İçeriğe atla

Memduh Şevket Esendal

Kontrol Edilmiş
Memduh Şevket Esendal
Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreteri
Görev süresi
16 Ağustos 1942 - 7 Haziran 1945
Başkanİsmet İnönü
Yerine geldiğiAhmet Fikri Tüzer
Yerine gelenNafi Atuf Kansu
Türkiye Büyük Millet Meclisi
4., 6., 7. ve 8. Dönem Milletvekili
Görev süresi
3 Nisan 1939 - 24 Mart 1950
Seçim bölgesi1939 – Bilecik
1943 – Bilecik
1946 – Bilecik
Görev süresi
4 Mayıs 1931 - 23 Aralık 1934
Seçim bölgesi1931 – Elazığ
Kişisel bilgiler
Doğum Mustafa Memduh Şevket
29 Mart 1883[1]
Çorlu, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm 16 Mayıs 1952 (69 yaşında)
Ankara, Türkiye
Defin yeri Cebeci Asri Mezarlığı, Ankara
Partisi Cumhuriyet Halk Partisi
Mesleği Yazar, Diplomat

Mustafa Memduh Şevket Esendal (29 Mart 1883, Çorlu - 16 Mayıs 1952, Ankara), Türk yazar, diplomat ve siyasetçi.

Türk edebiyatının tanınmış bir öykü yazarı olan Esendal, edebiyatçılığının yanı sıra Tahran, Bakü ve Kabil'de büyükelçilik, TBMM'de dört dönem milletvekilliği, 1941-1945 yılları arasında CHP Genel Sekreterliği yapmış olan diplomat ve siyasetçidir.

En çok bilinen eseri 1934 yılında yayımlanan Ayaşlı ile Kiracıları adlı romanıdır. Ocak 2023 tarihi itibarıyla yazarın eserleri üzerindeki telif hakkı koruması kalkmış ve yazar kamunun olmuştur.[2]

Yaşamı

1883 yılında Çorlu’da dünyaya geldi. Babası Mehmet Şevket Bey, annesi Emine Şadiye Hanım’dır. Varlıklı bir çiftçi ailesinin 3 oğlundan ikincisi idi. Edirne Lisesi'nde eğitim görmüştür. Savaş ve göçler yüzünden çocukluğunda düzenli bir eğitim görme fırsatı olmadı; kendi kendisini yetiştirerek Arapça, Farsça, Fransızca öğrendi. Ailesi Balkan Savaşı ve Bulgar baskınları nedeniyle çiftliklerini bırakıp İstanbul’a göç etmişti; savaştan sonra tekrar Çorlu’ya dönüldüyse de I. Dünya Savaşı’nın başlaması ile ailesi ile tekrar İstanbul’a geldi. Ailesi tüm mal varlığını kaybettiği için geçim sıkıntısı çekerek büyüdü. 1907’de babasının ölümü üzerine ailesinin geçimini üstlendi ve memuriyete başladı.

1908’de dayısının kızı Ayşe Faide Hanım ile evlenen Memduh Şevket Bey’in bu evlilikten Mehmet (1912), Ahmet (1915) ve Emine (1923) adlı üç çocuğu dünyaya geldi.

İttihat ve Terakki üyeliği

1906’da İttihat ve Terakki Cemiyetine üye oldu. Fırka’ya girişi Kara Kemal önderliğinde oldu. Başlangıçta ücretli bir eleman olarak cemiyette yer alırken sonradan ittihatçılığı benimsedi. Cemiyet içinde oluşan “mesleki temsilciler” grubunda Kara Kemal ve Ali İhsan (İloğlu) ile birlikte yer aldı.[3] Esnaf Odaları Mümessilliği, Anadolu Vilayetleri Müfettişliği gibi görevler üstlendi. Müfettişlik görevi sayesinde Anadolu’yu gezme, Anadolu insanını tanıma fırsatı buldu. I. Dünya Savaşı yıllarında İstanbul’daki beslenme sorunu ile ilgili olarak görevler aldı.

Teşkilat-ı Mahsusa adlı gizli birlik bünyesinde I. Dünya Savaşı’na katılmasına karar verilince İstanbul’dan ayrıldı. 1915’te cemiyetin Ankara temsilcisi oldu.

Millî Mücadeleye katılışı

İşgalci İngiliz kuvvetlerinin İstanbul’daki İttihat ve Terakki merkez binasını bastıkları 13 Kasım 1918 günü orada bulunan Memduh Şevket, kaçmayı başardı. İstanbul hükûmeti tarafından kovuşturmaya uğrayıp takip edildiği için İstanbul’un değişik yerlerinde ve İtalya’da bir süre saklandı. 1920’de işgale karşı ulusal direnişin lideri Mustafa Kemal’in çağrısı üzerine Ankara’ya gitti.

