İçeriğe atla

Merkezsiz finans

Likidite havuzu değişimleri tarafından yaygın olarak kullanılan temel fiyatlandırma fonksiyonunun grafiği.

Merkezsiz finans, (İngilizce: Decentralized Finance, genellikle DeFi şeklinde kısaltılır), geleneksel finansal araçları sunmak için brokerler, borsalar veya bankalar gibi merkezî finansal hizmet sağlayıcılarına güvenmeyen, bunun yerine blok zincirler (İngilizce: Blockchains) aracılığıyla akıllı sözleşmeler (İngilizce: Smart Contracts) kullanan blok zinciri tabanlı bir finans sistemidir. DeFi, esnek bir şekilde bir araya getirilebilen çok katmanlı bir mimarî ve yapı taşları kullanır.[1]

Tarihi

Stabilcoin tabanlı borç verme platformu MakerDAO, önemli ölçüde kullanım gören ilk DeFi uygulaması olarak kabul ediliyor[2] ve kullanıcıların, platformun yerel tokeni olan ve bir stabilcoin olarak Amerikan dolarına sabitlenmiş Dai'yi ödünç vermesine olanak tanıyor. MakerDAO, Ethereum blok zincirinde kredi, geri ödeme ve tasfiye prosedürlerini yöneten bir dizi akıllı sözleşme aracılığıyla, Dai'nin istikrarlı değerini merkezî olmayan ve özerk bir şekilde korumayı amaçlamaktadır.[3]

Haziran 2020'de Compound Finance Platformu, borç verenlere yapılan tipik faiz ödemelerine ek olarak, kripto para kredisi verenleri ve borç alanları, compound platformunu yönetmek için kullanılan ancak borsalarda da alınıp satılabilen COMP token adı verilen yeni bir kripto para birimiyle ödüllendirmeye başladı. Diğer platformlar da bunu takip ederek sırasıyla yield farming ve likidite madenciliği olarak bilinen ve spekülatörlerin toplam getirilerini en üst düzeye çıkarmak için kripto paraları bir platformdaki farklı havuzlar arasında ve farklı platformlar arasında aktif olarak hareket ettirdikleri olguyu ortaya çıkardılar, faiz, ücretler ve ek ödüllendirici tokenlerin değerini içerir.[4]

Temmuz 2020'de Washington Post, gelir ekonomisini, getiri ve yatırım fırsatlarını ve ilgili riskleri kapsayan bu fenomeni daha ayrıntılı olarak açıkladı.[4] Ethereum da, DeFi'ye artan ilgiye bağlı olarak 2020'de hizmet sunucuların sayısında da artış kaydedildiğini tespit etti.[5]

DeFi, Andreessen Horowitz, Bain Capital Ventures ve Michael Novogratz gibi büyük kripto para yatırımcılarının da ilgisini çekmiştir.[6]

Merkezi olmayan değişim aracılığıyla yapılan işlemlerde, normalde varlıkların (örneğin bankalar, borsacılar, çevrimiçi ödeme ağ geçitleri, devlet kurumları vb.) güvenliğini ve transferini denetleyecek olan tipik üçüncü taraf kuruluşlar, bir blok zinciri veya dağıtılmış defter ile değiştirilir. Bazı yaygın çalışma yöntemleri arasında akıllı sözleşmelerin veya sipariş defteri aktarımının kullanılması yer alır, ancak başka birçok varyasyon mümkün ve farklı derecelerde adem-i merkeziyetçilik vardır.[7][8]

Merkezi olmayan değişim işlemlerindeki tüccarların genellikle bir ticaret gerçekleştirmeden önce varlıklarını borsaya aktarmaları gerekmediğinden, merkezi olmayan değişim işlemlerinin hacklenmesinden kaynaklanan hırsızlık riskini azaltır.[9][10] Ancak likidite sağlayıcılarının belirteçleri borsaya aktarması gerekir. Merkezi olmayan değişimler, "wash trading" yoluyla fiyat manipülasyonunu veya sahte ticaret hacmini de önleyebilir ve Müşterini Tanıma (KYC) gereksinimlerini uygulayan borsalardan daha anonimdir.

