Menşe şahadetnamesi

Menşe Şahadetnamesi (ya da ürün kimliği, ing. Cerfificate of Origin, CoO), uluslararası ticarete konu olan ürünlerin menşeini belirten belgelerdir. İhracatı yapan firmanın üyesi bulunduğu yerel ticaret ya da sanayi odalarınca onaylanan bir belgedir.

Dünya Ticaret Örgütü'ne üye ülkelerin genelde birbirine benzeyen menşe kuralları bulunmaktadır. Ülkeler birbirinden yaptığı ithalatlarda ithal ürünlerinin hangi ülke menşeli olduğunu bilmek isterler. Çünkü, ithalat işlemlerinde, ürünlerin menşeine göre muameleye (indirimli gümrük vergisi vb.) tabi tutulması gerekmektedir.

Menşe Şehadetnamesi, menşe şehadetnamesi aranacak haller, Menşe şahadetnamesi aranılmayacak eşyalar ve menşe şahadetnamesinde bulunması gereken bilgiler Gümrük Yönetmeliğinin 38. ve devamı maddelerinde açıkça tanımlanmıştır. Yine 2006/10895 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı gereğince bir eşyanın Türkiye ve Avrupa Birliği sınırları içerisinde serbestçe dolaşabilmesi için TR dolaşım belgesinin alınması gerektiği de unutulmamalıdır. Ancak TR dolaşım belgesi ürünün menşeini göstermemektedir. Ürünün sadece, alınan bu belge ile, ülke sınırları içerisinde serbestçe dolaşabileceği anlamı taşımaktadır.^[1]

Menşe Şahadetnamesi, ihraç konusu eşyanın düzenlendiği ve onaylandığı ülke menşeli olduğunu veya gördüğü değişiklik ve işlemler dolayısıyla o ülke menşeli sayılması gerektiğini bildirir belgedir. Gümrük işlemleri, ülkeler arsında mevcut ticaret anlaşması hükümlerine göre yapılmakta olduğundan, örneğin malın gönderildiği ülkede Tercihli Gümrük Rejiminden yararlanması veya konulan kota sınırlamasının dolup dolmadığının belirlenmesi için gümrüğe gelen malların menşelerinin belirlenmesi gerekir.

İhracatçılar veya kanuni yetkili temsilcileri tarafından düzenlenir; ihracatçı firmanın üyesi bulunduğu Ticaret veya Sanayi Odası ve bazı ülkeler için (genellikle Arap ve Afrika Kıtası ülkeleri) ayrıca ithalatçı ülkenin konsoloslukları tarafından onaylanır (vize edilir).

Bir ülke topraklarından çıkarılan madenler, üretilen tarım ürünleri, o ülkede doğan ve yetişen canlı hayvanlar ile bunlardan elde edilen ürünler, o ülkede tutulan veya avlanan av hayvanları ile balıklar, o ülke bandırasını taşıyan ve oraya kayıtlı veya tescilli gemilerle çıkarılan balık ve diğer ürünler ile bu ürünlerden bu fabrika gemilerde elde edilen eşya, kara suları dışındaki denizlerin dibinden ya da toprak altından, münhasır işletme hakkına sahip olarak o ülke tarafından çıkarılan maddeler, imal işleminden veya kullanım kalıntılarından elde edilen artıklar, yukarıda sayılan eşyadan ya da hangi aşamada olursa olsun bunların türevlerinden elde edilen tüm eşya, anılan ülke menşeli sayılır.

Eşyanın başka bir ülkede gördüğü değişiklikler ve işlem dolayısıyla o ülke menşeli sayılabilmesi için, bu değişiklik ve işlemler sonunda kıymetinin yüzde yüz oranında artmış bulunması veya gümrük tarife pozisyonlarının değişmiş olması veya o ülkede, esaslı değişiklik sayılabilecek önemli bir işçiliğe ve işlemlere tabi tutulması gereklidir.

Menşe Şahadetnamelerinde, aşağıda yazılı bilgiler bulunur:

• Eşyayı gönderenin adı, soyadı ve adresi,
• Alıcısının adı, soyadı ve adresi,
• Kapların marka, numara, cins ve sayıları,
• Eşyanın cinsi ve nev'i, daralı ve saf ağırlıkları ile kıymeti ve yollama şekli,
• Şahadetnameyi veren makamın tasdik şerhi (Tarih, imza ile mühür veya kaşesi),
• Menşe Şahadetnamesi, eşyanın o memlekette geçirdiği işçilik ve işlemlerden ötürü o memleket menşeli sayılarak verilmiş ise bu hususun etraflı bir şekilde açıklanması.