Bakü Elçiliği

1921’de Ankara’daki millî hükûmetin ilk yurt dışı temsilciliğini açtığı Bakü’ye "orta elçi" olarak gönderildi. Görevi, öncelikle Kafkaslar'da ve Rusya içlerinde I. Dünya Savaşı'ndan kalma Türk esirlerinin Anadolu'ya getirilmesi ve silah, cephane nakliyatı idi.[4] Bakü’deki Türk esirlerin yurda dönmeleri konusunda büyük emek sarf etti. Rusya’da seferberlik ilanından sonra Azerbaycan’daki Türk tebaanın Ruslar tarafından askere almasını önledi.[4] Mayıs 1922’de Azerbaycan’da Arap alfabesinden Latin alfabesine dönme girişimi[5] olduğunda bu süreci yakından takip etti ve konu hakkında Ankara’ya rapor yazdı.[4]

1924 yılında Rusya’nın bağımsız Azerbaycan Devleti’ne son vermesi üzerine Bakü’deki Türk temsilciliği kapandı ve Memduh Şevket Bey yurda döndü.

Meslek Gazetesi

1925 yılında yurda döndüğünde Mekteb-i Sultani ve Kabataş Lisesi‘nde coğrafya öğretmeni olarak atandı. O sene eski ittihatçı arkadaşları ile birlikte “Meslek" adlı bir haftalık siyasi gazete çıkardı. Amaç, mesleki temsilcilik düşüncesini Cumhuriyet dönemi Türkiyesi’ne taşımaktı. Memduh Şevket Bey’in ilk öyküleri Meslek gazetesinde yayınlandı. Aynı gazetede Miras adlı romanı tefrika edildi. Hayatı boyunca resim yapmayı da hep sürdürmüş olan Memduh Şevket Bey, bu gazetede resim ve karikatürler de yayımlamış ve bazı karikatürleri yüzünden kovuşturmaya uğramıştır. Yayın, iktidar tarafından hoş karşılanmamış ve kapatılmıştır.

Tahran elçiliği

Memduh Şevket Bey, 1925 yılının sonunda yeniden yurt dışında elçilik ile görevlendirildi ve Tahran’a elçi atandı. İki devlet arasında istenmeyen olayların meydana geldiği gerekçesiyle (Ağrı isyanı sırasında Türk ordusunu İran topraklarına girmesi[3]) 1930 yılında Tahran elçiliğinden istifa etti.[6]

Elazığ milletvekilliği

Tahran’dan döndükten sonra Mustafa Kemal’in emri ile CHP Merkez İdare Heyeti’ne alınan Memduh Şevket Bey, 1931-1933 yılları arasında Elazığ milletvekili olarak TBMM’de yer aldı. 1932’de ilk Türk Dil Kurultayı’na Elazığ milletvekili olarak katıldı. Kabil büyükelçiliğine atanması nedeniyle 1933’te milletvekilliğinden istifa etti.

Kabil elçiliği

1933-1941 arasında Kabil Büyükelçiliği görevlerinde bulundu. Komünist rejim baskısından kaçıp Afganistan’a sığınmış Türkmen çocukların Türkiye’ye gönderilip eğitim görmelerini sağladı. II. Dünya Savaşı’nda ülkenin Alman-İtalyan nüfuzuna girmesini engelleyip Sadabat Paktı’nda yer almasını sağlamada rol aldı.[7] Daha önce Vakit gazetesinde tefrika ettiği Ayaşlı ile Kiracıları adlı romanını Kabil elçisi olduğu dönemde, 1934 yılında yayımladı. Bu, onun kitap olarak yayımlanan ilk romanıdır. Soyadı Kanunu çıktığında kendisine Esendal soyadını İsmet İnönü verdi.[3] 1941’de kendi isteğiyle Kabil’deki görevinden ayrıldı.

Bilecik milletvekilliği

Kabil’den yurda dönüşünde hayatını kaybeden Bilecik milletvekili Salih Bozok’un yerine meclise girdi. VI., VII., VIII. Dönem TBMM’de Bilecik milletvekili olarak yer aldı. Dördüncü Türk Dil Kurultayı’na Bilecik milletvekili sıfatı ile katıldı.

