Mercidâbık Muharebesi
| Mercidâbık Muharebesi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Büyük Mısır Seferi | |||||||||
 Mercidâbık Muharebesi (Selimname) | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Memlük Devleti Şehzade Kasım'ın destekçileri | |||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
I. Selim Hadım Sinan Paşa Yunus Paşa Zeynel Paşa Küçük Sinan Paşa Bıyıklı Mehmed Paşa Divane Hüsrev Paşa Şadi Paşa Rumeli Beylerbeyi Yusuf Paşa Sultanzade Damad İsfendiyaroğlu Mehmed Paşa Saadet Giray Mübarek Giray Şahsüvar Ali Bey Ramazanoğlu Mahmud Bey | Kansu Gavri (ölü) Emir Sibay (ölü) Canberdi Gazâlî Emir Alan Emir Kurtbay Abdürrezzak Bey Budakoğlu Aslan (ölü) Sümbül el Osmani Emir Canbolat Emir Tarabay (ölü) Emir Akbay (ölü) Hayır Bay Şehzade Kasım III. Mütevekkil (esir) | ||||||||
| Güçler | |||||||||
60.000[2][3][4] asker
| 40.000-50.000[6] veya 50.000-60.000[7] veya 80.000[3][8] asker | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Bilinmiyor | Kumandanların öldüğü ağır kayıplar | ||||||||
Mercidâbık Muharebesi 24 Ağustos 1516 tarihinde I. Selim komutasındaki Osmanlı Devleti ordusu ile Kansu Gavri komutasındaki Memlûk Devleti ordusu arasında gerçekleşen muharebedir. Suriye'nin Halep şehrinin kuzeyinde gerçekleşen muharebe, Osmanlı ordusunun mutlak zaferiyle sonuçlanmıştır. Muharebenin sonucunda Memlûk Sultanı Kansu Gavri ölmüş, Memlûk kuvvetleri bozulmuş ve Suriye toprakları Osmanlı Devleti egemenliğine açılmıştır. Jane Hathaway'ın yazdığına göre Kansu Gavri'nin cesedi hiç bulunamadı ve çok geçmeden, onun cinler tarafından alınıp kaçırıldığına dair rivayetler yayıldı.[9] Memlük İmparatorluğu, kuruluşundan beri, tarihi boyunca böyle bir meydan muharebesi kaybetmemiş ve hiçbir hükümdarını muharebe meydanında bırakmamıştır. Moğollar, İlhanlılar, Timur bile Memlükler'i böylesine bir mağlubiyete uğratamamışlardır. Bu bozgundan sonra Mısır'ı değilse bile, Suriye, Lübnan, Filistin, hatta Hicaz'ı Osmanlılar'ın eline düşmekten koruyabilecek hiçbir kuvvet kalmamıştır.[8]
Öncesi
1516'da Doğu cephesinde serdar olarak bulunan Bıyıklı Mehmed Paşa'ya yardım etmek için 28 Nisan'da Sadrazam Sinan Paşa, 5 Haziran'da I. Selim İstanbul'dan ayrıldı. Yavuz Sultan Selim her ne kadar Kansu Gavri'ye hedefinin İran olduğunu belirtse de ana orduyla önden hareket eden sadrazam paşa Malatya'ya ulaştığında Memlüklerden geçiş izni alamadığı gibi, Memlükler'in Osmanlı hududunda gezdiğini öğrenince olası bir harp sonucunda Safevi ve Memlük ordularının arasında kalma ihtimali olduğundan dolayı daha fazla ilerleyemedi. İlerleyen günlerde iki devletin de elçilerinin maruz kaldığı muameleler ve Memlük ordusundaki harp heyecanı, hâli hazırda içinde bulunulan siyasi krizi kaçınılmaz bir savaşa sürükledi. 30 Temmuz'da Malatya ovasında konakladığı sırada toplanan büyük harp meclisinde seferin güzergâhı güney olarak değiştirildi. Ertesi gün Memlük ordusunun Halep'i geçtiği ve kuzeye doğru harekât hâlinde olduğu öğrenildi.[10] 3 Ağustos'ta Bıyıklı Mehmed ve Hüsrev Paşaların da orduya katılmasıyla Osmanlı ordusu Antep üzerinden güneye yürüyüşe geçti.