Merkezi olmayan borsaların düşük işlem hacimlerinden ve piyasa likiditesinden muzdarip olduğuna dair bazı işaretler vardır.[11] Değiştirilebilir likidite ile merkezi olmayan borsalar oluşturmak için bir protokol olan 0x projesi bu sorunu çözmeye çalışır.[12]

Dezavantajları

KYC (Know Your Customer: Müşterini Tanı) sürecinin olmaması ve bir işlemi geri almanın mümkün olmaması nedeniyle, kullanıcılar şifreleri veya özel anahtarları için saldırıya uğrarlarsa zarar görürler.[13]

Likidite havuzu DEX en yaygın kullanılanı olmasına rağmen, bazı dezavantajları olabilir. Likidite havuzu DEX'lerinin en yaygın sorunları fiyat kayması ve ön çalışmadır.

Sabit ürün AMM'nin önden çalışma direncini iyileştirme fikirleri ilk olarak Vitalik Buterin tarafından bir gönderide tartışıldı.[14]

Adem-i merkeziyetçilik dereceleri

Merkezi olmayan bir borsa, hâlâ merkezi bileşenlere sahip olabilir, bu sayede borsanın bir kısmı hâlâ merkezi bir otoritenin elindedir. IDEX'in New York Eyaleti kullanıcılarının platforma sipariş vermesini engellemesi dikkate değer bir örnektir.[15]

Temmuz 2018'de, merkezi olmayan borsa Bancor'un saldırıya uğradığı ve fonları dondurmadan önce varlıklarında 13,5 milyon dolar zarara uğradığı bildirildi.[16] Bir tweette, Litecoin'in yaratıcısı Charlie Lee'nin yazdığı üzere, bir borsanın müşteri fonlarını kaybedebileceği veya dondurabileceği takdirde merkezileştirilemeyeceğini iddia etti.[17]

Merkezi olmayan borsaların operatörleri, hükûmet düzenleyicilerinden yasal sonuçlarla karşı karşıya kalabilir. Bir örnek, Kasım 2018'de ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu'na kayıtsız bir menkul kıymetler borsası işletmekle ilgili suçlamalarda bulunan EtherDelta'nın kurucusu buna bir örnektir.[18]

Ethereum blok zinciri üzerine inşa edilen Uniswap, tüm DEX'ler arasında en büyük ticaret hacmine sahiptir.[19] V3 versiyonu 5 Mayıs 2021'de Ethereum ana ağına yerleştirdi.

