Melik Ajdar Türbesi
Melik Ajdar Türbesi veya Cicimli Türbesi, Azerbaycan'ın Laçın bölgesinin Cicimli köyünde bulunan türbe.
Bilimsel araştırmalara göre 12-13. yüzyıllarda yapıldığı tahmin ediliyor. Anıt, sekizgen dış cepheye ve dairesel plana sahip olsa da, arkaiklik açısından benzer planlı türbeler içerisinde dikkat çekiyor. 2020 yılında Azerbaycan ordusunun Ermenistan kontrolündeki toprakları almasından sonra ilk kez video blog yazarı Er-Toğrul ve video yönetmeni Şahmar Seferoğlu, türbenin yeni fotoğraflarını çekti.
Tarihi
Türbe üzerinde kitabe bulunmadığından ne zaman inşa edildiğini tespit etmek zordur. Melik Ajdar anıtını ilk kez gören ve hakkında makale yayınlayan İ. Şeblik, bu yapının Selçuklu dönemine ait olduğunu kaydediyor. Bu da bina tarihini yaklaşık olarak 12. yüzyıla veya 13. yüzyılın başlarına kadar götürüyor.[1]
Anıtın bazı detayları Kubadlı'nın Demirciler köyündeki mezarlarda kullanılanlarla aynıdır. Bazı araştırmacılara göre anıtın 13. yüzyılın sonunda, yani İlhanlılar döneminde inşa edilmiş olması daha inandırıcı görünüyor.[2] Malik Ajdar Türbesi anıtsal bir eser değil, halk mimarisinin - mimari folklorunun değerli bir örneğidir. Video blog yazarı Er-Toğrul ve video yönetmeni Şahmar Seferoğlu, Laçın bölgesinin işgalden kurtarılmasının ardından ilk kez türbenin fotoğraflarını çekmiştir.[2]
Mimari özellikleri
Bu türbenin diğer Azerbaycan türbelerinden farkı hacim yapısıdır. Plan olarak sekizgen bir yapıya sahip olmasına rağmen Melik Ajdar türbesi dışarıdan geometrik bir hacim olarak değil tamamen farklı bir plastik şekilde algılanmaktadır. Malik Ajdar türbesinin planı içten daire, dıştan sekizgendir. Türbenin duvarları dikey çizgilerle çözülmediği için anıtın köşeleri kavisli çizgilerle işlenmiş, türbenin silueti yumuşak çizgilerle çerçevelenmiştir. Malik Ajdar Türbesi'nin genel şekli bir parabole benzemektedir. Bu parabolün yüzeyleri arasındaki çizgiler oyulmuş çıkıntılarla işlenmiştir.[3]
İçeride iç duvar yüzeyi dikey olarak 1,5 metre yüksekliğe kadar yükseliyor ve daha sonra kavisli bir dışbükey yüzey haline geliyor. Zemin yüzeyinden 7,5 metre yükseklikte, duvar yüzeyinden hafifçe çıkıntı yapan basit profilli bir korniş üzerine inşa edilen parabolik kubbe, iç mekanı kapatmaktadır. İç duvarın giriş kapısına bakan güney kısmında sığ bir niş bulunmaktadır. İç duvarlar çeşitli görsellerin yer aldığı sıva ile kaplanmıştır. Türbenin iç tabanı ile dış platformun seviyesi aynıdır. Türbenin içi kubbenin tabanındaki dört küçük pencereyle aydınlatılmaktadır. Azerbaycan'ın sekizgen mezarlarında külliyat genellikle saf prizmatik bir hacim olarak çözümlenir. Cicimli türbesinin sekizgen gövdesi bunlardan farklı olarak dışbükey kesimli piramit şeklindedir.[4]
Vücudun tüm yüzleri iyi yontulmuş büyük taş levhalarla kaplıdır. Sütunların kare başlıkları kornişle desteklenmiştir. Daha önce kornişin üzerine sıralanan taş dişlerin kubbeyi çevrelediği izlerden anlaşılmaktadır. Türbenin dikdörtgen açıklıklı giriş kapısı yapının kuzey cephesinde yer almaktadır. Giriş kapısının üzeri sivri kemer şeklinde bütünüyle taştan bir arşitravla örtülüdür. Bordüründe oyma at figürünün izleri görülmektedir.[1]
Bu anıtın mimari özelliklerinde geleneksel sekizgen mezarlardan uzaklaşılarak tamamen özgün bir mimari örneği oluşturulduğu görülmektedir. Genel görünümü ve imajının göçebe halkların anavatanını hatırlatması hiç de şaşırtıcı değil. Konut inşaatları ile diğer yapılar, özellikle de anıt yapılar arasında bağlantı olması, mimarlık tarihinde sık karşılaşılan, daha doğrusu yaygın bir olgudur. Sonuç olarak anıtın genel görünümü Türkler arasında yaygın olan yurt yapısını hatırlatmaktadır.Çeşitli araştırmacıların da gözlemlediği gibi Cicimli türbesi, yukarıya doğru eğilen prizmatik kapasitesi, parabolik kubbesi, yanlarındaki ince çubuk benzeri sütunlarıyla bir göçebe çadırının simülasyonu yapılarak oluşturulmuştur. Türbenin hem dışı hem de içi sağlam olup, gövde ile kapak arasında neredeyse hiçbir geçiş bölgesi bulunmamaktadır. Birbirlerinden yalnızca kalınlığı teneke çubuklara eşit olan taş kuşaklarla ayrılırlar. M.S. Bulatov'un anlatımına göre, "anıtı diken mimar, binanın siluetini çizmek için elipsten yararlanmıştır."[5]
Melik Ajdar Türbesi'nin bir diğer ilgi çekici özelliği ise giriş kapısının üzerinde ve giriş kapısının sağ ve sol taraflarında yer alan taş oymalardır. Bu taş oymaların 3 boğayı da tasvir ettiği söyleniyor. Son derece etkileyici bir üslupla resmedilen bu boğa resimleri, anıtın sanatsal özelliklerini zenginleştirirken aynı zamanda hayvan resimlerinin Azerbaycan'da beklenenden daha yaygın olduğunu da gösteriyor.[5]
Kaynakça
- ^ a b "Melik Ajdar Mausoleum" (İngilizce). mct.gov.az. 2 Ekim 2020. 10 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2022.
- ^ a b "Азербайджан показал достопримечательности Лачина" (Rusça). vestikavkaza.ru. 18 Ocak 2020. 28 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2022.
- ^ Laman Ismayilova (20 Ekim 2020). "Azerbaijani monuments in Armenian occupation" (İngilizce). azernews.az. 29 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2022.
- ^ "Məlikəjdər türbəsi" (Azerice). virtualkarabakh.az. 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2022.
- ^ a b Nahid Məmmədov (2015). İşğal altındakı tarixi-dini abidələrimiz (PDF). Baku. s. 50. ISBN 978-9952-490-95-4. 18 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
