Mehmet Atlı

Mehmet Atlı (d. 1975, Bağlar, Diyarbakır)^[1] Kürt müzisyen.^[2] Mardin Artuklu Üniversitesi Mimarlık Fakültesi'nde öğretim görevlisi olarak çalıştı.^[3] Modern Kürt müziğinin önemli temsilcileri arasında sayılmaktadır.^[4]

1975 yılında Diyarbakır'da doğdu, babası demiryolu işçisi idi.^[5] Dedesi, kardeşleri ve dayıları da demiryolcu olan Atlı'nın çocukluğu Diyarbakır, Sirkeci, Ankara garlarında geçti.^[6] İlk ve ortaöğrenimini Diyarbakır ve Ankara'da tamamladı.^[7] Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü'nü 2000 yılında bitirdi. Yine aynı üniversitede, "90’lardan Günümüze Türkiye’de Cami Mimarlığı Tartışmalarına Mimarların Katılımı" başlıklı tezi ile Mimarlık Tarihi ve Kuramı Lisansüstü programını tamamladı.^[8] 2000-2010 yılları arasında mimar olarak çalıştı. 2010'da İstanbul'dan ayrılıp Diyarbakır'a yerleşti ve Mardin Artuklu Üniversitesi Mimarlık Bölümü'nde öğretim görevlisi olarak çalışmaya başladı.^[9] 2018 yılında Mardin Artuklu Üniversitesi'nde "Mimarlık yazınında öznellik-nesnellik: Avrupa'da Cami Mimarlığı bağlamında bir karşılaştırmalı okuma" adlı teziyle doktorasını tamamladı.^[8] 2020 yılında üniversitedeki mobbing uygulamalarına ve baskılara maruz kalıp istifa etti.^[10] 2022 yılında Diyarbakır'da Mehmet Atlı Kent Mimarlık Tasarım ofisini kurdu. 2024 yılı itibarıyla 30. sanat yılına giriş yapan sanatçı mimarlık ve müzik çalışmalarına devam etmektedir.

Diyarbakır'da amatör okul gruplarında bağlama çalarak müziğe başladı. Kısa süren bir solfej ve armoni eğitimi dışında akademik müzik eğitimi almadı. Mimarlık okumak üzere gittiği İstanbul'da 1994'te ünlü Kürt protest müzik gruplarından Koma Dengê Azadî'nin yeni kadrosunda, besteci, şarkı sözü yazarı, solist ve gitarist olarak yer aldı ve grubun Fedi ve Welatê Min albümlerinde çalıştı. 2000 yılına kadar aynı zamanda, Marmara Üniversitesi Konservatuvar Bölümü öğrencilerinden oluşan 'Üç Deniz Topluluğu'na da enstrümanist olarak katıldı.^[11] Besteci, şarkı sözü yazarı, solist, müzik yazarlığı ve enstrümanist kimlikleri ile Mehmet Atlı, müzikle çok yönlü ilişkiler içerisindedir. Müzisyen, daha çok Kürtçenin Kurmancî ve Dimilî lehçelerinde ve zaman zaman da Türkçe şarkılardan oluşan, halk müziği çalışmalarına yaptığı yorumlardan kendi şarkılarına uzanan geniş bir repertuarı seslendiriyor; sahnelerinde genellikle minimal bir ekiple beraber gitar, lavta ya da bağlama çalıp, sevilen ses rengi ile şarkı söylüyor.

Koma Dengê Azadî üyesi olduğu 1994'ten günümüze ikisi grupla beşi de solo olmak üzere yedi albümde aktif emeği bulunan Mehmet Atlı, kimi derleme ya da kolektif albüm çalışmaları içerisinde de yer aldı; kısa film müzikleri, sit-com, tiyatro oyunu müzikleri gibi geniş bir uğraş alanında üretimlerde bulundu. Röportajlarında protest müzik geleneğinden gelerek zamanla Kürtçenin ve Kürtlerin kentleşme süreçlerine odaklanan bir müzikal anlatımın arayışına yöneldiğini sıkça ifade eden müzisyen, folklorik ve klasik temeller üzerinde, evrensel içerikli bir tür bireysel pop müzik yaptığını vurguluyor. Mehmet Atlı kendi yazdığı şarkıların yanı sıra şiirlere yaptığı besteler ve çok bilinen halk müziği şarkıları ile Aram Tîgran, Mihemed Şêxo, Mihemed Arif Cizrawî, Ayşe Şan gibi ustaların şarkılarına yaptığı özgün yorumlarıyla, alanında yenilikçi bir isim sayılmaktadır.

“Müzik benim mekânım” diyen Mehmet Atlı, şarkı yazıp söylemeyi insan haklarının ve ifade özgürlüğünün bir parçası olarak gördüğünün altını çiziyor. Yıllar içinde sürekli artan ve çeşitlenen izleyici kitlesi, farklı solistlerce de yorumlanan çok sayıda hit şarkısı ile ve kendisinden sonra gelen yeni nesil müzisyenlere de ilham verebilmiş, çeyrek asrı aşan müzik hayatında Mehmet Atlı, Türkiye, Kürdistan, Kıbrıs ve Avrupa'nın birçok kentinde çok sayıda festival, kutlama, şenlik, konser, TV ve radyo programında yer aldı.