CHP Genel Sekreterliği

1942-1945 yılları arasında CHP Genel Sekreterliği görevini üstlendi. Partinin gençleşmesi için uğraştı ve 35’ler Hareketi’nin gelişmesine destek oldu. 1945 yılında, Genel Sekreterlik görevinden kendi isteğiyle ayrıldı.

Yazarlık süreci

Memduh Şevket Esendal'ın mezarı, Cebeci Asri Mezarlığı, Ankara

Genel Sekreterlik görevini bıraktıktan sonra sadece edebiyatla ilgilendi ve yapıtlarını derleyip kitaplaştırmakla uğraştı. Öyküleri, Sanat ve Edebiyat, Seçilmiş Hikâyeler, Ulus, Ülkü, Hisar, Pazar Postası, Türk Dili gibi gazete ve dergilerde yayınlandı. Siyasetçi ve edebiyatçı kimliklerini ayrı tutmak için yazılarında M.Ş.E, Mustafa Memduh, Mustafa Yalınkat, M. Oğulcuk, İstemenoğlu gibi takma isimler kullandı. Yaşamının yalnızca dokuz yılında (1923-1926, 1946-1952) ciddi biçimde edebiyatla uğraşmasına rağmen Türk öykücülüğünün önemli bir ismi oldu. Durum hikâyeciliğinin Türk edebiyatındaki temsilcisidir. Yazdığı öykülerin sayısı 224'ü bulur.[8] En çok bilinen eseri 1934 yılında yayımlanan Ayaşlı ile Kiracıları adlı romanıdır.

Esendal, beyin kanaması sonucu 16 Mayıs 1952 gecesi Ankara’da hayatını kaybetti. Cenazesi Ankara daki Cebeci Asri Mezarlığında defnedildi.

Anıları

Esendal’ın anılarını yazdığı ve ölümünden 30 yıl sonra yayımlanmasını istediği bilinmekle birlikte söz konusu hatıralar bulunamamıştır. Çocuklarına yazdığı mektuplar Oğullarıma Mektuplar (2003) ve Kızıma Mektuplar (2001) adı altında kitaplaştırılmıştır.

Yazarlığı

Türkçe hikâyeden söz edildiğinde akla ilk gelen isimlerden birisidir.[9] Öykülerinde kadın sorunu, Kurtuluş Savaşı öncesi yaşanan çaresizlik, Batı özentisi, sömürü düzeni, ağanın işçiyi, belediye memurunun esnafı sömürmesi, düzenin adamı olan insanları, çok evlilik sorununu işler.[10] Türk edebiyatında durum öykücülüğünün (Çehov tarzı) en önemli temsilcilerindendir. Öyle ki, edebiyat çevresince Yerli Çehov olarak adlandırılmıştır.[]Öykülerinde derin insan sevgisini işlemiştir. Dili sade, temiz ve pürüzsüzdür.

Üslubu

Esendal'ın Türk Edebiyatı'na getirdiği en önemli yenilik, ele aldığı konuları büyük bir sadelikle işlemesidir. Bu konular yine sıradan insanların yaşamları etrafında gezinir. Öykücülüğe başladığı ilk yıllarda, dilde sadeleşmenin öncüsü olan Ömer Seyfettin'in izinden giden Esendal, ustalık dönemine eriştiğinde, hem Ömer Seyfettin'den, hem de kendi çağdaşlarından daha sade ve düzgün bir dille yazmıştır. Üslubunda Çehov'un etkileri açıkça görülür. Hatta bazı öyküleri Çehov'dan yapılmış uyarlamalardır. Ancak bu etki, yazım tarzı, dildeki sadelik, kişilerin seçilişi ile sınırlı kalır. Esendal, Çehov'un karamsar bakışını tekrarlamaz. Kendi deyişiyle insanlara yaşamak için ümit, kuvvet ve neşe veren yazılardan hoşlanır, insanları mutfak paçavrasına çeviren ve yeise düşüren yazılardan hoşlanmaz.

Eserleri

Hikâyeleri

  • Hikayeler-Birinci kitap (1946, Otlakçı adıyla yeniden basımı 1958).
  • Hikayeler-İkinci kitap (1946, Mendil Altında adıyla yeniden basımı 1958).
  • Temiz Sevgiler (1965).
  • Ev Ona Yakıştı (1972).

