşın mermer olarak kabul edilmesine kafi gelmektedir. Bunlardan granit, diyabaz, lösitli siyenit, fanolit ve serpantinler gibi magmadan türeyen kayaçlar da bu suretle mermer tanımının içine girmektedir.[2]
5 Haziran 2004 tarihli ve 25483 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Maden Kanununda Mermer;‘ II. Grup madenler; Dekoratif taşlar, Traverten, Kalker, Dolomit, Kalsit, Granit, Siyenit, Andezit, Bazalt ve benzeri taşlar’ içerisinde yer almaktadır.[3]
Tarihçe
Milattan önceki devirlerde inşa edilmiş birçok eserde mermere rastlanmaktadır. Bu eserlerde kullanılan mermerlerin türleri çok çeşitli olmakla birlikte ebatlarının çok büyük olduğu dikkat çekmektedir. Tarihi, antik tapınaklarda, mermer heykel'lerde, saraylarda, Mısır firavun mezarlarında, piramitlerde, surlarda, kalelerde, stadyum ve açık hava tiyatrolarında mermere sıklıkla rastlanmaktadır.[1][4]
Türkiye'deki mermer yatakları ve ocaklarının pek çoğu milattan önce Romalılar, Bizanslılar ve Yunanlar tarafından işletilmiştir. Türkiye'deki mermer yataklarının büyük bir kısmı özellikle[5] tarihi şöhreti olan Afyon-İsçehisar - Bacakale, Denizli - Honaz, Çal, Kaklık, Kocabaş, Gürlek, Sarayköy, İzmir- Efes, Kütahya - Altuntaş - Çalça, Bileceik - Gülümbe - Lümbe, Bursa - İznik, İzmit - Gebze, Ankara - Koçhisar, Yozgat - Akdağı, Niğde - Gümüşler başta olmak üzere tüm bölgelere yayılmış durumdadır.[6]
Anadolu'da hakimiyet sürmüş medeniyetler bu mermerin bir kısmını memleket dahilinde yapı ve eserlerde kullanmışken büyük bir kısmını da Avrupa'ya göndermişlerdir.[7][8]
Mermerin sınıflandırılması
Mermerle hiçbir alakası olmadığı halde günümüzde içeriklerinde (ca) bulunmayan çeşitli renkteki granitler, diyabazlar ile az miktarda (ca) ve (mg) ihtiva eden travertenler, serpatinler, (mg) içeriği yüksek dolomitik kalkerler ve içinde fosil bulunan sedimanter kalkerler mermer sınıfından sayılmaktadır.[1] Mermerler, oluşum esnasındaki şartlara bağlı olarak farklı mineralojik, kimyasal ve yapısal özelliklere sahip olmaktadır. Bu sebeple farklı şekillerde sınıflandırılırlar.
- İnce taneli mermer (1 mm)
- Orta taneli mermer (1–5 mm)
- İri taneli mermer (5 mm)
- Büyük taneli mermer(1–2 cm)
Mineral bileşim ve oranlarına göre
- Mermer; %95 kalsit (CaCO3) içerir. Masif yapıda ve taneli dokuya sahiptir. Kalsiyum karbonat minerallerinin deniz dibinde çökelip taşlaşmasıyla oluşan bir metamorfik kayaçtır.
- Kalkşist; %60-70 kalsit içerir. Şisti yapıda ve yönlü dokuya sahiptir. Klorit, epidot, m, ka ve lepidolit gibi diğer mineralleri içerebilir.
- Spolen; %80 kalsit içerir. Şisti yapıda ve yönlü dokuya sahiptir. Flaapit, tremotil, diopsit, plajioklas ve gröna gibi diğer mineralleri içerebilir.
- Mermer-Skarn; %80-90 kalsit içerir. Masif yapıda ve taneli dokuya sahiptir. Epidot, diopsit, gröna, olivin ve plajioklas gibi diğer mineralleri içerebilir.
Yapı ve dokularına göre[2]
- Masif mermer; kompakt görünümlü, ince ve iri tanelidir.
- Laminal mermer; renkli şeritli görünümde, ince taneli şeritler farklı mineral veya elementler içerirler.
- Şisti mermer; yapraklı yapıda ve önemli miktarda mika içermektedir.
- Breşik mermer; tekrar kırılmış ikincil minerallerle dolgulanmıştır. Ana dolgular farklı renk ve mineral içerikli olabilirler.
Jeolojik olarak
- Magmatik kayaçlar (Granit, diyabaz, siyenit vb.)
- Metamorfik kayaçlar (Hakiki mermerler, rekristalize kireçtaşları vb.)
- Sedimanter kayaçlar (Travertenler, oniks mermerler, çakıltaşı (=konglomera) vb.)