Esasen Memlük ordusu savaşa çok istekliydi. II. Mehmed döneminden beri hasım olan iki devletin bu sorunu şiddet ile nihayete erdirme niyeti vardı. Memlük ordusu kuvvetli süvarileri ile Osmanlı ordusunu bozabileceğini düşünürken ihtiyar ve temkinli sultan Kansu Gavri sulhtan yanaydı ancak emirlerinin baskısına karşı gelemedi. Yanında Abbasi halifesi ve asi Şehzade Kasım olduğu hâlde sefere çıktı.[11] İki ordu 24 Ağustos Pazar günü Halep'in kuzeyinde yer alan Dâbık ovasında karşı karşıya geldi.
Muharebe[12]
Osmanlı tertibatı
Klasik harp düzenini uygulayan Osmanlılar ordusunu üç kola ayırdı. Yavuz Sultan Selim, Sadrazam Sinan Paşa ve Yunus Paşa kapıkulları ile merkezde yer alıyordu. Anadolu Beylerbeyi Zeynel Paşa komutasındaki sağ kanatta Karaman Beylerbeyi Hüsrev paşa, Dulkadirli Şehsüvaroğlu Ali Bey ve Ramazanoğlu Mahmud Bey bulunmaktaydı. Sol kanatta Rumeli Beylerbeyi Küçük Sinan Paşa ve Diyarbakır Beylerbeyi Bıyıklı Mehmed Paşa, ihtiyatlarında da Hanzade Saadet Giray vardı. Ordunun merkezinde, önlerinde arabalar ile siper yapılı olduğu hâlde 150 civarı seyyar sahra topu vardı. İhtiyat kuvvetlerini de bir takım yeniçeri ve kapıkulu süvarisi oluşturuyordu.
Memlük tertibatı
Memlükler de ordusunu üç kola ayırmıştı. Merkezde Sultan Kansu Gavri, Memlük komutanı Sümbül el-Osmani, Halife III. Mütevekkil ve Şehzade Kasım ile birlikteyken önlerinde Emir Sudun, Emir Ürkmez, Emir Bahşibay ve Emir Muhammed bin Kansu Gavri gibi önemli emirler vardı. Sol kanatta Halep Valisi Hayır Bey ile Canberdi Gazâlî, sağ kanatta ise Şam Valisi Emir Sibay ve Dulkadirli Abdürrezzak Bey yer alıyordu.
Muharebe[15]
8 saatte[8] bitecek olan bu savaşta Memlükler hızlı süvari hücumlarıyla yavaş Osmanlı ordusunu kolayca dağıtabileceğini düşündü. Topların etkisini kırmak için de kanatları bozmak istiyordu. Bundan dolayı muharebe, sabah saatlerinde Memlük kanatlarının taarruzu ile başladı. Memlük süvarilerinin Osmanlı kanatlarını ittirmeye başlaması üzerine Sadrazam Sinan Paşa sağ kanada, Yunus Paşa da sol kanada yardıma gitti. Memlükler organize ve güçlü süvari hücumları yapıyordu ancak düzenli ateş gücüne sahip Osmanlı ordusu her defasında taarruzları püskürtmeyi başarıyordu. İlerleyen saatlerde de Memlük ordusu Osmanlı ordusundan daha fazla kayıp vermeye ve sürekli taarruz eden taraf oldukları için de yorulmaya başladı. Üstelik Memlük kanatları ve Osmanlı kanatları birbirini kilitleyince Osmanlı merkezi de Memlük merkezine taarruza geçti. Sağ kanat komutanı Emir Sibay'ın ölmesi üzerine de Memlük sağ kanadı dağılmaya başladı. Kıskaca alınmak istemeyen Hayır Bey komutasındaki Memlük sol kanadı da çekilmeye başladı. Memlük ordusunun disiplinden koptuğunu gören Osmanlı ordusu karşı taarruza kalktı. Düzenli ateş gücü ve topçu desteğine sahip Osmanlı ordusu, ikindiye doğru kalktığı taarruz ile yorgun düşen Memlük ordusunu kolayca dağıttı.
