İçeriğe atla

Mehmet Ali Ağakay

Mehmet Ali Ağakay

Mehmet Ali Ağakay, (d. 1893 Girit, Hanya - ö. 21 Ekim 1965 Ankara), Türk hekim, dilbilimci, siyasetçi.

Türkçe sözlük ve deyimlerin derlenmesine katkıları oldu. Türk Dil Kurumu'nun çıkardığı Türkçe Sözlük'ün ilk baskısı olan 1945 baskısında çalışmaları yönetme ve eseri kaleme alma işini üstlendi. V. VI. ve VII. dönem TBMM'de Gaziantep milletvekili olarak görev yaptı.

Yaşamı

1893 yılında Girit adasında doğdu. Babası Mustafa Cemil Bey, annesi Ülfet Hanım'dır.[1] İlköğrenimini Girit'n Hanya kasabasında tamamladı, bu yıllarda Rumca öğrendi. Ortaöğrenimini İzmir İdadisi'nde tamamladıktan sonra Darülfünun Tıp Fakültesi'ne girdi.[2] Bu öğrenimi sırasında Balkan Savaşı ve I. Dünya Savaşı'nın çıkması nedeniyle öğrenimini yarıda keserek savaşlara hekim yardımcısı olarak katıldı. Kafkas Cephesi'ndeki yararlıklarından ötürü "Harp Madalyası" ile ödüllendirildi.

I. Dünya Savaşı sonrası, yarım kalan tıbbiye eğitimini 1917'de tamamladı. Yükseköğrenimi sırasında Fransızca öğrendi.28 Temmuz 1919’da, okul masraflarını vermek suretiyle ordudan istifa etti. Bir yıl Bozüyük, bir yıl da Burdur hükûmet tabipliği görevinde bulundu.[3]

18 Temmuz 1921’de İstiklâl Savaşı dolayısıyla yeniden askere alındı. Eğirdir Askerî Hastanesi tabipliği, Piribeyli Menzil Hattı tabipliği yaptı; ayrıca Çay Mecruhîn Komisyonu tabipliği, 35. Alay sertabipliği, 12. Fırka sertabip muavinliği, 4. Seyyar Hastane tabipliği görevlerinde bulundu. Savaş sırasında tifüse yakalandı, bir buçuk yıl kadar bu hastalığın sıkıntılarını çekti ve yine bu hastalık sonucu ayağının aksamaya başlaması nedeniyle, beşinci dereceden harp malulü sınıfına alındı. Savaş sonrasında İstiklâl Madalyası'na hak kazandı.

Cumhuriyetin ilan edilmesi birlikte Kilis, Tefenni, Bozüyük hükûmet tabiplikleri ile yurdun çeşitli yörelerinde görevlerde bulundu. Bozöyük'e gitmeden önce Bedahat Hanım'la evlendi. Bir oğlu, bir kızı oldu. Ancak oğlunu ortaokul son sınıftayken bir bisiklet kazasında, iki yıl sonra da eşini kaybetti.[]

Anadolu'daki görevlerinden sonra İstanbul'da Gureba Hastahanesi göz hastalıkları asistanlığı, Türk Talebe Yurdu müzakereciliği, Besni Trahom Mücadele hekimliği ve İstanbul Yatılı Okullar göz hekimliği görevlerinde bulundu. Sol bacağındaki arızadan dolayı Müdafaa-i Milliye Vekâleti’nce 14 Haziran 1932’de malulen emekliye sevk edildi.[2]

Bir günlük gazetede, dil üzerine yazdığı yazılarla Atatürk'ün dikkatini çekti. 1936'da Türk Dil Kurumuna girdi ve Terim Kolu başkanı oldu. aynı zamanda Gazi Eğitim Enstitüsü ve Ankara Birinci Orta Okul göz tabipliği görevini yürüttü.[2]

1937'de TBMM'den istifa eden Gaziantep milletvekili Numan Menemencioğlu’nun yerine V. dönem ara seçimlerinde meclise girdi seçildi. 1937-1947 yılları arasında CHP Gaziantep milletvekili olarak TBMM'de bulundu.