Magmatik kökenli taşlar
Gerçekte mermer olmadıkları halde, mermerin endüstriyel tanımı içerisinde değerlendirilen, güzel görünümlü, cila kabul eden ve yeterince büyüklükte blok elde edilebilen magmatik kökenli kayaçlardır. Bileşimlerinde kuvars, hornblend ve diğer silikatlar bulunur. Bu yüzden blok üretimleri, kesilip parlatılabilmeleri oldukça zordur. Fakat diğer mermer cinslerine göre daha dayanıklıdırlar. Granit, diyabaz, lösitli siyenit ve serpantinler Türkiye'de en çok tanınan magma kökenli mermer örnekleridir.[10]
Travertenler
CaCO3'lü magma getiriminin (sıcak kaynak suları) atmosferle temas ettikleri yeryüzüne çıkış yerlerinde çıkış anındaki basınca, suyun sıcaklığına ve içerdikleri madensel tuzların yoğunluğuna bağlı olarak amorf veya çok küçük kristalcikler halinde CaCO3'lü çökelek meydana getririrler. Magma suyunun sıcaklığı çok fazla ve kalsiyum bikarbonat oranı çok yüksek olursa; çökelme hızla meydana gelecektir. Bu şekilde meydana gelen oluşuma traverten çökelmesi denir. Bu taşların hafif veya fazla miktarda bitki sap ve yaprakları ayrıca deniz ve kara canlılarının fosillerini içerenlerine "Kalker Tüfü" denir. Kalker Tüflerine en güzel örnek; dünyada eşsiz olduğu bilinen ve sadece Türkiye'de özellikle ve büyük bir kısmı Denizli ve çevresinde çıkartılan üreticisine göre chocolate veya cappuccino adıyla anılan türdür. Travertenler inşaat bakımından önemli kayaçları teşkil ederler. bunlar büyük bloklar halinde uygulandığı gibi, kesmek suretiyle kaplama malzemesi olarak da kullanılırlar.[11][12]
Traverten uygulama türleri[13]
- Honlama :Traverten fayansın yüzeyinin belli başlı aşındırıcılarla yarı mat hale getirilmesidir. İyi bir honlanmış yüzey, ne ışığı yansıtacak kadar parlak, ne de kaba mattır, saten dokusunu andırır.
- Cilalama :Traverten fayansın yüzeyinin belli başlı aşındırıcı gruplar ile ışığı yansıtacak kadar mükemmel pürüzsüz bir yüzeye ulaştırılmasıdır.
- Fırçalama (Patinato) :Traverten fayansın yüzeyinin özel aşındırıcı fırçalar ile eskitilmiş bir doku kazanıncaya kadar aşındırılmasıdır.
- Kenar Kırma :Traverten fayansın kenarlarının mekanik işlemler sayesinde hafifçe kırılarak antik, eskitilmiş bir doku kazanmadırılmasıdır.
- Eskitme - Tamburlama :Traverten ürünlerin çağlar boyunca maruz kalacağı erozyon ve eskimiş görünümünün mekanik yollar ile kazandırılmasıdır.
- Dolgu :Travertenin bünyesinde doğal olarak bulunan boşlukların veya gözeneklerin özel çimento veya kimyasal maddeler ile doldurulmasıdır.
- Cross - Amerikan Kesimi :Travertenin tabakalarına paralel olarak yapılan kesimdir. Bu tip kesim daha az hareketle ve durağan bir doku görünümü vermektedir.
- Damar - Vein Kesim :Travertenin tabakalarına dik olarak yapılan kesimdir. Travertenin tüm doğal güzelliği ve çizgisel yapısallığı göz ününe serilir.
Diyabazlar
Yeşil ve yeşilin tonlarında görünüme sahip sert doğal taşlar grubunu oluşturan, derin magma kökenli yarı derinlik kayaçlarıdır. Kimyasal bileşimdeki silis oranı %45-52 arasında değişmektedir. Mineral bileşimleri proksen ve plajioklaslardan oluşmaktadır. Hiçbir zaman kuvars ve K-feldspatları içermezler.
Siyenitler; kabaca “kuvarssız granit” olarak bilinirler. Renkli elemanlarına göre isim alırlar. Biototli siyenit, horblendli siyenit, ojitli siyenit ve lösitli siyenit gibi. Granitlerden kuvarsın azalması ile ayrılan bu taşlar nadiren porfirik dokulu, iri veya ince tanelidirler ve yumuşak değillerdir.[14]
Serpantinler
Olivin ve olivinli peridotit, gabro ve diyabaz gibi magma kayalarının, suyun tesiri ile hidratlaşmasıyla meydana gelirler. Bazen de dolomitin sıcak SiO2'li sudan etkilenmesinden meydana gelirler. SiO2 içerikleri %45’ten azdır. Renkleri; yeşil, sarımsı, kırmızı, kahve ve siyahımsıdır. Değişik renkler nedeniyle genelde lekeli ve alacalı görünüştedirler. Oldukça yoğun ve serttirler.[15][16]
Oniks Mermerler
Magma getirimi CaCO3'lü suyun sıcaklığı oldukça düşük, içeriği bakımından daha fazla madeni tuzlar içermekte ve su miktarı da az ise; çökelme işlemi daha yavaş bir şekilde gerçekleşecektir. Bu şartlarda meydana gelen taş; kristalize, yoğun ve oldukça saydamdır. Bu taşlara onik mermer veya "Su Mermeri" denilmektedir. Genellikle beyaz, kırmızı, sarı ve yeşil renkte olup yarı saydamdırlar. Işık 1-3,5 cm derinliğine geçebilir. Gerçek Oniks; bileşimi silis olan bir Kalsedun taşıdır. Ziynet eşyası olarak kullanılır. Oniks mermeri ise; bünyesi Gerçek Oniks’e az çok benzer olmakla beraber, bileşim olarak CaCO3'ten oluşmaktadır. Kristal taneleri Aragonit'tir.[17]
Diğer mermer türleri
- Akitanya mermeri
- Carrara mermeri
- Cipollino mermeri
- Cockeysville mermeri
- Connemara mermeri
- Kreol mermeri
- Etowah mermeri
- Fileto mermeri
- Yule mermeri
- Wunsiedel mermeri
- Tuckahoe mermeri
- Alabama mermeri
- İsveç yeşil mermeri
- Pavonazzetto mermeri
- Paryan mermeri
- Nero Marquina mermeri
- Nakşa mermeri
- Makrana mermeri
- Prokonnesos mermeri
Mermer üretimi
Dünyanın en zengin doğal taş oluşumlarının bulunduğu Alp kuşağında yer alan Türkiye, çok çeşitli ve büyük miktarda mermer rezervine sahiptir. Türkiye, bu kaynaklara ilaveten gelişmekte olan sanayisi ve üretimde kullandığı teknoloji ile dünyanın en önemli doğal taş üreticileri arasında yer almaktadır.