Kaynakça

  1. ^ Schär, Fabian. "Decentralized Finance: On Blockchain- and Smart Contract-Based Financial Markets". research.stlouisfed.org (İngilizce). 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
  2. ^ "The Maker Protocol White Paper | Feb 2020". makerdao.com. 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
  3. ^ Stabile, Daniel T.; Prior, Kimberly A.; Hinkes, Andrew M. (2020). Digital assets and blockchain technology: US law and regulation. Cheltenham, UK Northampton, MA, USA: Edward Elgar Publishing. ISBN 978-1-78990-744-5. 
  4. ^ a b "Analysis | What's 'Yield Farming'? (And How Do You Grow Crypto?)". Washington Post (İngilizce). 31 Temmuz 2020. ISSN 0190-8286. 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
  5. ^ "Coders Flock Back to Crypto Projects With Prices Surging Again". Bloomberg.com (İngilizce). 10 Aralık 2020. 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
  6. ^ "Novogratz Plows Ahead In DeFi Amid the 'Gamifying' of Crypto". Bloomberg.com (İngilizce). 29 Eylül 2020. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
  7. ^ "Coinbase bought a "decentralized" crypto exchange. How does that work?". Quartz (İngilizce). 3 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2020. 
  8. ^ "This 31-Year-Old Is Trying to Revolutionize Cryptocurrency Trading". Bloomberg.com (İngilizce). 28 Eylül 2017. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2020. 
  9. ^ Sandle (9 Eylül 2018). "Big investment in cryptocurrency startup Altcoin.io". Digital Journal (İngilizce). 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2018. 
  10. ^ Castellanos (6 Mart 2018). "Alexis Ohanian's VC Firm Invests in Crypto Trading Platform". Wall Street Journal (İngilizce). ISSN 0099-9660. 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2018. 
  11. ^ Russolillo (16 Temmuz 2018). "Cryptocurrency Exchanges Are Getting Hacked Because It's Easy". The Wall Street Journal (İngilizce). ISSN 0099-9660. 11 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2018. 
  12. ^ "0x lets any app be the Craigslist of cryptocurrency". TechCrunch (İngilizce). 21 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2018. 
  13. ^ "Bloomberg - Record Crypto Heist Raises the Appeal of a New Type of Exchange". www.bloomberg.com (İngilizce). 30 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2018. 
  14. ^ "Improving front running resistance of x*y=k market makers". Ethresear.ch (İngilizce). 13 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2021. 
  15. ^ @Aurora_dao (23 Ekim 2018). "#IDEX will begin blocking new orders from users with New York State IP addresses on Thursday, October 25th (6pm UTC). Cancels and withdrawals will remain active" (X gönderisi) – X vasıtasıyla. 
  16. ^ "Another hack rocks cryptocurrency trading: Bancor loses $13.5 million". ZDNet (İngilizce). 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2018. 
  17. ^ "The crypto world's latest hack sees Bancor lose $23.5M". TechCrunch (İngilizce). 10 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2018. 
  18. ^ "SEC, EtherDelta founder settle charges over operating unregistered exchange". Reuters (İngilizce). 8 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2018. 
  19. ^ Gerelyn (25 Mayıs 2021). "Uniswap Shines on Top-10 CryptoLeaderboard With Double-Digit Gains". Yahoo Finance (İngilizce). 27 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ethereum</span> Programlanabilir işlem fonksiyoneli ile halka açık blok zinciri platformu.

Ethereum, ERC-20 kod sistemi sayesinde birçok kripto para biriminin altyapısını oluşturan merkeziyetsiz ve açık kaynak kodlu bir blok zinciridir. Ethereum blok zincirinin kurumsal kripto para birimi ise Ether'dir. Ether, Bitcoin'den sonra en büyük piyasa değerine sahip sanal paradır.

Airdrop, bir kripto para belirteci veya paranın, genellikle ücretsiz olarak çok sayıda dijital cüzdana dağıtılmasıdır. Airdrop'lar öncelikle dikkat çekmenin ve yeni takipçiler kazanmanın bir yolu olarak uygulanmakta, bu da daha büyük bir kullanıcı tabanı ve daha geniş bir para kullanımı ile sonuçlanmaktadır.

Bancor Protokolü, kripto para birimi belirteçlerinin, takası kolaylaştırmak için bir emir defterine veya karşı tarafa ihtiyaç duymadan blok zincirleri dahil diğer belirteçlere otomatik olarak dönüştürülmesine izin vermek için kullanılan merkezi olmayan değişim ağları için bir standarttır. Bancor, dünyanın ilk blok zinciri tabanlı otomatik likidite havuzunu veya otomatik piyasa yapıcısını (AMM), ağındaki herhangi bir token için otomatik olarak verilmesini veya değiştirilmesini sağlayan gömülü bir dönüştürücü ile dijital bir para birimi olan Smart Token'i icat etti. Bancor Ağı, Bancor Protokolünü kullanan ve BNT, Bancor Ağ Jetonu aracılığıyla bağlanan ve herhangi bir jetonun başka bir jetona dönüştürülebildiği ağ için hub jetonu görevi gören tüm farklı jetonlardan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Cardano (kripto para platformu)</span> Kripto Para