Aradaki özel anlaşmalara istinaden A.TR, EUR.1 ve Form A düzenlenen ülkeler dışında kalan ve aramızda ticaret ve ödeme anlaşması bulunan ülkelere sevk edilecek eşya için, bu anlaşmalar gereğince Menşe Şahadetnamesi zorunlu olarak aranmaktadır. Ayrıca, kendileri özel birer menşe ispat belgesi olmalarına karşın, FORM A ve EUR.1 ve eşyanın AB'de Serbest Dolaşımda Olduğunu gösteren A.TR Sertifikalarının yanında ithalatçı firmalar tarafından Menşe Şahadetnamesi talep edilebilir.

İhracatçılar veya kanuni yetkili temsilcileri tarafından yukarıda belirtilen şekilde doldurulan ve imza edilen şahadetnameler, Türkçe faturanın kaşelenip imzalanmış bir fotokopisi ve bir dilekçe ile birlikte Odalara verilir.

• Odalar, şahadetnamelerin kurallara uygun olarak doldurulup doldurulmadığını kontrol edip, belgede kayıtlı eşyanın ilgili mevzuat uyarınca Türkiye menşeli olduğu veya sayıldığı hususunda, ihracata ait diğer evrakı da inceleyerek kesin bir kanıya vardıktan sonra gerekli işlemleri tamamlar.
• Üzerinde düzeltme ve ilaveler yapılmış olan şahadetnamelerde, bunların altları Oda tarafından tasdik edilir.
• Tasdik işlemleri tamamlandıktan sonra, şahadetnamenin beyaz renkli nüshalarından biri, fatura fotokopisi ve dilekçe alıkonularak; diğer nüshalar ihracatçıya verilir...

Bazı ülkelerin (özellikle sanayileşmiş ülkeler) gelişmekte olan ülkelerden sanayi malları ithalatında, bu ülkelerin sanayileşmesine katkı sağlamak amacıyla Genelleştirilmiş Referanslar Sistemi (GPS) çerçevesinde belirli tavizli gümrük oranlarına konu mallar ile ilgili referanslar sağlayabilmeleri için gerekli olan bir menşe şahadetnamesi türüdür. Gelişmekte olan ülkelere bu anlamda referans sağlayan ülkeler şunlardır: ABD, Japonya, Yeni Zelanda, Norveç, İsviçre, Kanada, Avustralya, Rusya, Polonya, Çek ve Slovak Cumhuriyetleri.

Türkiye'den ihraç edilen ürünler için gerekli özel menşe şahadetnameleri, firmalar tarafından tanzim edilmekte, ticaret odaları ve Dış Ticaret Müsteşarlığı'na bağlı taşra birimleri tarafından onaylanmaktadır.

Özel Menşe Şahadetnamelerinin mal sevkiyatının gerçekleşmesinden sonra da düzenlenmesi mümkündür. Onay işlemi yapılmış Özel Menşe Şahadetnamesinin kayıp veya tahrip olduğu durumlarda ise yeni bir belge düzenlenerek onaylanır.

Sadece ticaret odaları tarafından onaylanan ve çeşitli ülkelere her türlü ürünün ihracatında kullanılan menşe şahadetnamesi türüdür. Bu belge A, B ve C olmak üzere üç nüshadan oluşmaktadır. C nüshası Oda’da kalır.

Oda üyelerinin (ABC) Forumu’nu onaylatmak üzere Oda’ya başvuruları sırasında, eğer söz konusu belge muhteviyatı malın üreticileri kendileri ise kapasite raporu veya malın üreticisi olduğuna dair diğer belgeler ile malın satış faturasının birer örneğini ibraz etmeleri, belgenin usulüne uygun olarak doldurulmuş ve 8. kolonun sağ tarafının firma tarafından kaşelenmiş, imzalanmış olması yeterlidir.

Eğer belge muhteviyatı malın üreticisi, ihracatı yapan firma değilse, satış faturası, malın temin ediliş faturaları ve üretici firmanın kapasite raporu aranmaktadır. Üreticinin kapasite raporu olmadığı takdirde, üretici firmanın ihracata konu malları ürettiğine dair ibraz edebileceği diğer belgeler yeterli görülmektedir.

İhracatçı firmanın istemi üzerine, ihracattan(malın sevkinden) sonra da Menşe Şahadetnamesi (ABC) Formu düzenlenebilmekte ve Oda tarafından onay işlemi yapılabilmektedir.