Sultan Kansu Gavri de savaş sonucunda meydanda ölü bulundu. Ölümü hakkında birçok rivayet bulunmasına karşın hiçbiri kesin değildir. Dağılan Memlük askerlerinin bir kısmı Şam ve Kahire'ye kaçmayı başarmışsa da birçoğu esir düştü. Esir düşüp de itaat etmeyen 2.000 kadar Memlük askeri de idam edildi. Kansu Gavri'nin çadırında da 200 kantar gümüş ve 100 kantar altın bulundu.[16][17]
Sonrası
Sultan Kansu Gavri başta olmak üzere muharebe esnasında ve sonrasında öldürülen Memlük ileri gelenlerine rütbelerine yakışır şekilde cenaze düzenlendi ve hiçbirine saygısızlık edilmedi. Kansu Gavri'nin çadırında 100 kantar altın ile 200 kantar gümüş bulundu. Neredeyse bütün Memlûk Sultanlığı hazinesi Osmanlıların eline geçmişti. Yunus Paşa, firar eden Halep Valisi Hayır Bey'in üzerine takibe gönderildi. Muharebenin akıbetini ve Osmanlı ordusunun yaklaştığını öğrenen Halep ahalisi; bir karşılama töreni düzenledi ve şehrin ileri gelenleri de şehrin anahtarlarını padişaha teslim etti. Böylece Yavuz Sultan Selim tek kurşun atmadan 28 Ağustos'ta Halep'e girdi. Halep Valiliği'ne Karaca Paşa atandı ve şehir hazinesinden de bir milyon kızıl dinar değerinde ganimet elde edildi.[18]
Halep'te iki haftadan fazla kalan Osmanlı ordusu 15 Eylül'de tekrar harekete geçti. Mısır'a kadar Gazze Muharebesi dışında önemli bir çarpışma yaşanmadı ve Antep'ten Sina Çölü'ne kadarki Memlük toprakları Osmanlılar tarafından ilhak edildi.
Ayrıca bakınız
- Fırat-Dicle Seferi
- Koçhisar Muharebesi
- Gazze Muharebesi
- Ridaniye Muharebesi
- Kahire Muharebesi
Kaynakça
Eserler
- T.C. Gnkur. ATASE (1990). TSK tarihi cilt III kısım II Yavuz Sultan Selim ve Mısır Seferi eki. Ankara: Genelkurmay basımevi. ss. 95-102.
- Emecen, Feridun (2016). Yavuz Sultan Selim. İstanbul: Kapı yayınları. ss. 226-241. ISBN 9786055147624.
- Emecen, Feridun (2004). "Mercidâbık Muharebesi". TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/mercidabik-muharebesi27 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Danişmend, İsmail Hami (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi II. Topkapı/İstanbul: Doğu Kütüphanesi. ss. 26-29. ISBN 978-9944-397-70-4.
- Hoca Sadeddin Efendi (1585). Tâcü't-Tevârîh IV. ss. 280-290. ISBN 9789751710949.
- Joseph von Hammer. Büyük Osmanlı Tarihi IV. ss. 205-210. ISBN 9786051804217.
Dipnotlar
- ^ Erhan Afyoncu, Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, s. 226
- ^ a b Feridun Emecen, Yavuz Sultan Selim, s. 217
- ^ a b c Ziya Nur Aksun, Osmanlı Tarihi, c. I, s. 222
- ^ Yılmaz Öztuna, Yavuz Sultan Selim, s. 231
- ^ Yılmaz Öztuna, Büyük Türkiye Tarihi, c. III, s. 230
- ^ Haydar Çelebi, Ruznâme, s. 479
- ^ Feridun Emecen, Yavuz Sultan Selim, s. 216
- ^ a b c Yılmaz Öztuna, Büyük Türkiye Tarihi, c. III, s. 231
- ^ Jane Hathaway, Osmanlı Hâkimiyetinde Arap Toprakları, çeviri: Gül Çağalı Güven, s. 51
- ^ İsmail Hami Danişmend, a.g.e, 26
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 27 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2019.
- ^ ATASE, a.g.e, 96-102
- ^ Hoca Sadeddin Efendi, a.g.e, 285
- ^ Joseph von Hammer, a.g.e, 207
- ^ Hoca Sadeddin Efendi, a.g.e, 287-288
- ^ Joseph von Hammer, a.g.e, 208
- ^ Ahmet Şimşirgil, Kayı, c. III, s. 224
- ^ Hoca Sadeddin Efendi, a.g.e, 290