Cardano, akıllı sözleşmeler için halka açık bir blockchain platformu çalıştırmayı amaçlayan bir kripto para birimi ağı ve açık kaynaklı bir projedir. Cardano'nun dahili kripto para birimine ADA denir. Projenin gelişimi Zug, İsviçre merkezli Cardano Vakfı tarafından denetlenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Dash (kripto para birimi)</span> Altcoin

Dash, açık kaynaklı bir kripto para birimidir. Bitcoin protokolünden çatallanan bir altcoindir. Aynı zamanda, "ana düğümler" adı verilen, kullanıcılarının bir alt kümesi tarafından yönetilen, merkezi olmayan bir özerk organizasyondur (DAO). Para birimi, izlenemeyen işlemlere izin verir.

<span class="mw-page-title-main">Firo (kripto para birimi)</span>

Eskiden Zcoin olarak bilinen Firo, kullanıcıları için Bitcoin gibi diğer kripto para birimlerine kıyasla daha yüksek gizlilik sağlamak için kriptografiyi kullanmayı amaçlayan bir kripto para birimidir.

<span class="mw-page-title-main">TRON (kripto para birimi)</span>

TRON, TRX olarak bilinen, sisteme özgü bir kripto para birimine dayalı, Blockchain tabanlı merkezi olmayan bir işletim sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Binance</span>

Binance, çeşitli kripto para birimlerinin alım satımı için bir platform sağlayan bir kripto para borsasıdır. Ocak 2018 itibarıyla Binance, işlem hacmi açısından dünyanın en büyük kripto para borsası oldu.

Merkeziyetsiz Finans, süreç içerisinde hiçbir merkezi bir yapı barındırmayan ve tamamiyle blokzinciri üzerinde çalışan yazılımların işleyişi yönettiği finans ekosistemidir. Kripto paraların popüler olmasıyla birlikte finansal ekosistem içerisinde popülerliği artmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Uniswap</span>

Uniswap, kripto para birimlerini takas etmek için kullanılan merkeziyetsiz finans protokolüdür. Uniswap aynı zamanda Uniswap protokolünü oluşturan şirketin de adıdır. Protokolün faaliyeti, akıllı sözleşmeler aracılığıyla Ethereum blok zincirindeki kripto para birimleri arasındaki otomasyonu kolaylaştırmaktır. Ekim 2020 itibarıyla, Uniswap, günlük işlem hacmine göre en büyük merkeziyetsiz borsa ve tüm borsalar içerisinde dördüncü en büyük kripto para borsası olduğu tahmin edilmektedir. Uniswap borsasının Eylül 2021 itibarıyla yaklaşık olarak günlük likit alım satım işlemleri karşılığında 4,7 milyon dolar ortalama işlem ücreti geliri bulunmaktadır.

İlk para arzı teklifi - kripto para birimleri kullanan bir finansman türüdür. Bu yöntem genellikle bir toplu finansman biçimi olarak nitelendirilir ancak kamu yatırımına meyilli olmayan özel bir ICO da mümkündür. Bir ICO'da, yatırımcılara yasal ödeme aracı veya Bitcoin veya Ethereum gibi diğer kripto para birimleri karşılığında spekülatif veya "belirteçler" ("paralar") şeklinde belirli bir miktarda kripto para satışı gerçekleşir. ICO'nun finansman hedefi karşılandığında ve proje başarıyla başlatıldığında, gelecekteki işlevsel para birimi olarak muhtelif belirteçler oluşturulur.