Bu önemli rezervler Anadolu ve Trakya boyunca geniş bir bölgeye yayılmıştır. Afyon, Denizli, Bilecik, Balıkesir, Muğla, Amasya, Elazığ ve Diyarbakır rezervlerin yoğunlaştığı illerdir. Türkiye'de 80’nin üzerinde değişik yapıda, 120’nin üzerinde değişik renk ve desende mermer rezervi belirlenmiştir. Sektörde 500’den fazla ocak, 900’ün üzerinde fabrika ve 5000 civarında atölye faaliyet göstermektedir.[18]
| Dünyada mermer üretim miktarları[19] | ||
|---|---|---|
| Sıra | Ülke | Üretim Miktarları (Ton) |
| 1 | Çin | 11.000.000 |
| 2 | İtalya | 8.700.000 |
| 3 | İspanya | 4.500.000 |
| 4 | Hindistan | 4.500.000 |
| 5 | Brezilya | 2.000.000 |
| 6 | Kore | 2.000.000 |
| 7 | Türkiye | 2.000.000 |
Dış bağlantılar
- Türkiye Maden mühendisleri odası20 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Türkiye'de mermerlerin cinsleri ve yerleri PDF 9 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Türkiye ve dünyada mermercilik PDF 27 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c PDF 27 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Türkiye de Mermercilik Mustafa Arıkan 12 Mart 2012 erişim
- ^ a b c [hhttp://www.maden.org.tr/resimler/ekler/145.pdf PDF] 9 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Türkiye de Mermercilik syf 690-78 Mustafa Arıkan 12 Mart 2012 erişim
- ^ http://www.maden.org.tr/mevzuat/mevzuat_detay.php?kod=57 13 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Mevzuat
- ^ Missouri. Geological Survey, Division of Geology and Land Survey (2004). syf 49 Turkish Marble (İngilizce). 14 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ Muharrem Bayar. Mermerin tarih yazdığı şehir: İSCEHİSAR. ISBN 9759230909. 27 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ Donato Attanasio,Mauro Brilli (2006). The isotopic signature of classical marbles,syf 185-189 Turkish Marble (İngilizce). 14 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ Oliver Bowles, D. M. Banks (1930). Marble (İngilizce). 14 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ Jona Lendering (2006). Roma Mermer Şehir. ISBN 6051050713.
- ^ http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik491c3.pdf 22 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF mermerler
- ^ Avrupa Birliği Mermer Ürünleri Piyasası Araştırması. İTO. 1999. ISBN 9758142011.
- ^ http://www.ito.org.tr/Dokuman/Sektor/1-64.pdf 15 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İTO PDF
- ^ http://fbe.dpu.edu.tr/dergi_son/sayilar/fbe_sayi11/11.pdf 14 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. DPU PDF
- ^ http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/makine_tek/moduller/dairesel_testerelerle_kesme.pdf 17 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. MEB Traverten uygulama
- ^ http://www.ankara.bel.tr/AbbSayfalari/ABB_Nazim_Plani/rapor/4-dogal-yapi.pdf 17 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF diyabazlar, mermerler
- ^ http://www.mta.gov.tr/mta_web/kutuphane/mtadergi/58_5.pdf 21 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF Serpatinler
- ^ ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik491c3.pdf PDF mermer, serpatin
- ^ http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik491c3.pdf 22 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF Oniks mermerler
- ^ Ersal Yavi. Mimarlık ve Sanatta Anadolu Mermerleri, Anadolu Mermer Uygarlığ. ISBN 9757045012. 14 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ DOĞAL TAŞ VE MERMER RAPORU TMMOB 2005 (Türkçe) erişim: 12.03.2012 — [1] 31 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