Hikâyeleri, 1983'ten itibaren 14 kitap hâlinde yeniden şu isimlerle basılmıştır:

  • Otlakçı (1983)
  • Mendil Altında (1983)
  • Sahan Külbastısı (1983)
  • Veysel Çavuş (1984)
  • Bir Kucak Çiçek (1984)
  • İhtiyar Çilingir (1984)
  • Miras
  • Hava Parası (1984)
  • Bizim Nesibe (1985)
  • Kelepir (1986)
  • Gödeli Mehmet (1986)
  • Güllüce Bağları Yolunda (1992).
  • Gönül Kaçanı Kovalar (1993).
  • Hayat Ne Tatlı

Romanları

Hatıra

  • Tahran Anıları ve Düşsel Yazılar (1998)

Mektup

  • Kızıma Mektuplar (2001)
  • Oğullarıma Mektuplar (2003)

Ayrıca bakınız

  • MEB 100 Türk Edebiyatçısı

Kaynakça

  1. ^ "Memduh Şevket Esendal biyografisi". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015. 
  2. ^ "Türk Edebiyatının Usta Yazarlarından Memduh Şevket Esendal'ın Telif Hakları Serbest Kalıyor". Kayıp Rıhtım. 3 Ocak 2023. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023. 
  3. ^ a b c "Tabip Gülbay, Memduh Şevket Esendal'ın Toplumsal ve Siyasal Görüşleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2008". 10 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2012. 
  4. ^ a b c "Memduhsevketesendal.net sitesi, 1920 - 1924 Millet Meclisi'nden Azerbaycan Elçiliği'ne, Erişim tarihi:29.03.2012". 28 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2012. 
  5. ^ Bu girişim başarısızlıkla sonuçlanmış; 1938’de Azeri Türkleri Kiril alfabesini kullanmaya mecbur tutulmuştur
  6. ^ "Memduhsevketesendal.net sitesi, 1925 – 1932 Tahran Büyükelçiliği yılları, Erişim tarihi:29.03.2012". 28 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2012. 
  7. ^ "Kabil Büyükelçiliği yılları, Erişim tarihi:29.03.2012". 28 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2012. 
  8. ^ "Eserleri, Memduhsevketesendal.com sitesi, Erişim tarihi.26.12.2014". 26 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2014. 
  9. ^ "Behçet Çelik, Esendal'ın hikayelerinde Bize Özgü Olan, İmge Öyküler Yıl 1, Sayı 2, Nisan-Mayıs 2005" (PDF). 26 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2014. 
  10. ^ "Bekir İnce, Çağdaş Yazınbilimsel Yaklaşımlar Işığında M. Ş. Esendal'ın "Hayat Ne Tatlı" Adlı Öyküsüne Bir Bakış, Sakarya University Journal of Education, cilt 2, No 2, Yıl 2012". 26 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2014. 
Parti siyasi görevi
Önce gelen:
Ahmet Fikri Tüzer		Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreteri
16 Ağustos 1942 - 7 Haziran 1945 		Sonra gelen:
Nafi Atuf Kansu

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Abdülhak Hamit Tarhan</span> Türk şair, oyun yazarı, diplomat, milletvekili

Abdülhak Hamit Tarhan, Türk şair, oyun yazarı ve diplomat.

<span class="mw-page-title-main">Hüsrev Gerede</span> Türk asker ve siyasetçi

Hüsrev Gerede, Türk Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet tarihinin önemli isimlerinden olan Türk asker, siyasetçi ve diplomattır.

<span class="mw-page-title-main">Hikâye</span> gerçek ya da tasarlanmış olayları ilgiyi çekecek bir biçimde anlatan, genellikle beş on sayfadan oluşan düzyazı türü

Hikâye ya da öykü, gerçek ya da gerçeğe yakın bir olayı aktaran kısa, düzyazı şeklindeki anlatıdır. Kısa oluşu, yalın bir olay örgüsüne sahip olması, genellikle önemli bir olay ya da sahne aracılığıyla tek ve yoğun bir etki uyandırması ve az sayıda karaktere yer vermesiyle roman ve diğer anlatım türlerinden ayrılır.

<span class="mw-page-title-main">Yakup Kadri Karaosmanoğlu</span> Türk yazar, diplomat

Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Türk yazar ve diplomattır. Türk Dil Kurumunun kurucularındandır.

<span class="mw-page-title-main">Ayşe Kulin</span> Türk yazar ve gazeteci

Ayşe Kulin, Türk yazar ve gazeteci.

Aylık edebiyat dergisi Seçilmiş Hikâyeler Dergisi, Ankara'da Ekim 1947'de yayınlandı. Salim Şengil sahibi ve yönetmeni idi. Temmuz 1957'ye kadar 66 sayı çıktı.