<span class="mw-page-title-main">Kripto para birimleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Kripto para, işlemleri güvenceye almak için kriptografi yani şifreleme kullanan, çalışma şekli nakite alternatif bir değişim aracı olarak tasarlanmış bir dijital varlık, bir sanal unsurdur. Kripto paralar bir nevi dijital döviz, alternatif döviz ve sanal döviz’dir. Kripto varlıklar, merkezi elektronik para ve merkezi bankacılık sistemlerin aksine tümüyle merkeziyetsizlerdir. Her bir kripto para biriminin merkeziyetsizliği, umumi işlem veri tabanı olan dağıtık muhasebe defteri (ledger) olarak işlev gören bir blok zincirinden (Blockchain) gelmektedir. Kripto para birimleri geleneksel anlamda para birimi olarak kabul edilmez ve bunlara emtia, menkul kıymetler ve para birimleri olarak sınıflandırma da dahil olmak üzere çeşitli işlemler uygulanmış olsa da, kripto para birimleri genellikle ayrı bir varlık sınıfı olarak görülür. Ancak, geleneksel para birimlerine kıyasla, kripto paralar, altın veya gümüş gibi fiziksel bir mal tarafından desteklenmez ve değerleri, kullanıcı ve yatırımcıların kabul ve kullanım seviyelerine ve piyasa koşullarına göre belirlenir.

<span class="mw-page-title-main">Ethereum Classic</span> kripto para

Ethereum Classic, akıllı sözleşme işlevselliğine sahip açık kaynaklı, blok zinciri tabanlı dağıtılmış bir bilgi işlem platformudur. Halka açık bir Ethereum Sanal Makinesi'nde (EVM) yürütülen işlem tabanlı durum geçişleri aracılığıyla Satoshi Nakamoto fikir birliğinin değiştirilmiş bir sürümünü destekler. Ethereum Classic, Ethereum ağının orijinal, değiştirilmemiş geçmişini korur.

<span class="mw-page-title-main">MetaMask</span> Yazılım kripto para cüzdanı

MetaMask Ethereum blok zinciri ile etkileşim kurmak için kullanılan bir kripto para cüzdanıdır. Kullanıcıların, daha sonra merkeziyetsiz uygulamalarla etkileşim kurmak için kullanılabilecek bir tarayıcı eklentisi veya mobil uygulama aracılığıyla Ethereum cüzdanlarına erişmelerine olanak tanır. MetaMask, Ethereum tabanlı araçlara ve altyapıya odaklanan bir blok zinciri yazılım şirketi olan ConsenSys Software Inc. tarafından geliştirilmiştir.

USD Coin (USDC), ABD dolarına sabitlenmiş; Ethereum, Stellar, Algorand, Solana, Tron ve Hedera Hashgarph sisteminde çalışan sabit kripto para birimidir. USD Coin, Circle tarafından kurulan ve kripto para borsası Coinbase ve Bitcoin madencilik şirketi Bitmain'den üyeleri içeren Centre adlı konsorsiyum tarafından yönetilmektedir.

Blok zincirinde çatal kavramı çeşitli şekillerde tanımlanır:

Solana, halka açık, açık kaynak kodlu ve merkezi olmayan blok zinciri platformudur. Hisse ispatı ve geçmiş ispatının birlikteliği ile sağlanır. Dahilî kripto para birimi SOL'dur. 2018 yılında Anatoly Yakovenko ve Raj Gokal tarafından kurulan Solana Labs tarafından 2020 yılında piyasaya sürülmüştür.

Yatırımcıların geleneksel para birimleri veya diğer dijital para birimleri gibi diğer varlıklar için kripto para birimleri ve dijital para birimleri ticareti yapmasına olanak tanıyan platformlardır. Borsalar, dijital para birimleri veya kripto para birimleri karşılığında kredi kartı ödemelerini, banka havalelerini veya diğer birçok ödeme şekillerini kabul edebilir. Bir kripto para borsası, genellikle alış-satış işlemleri için işlem komisyonu olarak alan veya eşleşen bir platform olarak sadece üyelik ücreti alan bir piyasa yapıcı olabilir.

<span class="mw-page-title-main">NEO (kripto para birimi)</span>

Neo, 2014 yılında Da HongFei ve Erik Zhang tarafından kurulmuştur. NEO, Ethereum blok zinciri platformuna benzerliklerinden dolayı genellikle “Çin Ethereumu” olarak anılmaktadır. Ethereum gibi, NEO da geliştiricilerin merkezi olmayan uygulamalar (dApp'ler) ve akıllı sözleşmeler oluşturmasına ve dağıtmasına izin veren merkezi olmayan bir platformdur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.