Mehmet Atlı'nın ilk solo albümü olan Jahr - Zamansız ve dilsiz şarkılar 2003'te Lizge Müzik'ten çıktı.^[12] Albümde rock, jaz ve senfonik düzenlemeler göze çarparken derlemeler ve türküler yer almadı. Albüm 2010'da Anadolu Müzik'ten yeniden yayınlandı.^[13] 2023 yılında remaster edilerek Mehmet Atlı Kent Mimarlık Tasarım ve Prodüksiyon tarafından yeniden yayınlandı.

2008'de çıkan ikinci solo albümü Wenda'nın aranjörlüğünü Okan Murat Öztürk, Serdar Keskin ve Mehmet Atlı yaptı. 12 parçanın çoğunun söz ve müzikleri sanatçıya ait.^[14] Sokakların ve kayıp izdüşümlerin izini sürdüğünü söylediği albümünde kendi bestelerinin yanı sıra Cigerxwîn, Ebdullah Peşêw ve Arjen Arî'nin de sözleri yer alıyor.^[15]

Üçüncü solo albümü olan Birîn, önce Almanya'da Mir Müzik'ten, daha sonra Türkiye'de Kom Müzik'ten yayımlandı. Atlı, albümde gitarın yanı sıra lavta da çaldı. Albüm şair Arjen Arî, Mehmed Uzun ve Aram Tîgran'a ithaf edildi.^[16] Dokuz şarkı ve bir enstrümantal düzenlemenin yer aldığı albümde Kâmûran Elî Bedirxan, Cigerxwîn, Arjen Arî, Lorîn Dogan, Mazhar Kara'nın sözlerine yapılan besteler ve Dersim, Koçgirî, Diyarbakır yörelerinden halk şarkıları yer alıyor. Atlı bu albümde Erganili Atlı'dan bir Diyarbakır türküsü olan "Karanfil eker misin?"i seslendirerek ilk kez Türkçe bir kayıt yaptı.^[17] Müzisyen, daha önce Türkçe söylememesinin nedenini şöyle açıklıyor: "Türkçe karşısında hiçbir kompleksim ya da münhasıran bir derdim yok. Hatta Türkçe’yi seviyorum. Dillerin bir suçu yok. Ama Türkçe’ye Kürt olduğumu unutturmak, Kürtçe’yi unutturmak üzere biçilen role de sonuna kadar karşıyım. Bunun için de hiç Türkçe bilmiyormuş gibi tamamen Kurmanci ve Zazaki bir repertuvar oluşturup seslendirdim yirmi yıldır. Çünkü bu bir inat konusuydu, bir ölüm-kalım meselesiydi. Binlerce insan öldü, bu dili savunduğu için onbinler hapsedildi, sürgün edildi. Türkçe kendisine biçilen bu lanetli rolden kurtarılsa Türkler ve Türkçe için de iyi olur."^[18]

Dokuz şarkıdan oluşan dördüncü solo albümünü 2020 yılında Kom Müzik etiketiyle yayınladı. Albümünü bestelerin yer aldığı birinci bölüm, yeniden yorumladığı ve klasiklerin yer aldığı iki bölüme ayırmaktadır:

"Müzik çalışmalarımın başından, Koma Dengê Azadî üyesi olduğum üniversite yıllarımdan beri bu iki yönelim bir arada oldu. Geleneksel kaynakları tarayıp, onlardan öğrenmek, yeniden yorumlamakla yeni üretimler yapmak hep bir arada oldu. Bu çabalar politik bir uğraşın içinde olmamızla da ilgili idi. Dilimizi, müziğimizi, edebiyatımızı daha iyi öğrenmek ve çok yönlü bir müzik pratiği adına bu uğraşları sürdürüyorum. Dilimizi öğrenirken kendim de şarkılar yazmayı öğrendim. Halk şarkılarını çalışırken kendi besteciliğimi de bulmaya çalıştım bir yandan. Yeni albümde de böylesi bir repertuarı bir araya getirdik: Mazhar Kara’nın “Gula Dil” şiiri, Mihemed Şêxo gibi ustalardan çok bilinen şarkılar, “Vay Dünya” gibi popüler türküler, benim yazdığım ve bestelediğim şarkı sözleri ve bestelerle aynı anlayışla yorumlanmış halk şarkıları, türküleri." ^[10]

Sanatçının ilk single şarkısı (teklisi) olarak 7 Temmuz 2022 yılında yayınlandı. Şair Berken Bereh'in aynı isimli şiirini besteleyen Mehmet Atlı süreci şöyle özetliyor:

"Sade ve güzel Kürtçesi ile akıcı bir şarkı olmaya uygun bir şiir gibi geldi. Bereh'ten izin istedim ve gitarımı alıp şiiri okur gibi bir şarkı geliştirmeye çalıştım; müzikli bir okuma. Zamanla müzisyen arkadaşlarımla paylaştım ve ortaya bir düzenleme çıktı.