Turkmax, Digiturk 21. kanalda yayın yapan, yerli dizi, programlar ve Türk sinemasından filmler yayınlayan kanaldır.

<span class="mw-page-title-main">Ruşen Eşref Ünaydın</span> Türk gazeteci, siyasetçi ve diplomat

Mehmet Ruşen Ünaydın, Türk gazeteci, yazar, siyasetçi ve diplomat. Türk Dil Kurumu ve Galatasaray'ın kurucularından biridir.

1998 yılında Kitap-lık dergisinin Türkiye'nin kuruluşunun 75. yıldönümü sebebiyle edebiyat dünyasında yaptığı bir anket sonucu şekillenen liste. Listede Cumhuriyet'in kuruluşundan 75. yılına kadar öne çıkan 75 yazılı eser belirlenerek bir Türk Edebiyatı Kanonu oluşturulmaya çalışılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ömer Lekesiz</span>

Ömer Lekesiz, Türk yazar, eleştirmen.

Düş, Gerçek, Bir de Sinema, 1995 yapımı Türk sinema filmi. Tülay Eratalay'ın yönetmenliğindeki film üç adet kısa filmden oluşur. Film 8. Ankara ve 10.Adana Film Festivallerinde çeşitli ödüllere layık görülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Nafi Atuf Kansu</span>

Nafi Atuf Kansu, Türk siyasetçi ve eğitimci.

<i>Otlakçı</i>

Otlakçı, Memduh Şevket Esendal'ın yazmış olduğu, 1946 yılında yayımlanan öykü kitabı. Kitapta yirmi beş öykü bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sadullah Paşa</span> Osmanlı diplomat, devlet adamı

Sadullah Paşa Ticaret ve Ziraat Nazırlığı görevinde bulunmuş, Tanzimat Döneminin önde gelen Osmanlı devlet adamı, siyasetçi ve diplomat.

Ali Galib Bey (1849-1919) Osmanlı Devleti'nin son döneminde birçok büyükelçilik görevleri, bir valilik ve bir de hükûmet nazırlığı görevlerinde bulunmuş bir devlet adamıydı.

<i>Ayaşlı ile Kiracıları</i> roman

Ayaşlı ile Kiracıları Memduh Şevket Esendal'ın kitap olarak yayımladığı ilk romandır. Önce Vakit gazetesinde tefrika edilmiş; 1934'te kitap olarak yayımlanmıştır.

Miras Memduh Şevket Esendal'ın tefrika edilmiş ilk, kitap olarak yayımlanmış üçüncü romanıdır.

Ayaşlı ve Kiracıları 1989 yılında TRT 1 kanalında yayımlanmış, Memduh Şevket Esendal'ın eserinden televizyona uyarlanmış, Tunca Yönder ve Handan İpekçi'nin yönetmenliğini üstlendiği senaryosunu Turgut Yasalar'ın yazdığı Macera dizisi.

Türk edebiyatı'nda hem sözlü hem yazılı, manzum ve mensur hikâye geleneğine sahip olmasına rağmen Tanzimat'tan sonra farklı yapısal özellikler taşıyan bir anlatı türü olarak yeni bir hikâye tarzı oluşmuştur. Giritli Ali Aziz Efendi tarafından 1796-97'de yazılan ve ilk defa 1852 tarihinde basılan Muhayyelât, Batı tesiri olmadan gerçekçi anlatıma olan yakınlığı noktasında modern Türk hikâyesinin başlangıcı sayılmaktadır. Bunun dışında, XIX. yüzyılda basımları yapılarak yaygınlık kazanmış olan meddah hikâyeleri "yeni hikâyeye" zemin hazırlayan eserler olarak görülmektedir. 1875-1890 yılları arasında Ahmed Midhat Efendi'nin devam eden Letâif-i Rivâyât serisinin dışında Mehmet Celal'in Venüs, Cemile gibi uzun hikâyeleri ile Nabizâde Nâzım'ın ilk dönem hikâyeleri bulunmaktadır. Samipaşazade Sezai'nin Küçük Şeyler adlı eseri Türk edebiyatında modern anlamda kısa hikâyenin başlangıcı kabul edilmektedir. Halid Ziya Uşaklıgil'in 1888'de yazdığı Bir Muhtıranın Son Yaprakları ile Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası adlı çalışmaları Avrupaî tarzda ilk hikâyeler kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tahir Hayreddin Bey</span> Osmanlı ve Tunuslu siyasetçi

Tahir Hayreddin Bey,, Osmanlı ve Tunuslu gazeteci ve siyasetçi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.