"Diyarbakır'da kaydettik ve bu arada Mardin'de önce öğrencim, şimdi meslektaşım olan genç mimarlardan ve onların dijital sanatla uğraşan arkadaşlarından, şarkıya uygun bir klip yapmaları ricasında bulundum. Mardin çevresinden görüntüler, çizimler ve şiirin harflerinden, tipografiden oluşan klibi bir ortak dayanışmanın ürünü olarak çıkardık." ^[19]

Yedi şarkıdan (altı şarkı ve bir enstrümantal şarkı ) oluşan beşinci solo albümünü 2023 yılında Mehmet Atlı Kent Mimarlık Tasarım ve Prodüksiyon tarafından yayınladı. Daha önce çeşitli albümlerinde bestelediği Arjen Arî şarkılarından altı tanesini tekrar yorumladı. Bu anlamda Arjen Arî'ye saygı albümü niteliğinde. Albümün önsözünü kaleme alan yazar Kemal Varol, albümden şöyle bahsediyor:

"Bir yanda geleneksel Kürt şiirinin bütün imkânlarından damıttığı modern ve özgün bir şiir damarı, diğer yanda daha en başında modern Kürt müziğine başka bir rota çizmek isteyen bir müzik tercihi: Arjen Arî ve Mehmet Atlı. İkisini yan yana görmek hâlâ heyecan verici. Hâlâ, diyorum çünkü 2012 yılında aramızdan ayrılan Arjen Arî, geride bıraktığı şiiri sürdürecek, belki o şiiri daha uç noktalara götürecek imkandan yoksun artık. Şiirlerinde durmadan sözünü ettiği ölüm, Kürt şiirinin bu usta şairini aramızdan aldığında geride yarım kalmış sözünü de bıraktı. Mehmet Atlı, Koma Dengê Azadî'yle başladığı, sonra solo olarak sürdürdüğü müzik yaşamında sıklıkla şiire yakın durdu ve pek çok şairin şiirini besteledi. Üstelik, kolay bestelenebilir şiirler değildi bunlar. Bu sayısız şair arasında, Mehmet Atlı, galiba en çok Arjen Arî'yle yakınlık kurdu. Bir bakıma, sesini arayan söz, onun şarkılarında hayat buldu. Arî'nin şiirlerinde sıklıkla öne çıkan uzak ve yakın dönemin acıları, bireysel ve toplumsal dertler, ikisini biraraya getiren temel nedendi belki de. Şimdi, çeşitli albümlere dağılmış Arjen Arî şiirlerinden bestelerini tek bir albümde, Min Dil Daye adıyla bir araya getiriyor Mehmet Atlı. Arjen Arî'ye saygı albümünde dilden dile dolaşan Mihemedo, Heyrano, Wey Gidî gibi şarkılar, yeni düzenlemelerle yeniden hayat buluyor. Daha sakin, daha olgun, Arjen Arî'ye yakışan bir kederle bu şiirlere bir kez daha hayat veriyor Mehmet Atlı. Altı şarkının yer aldığı, tekrar tekrar dinlenecek Min Dil Daye, aramızdan zamansız ayrılan bir şairin olduğu kadar Kürt müziğinin medarı iftiharı bir müzisyenin olgunluk dönemi eseri niteliğinde. Sözünü arayan ses, sesini arayan söz nihayet Min Dil Daye albümüyle bir araya geliyor."^[20][21]

• Jahr (Zehir) (2003, Lizge Müzik-2010, Anadolu Müzik, 2023, Mehmet Atlı Kent Mimarlık Tasarım ve Prodüksiyon)
• Wenda (Kayıp) (2008, Kom Müzik)^[7]
• Birîn (Yara) (2014, MİR Multimedia)^[22]
• Morî Mircan (2020, Kom Müzik)
• Diçim Ji Vir (2022, Mehmet Atlı Kent Mimarlık Tasarım ve Prodüksiyon)
• Min Dil Daye (2023, Mehmet Atlı Kent Mimarlık Tasarım ve Prodüksiyon)

• Hepsi Diyarbakır-Herkesin Bildiği Kimsenin Bilmediği - İletişim Yayınları^[23]

Kitap, şehrin çeşitli bölgelerinin mimari tarihine farklı açılardan bakışı merkeze alan makalelerden oluşuyor.^[24][25]

• İnşaat Ya Resulullah - İletişim Yayınları- Ortak Kitap^[26]

"Kürt Orta Sınıfların Mekânsal Teşekkülü"

• Tren Bir Hayattır - İletişim Yayınları- Ortak Kitap^[27]

"Demiryolu Zaman-Mekânında Kaos ve Düzen"

• Resmî sitesi
• Twitter sayfası
• Birikim dergisindeki yazıları 3 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Mehmet Atlı ile söyleşi (1. Bölüm) 11 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Mehmet Atlı ile söyleşi (2. Bölüm) 25 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.