Ağakay, 1942-1962 yılları arasında Türk Dil Kurumu Sözlük Kolu başkanlığı yaptı. Türk Dil Kurumu'nun çıkardığı Türkçe Sözlük'ün ilk baskısı olan 1945 baskısında çalışmaları yönetme ve eseri kaleme alma işini üstlendi.[4] Kelime Yapma Yolları (1943), Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü (1958) ve Fransızca-Türkçe Sözlük (1962) gibi çeşitli eserler yayımladı.

1965 yılında Ankara'da öldü. Cebeci Mezarlığı'nda toprağa verildi.[2]

Eserleri

  • Türkçe Felsefe Terimlerinin Dil Bakımından Açıklanması Dolayısıyla Bazı Kelime Yapı Yolları (1943)
  • Türkçe Sözlük (1945)
  • Türkçede Mecazlar Sözlüğü (1949)
  • Türkçede Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü (1956)
  • Fransızca-Türkçe Sözlük (1962)
  • Atatürk'ten 20 Anı (1963)

Kaynakça

  1. ^ "TBMM Milltvekili Albümü 1920-2010" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No: 1. Haziran 2010. 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  2. ^ a b c d Biçici, Mehmet (2020). "Gaziantep'te Siyasal Yaşam (1923-1950)" (PDF). ISBN 978-625-7914-02-4. 22 Haziran 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  3. ^ Dağ, Murat (Ocak 2015). "Ayıntab'dan Antep'e Gaziantep Milletvekilleri Biyografisi 1920-2015" (PDF). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ağustos 2023. 
  4. ^ Kayasandık, Ahmet (2013). "TDK Tarafından Hazırlanan Türkçe Sözlük'ün İlk ve Son Baskısının Arapça ve Farsça Kökenli Kelimeler ve Bu Kelimelere Getirilen Ekler Bakımından Karşılaştırılması". Selçuk Üniversite Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi. 16 (1). 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2023. 

Diğer kaynaklar

  • MEHMET ALİ AĞAKAY - Neşe Atabay (T.D.K.Yayınları, 1982)
  • BÜYÜK LAROUSSE - Cilt 1 Sayfa: 175
  • ANA BRITANNICA - Cilt 1 Sayfa: 183

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Nusret Fişek</span>

Hasan Nusret Fişek, Türk hekimdir.

<span class="mw-page-title-main">Türk Dil Kurumu</span> Türkçeyi incelemek ve Türkçenin gelişmesi için çalışmak amacıyla oluşturulmuş kamu kurumu

Türk Dil Kurumu (TDK), Türkçeyi incelemek ve Türkçenin gelişmesi için çalışmak amacıyla 12 Temmuz 1932'de Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulan kurumdur. Türkiye'nin başkenti Ankara'da yer alan kurum, Türk dili üzerine çalışmaların yapılıp yayımlandığı bir merkezdir. Türk Dil Kurumu 1955'ten başlayarak çeşitli dallarda ödüller verdi. Ödüller her yıl 26 Eylül Dil Bayramı'nda Ankara'da yapılan törenle sahiplerine verilirdi. Ödül verilen dallar farklı yönetmeliklere göre zaman zaman değişirdi. 1983'te Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu bünyesine alındıktan sonra Türk Dil Kurumu ödülleri kaldırıldı. Günümüzde "Türk Diline Hizmet Ödülleri"ni vermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Türkçe</span> Türk halkının Oğuz Türkçesi dili

Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir. Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir Batı Oğuz dili olan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur. Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 90 milyon konuşanı ile dünyada en çok konuşulan 18. dildir. Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Memduh Şevket Esendal</span> Türk yazar, diplomat, siyasetçi

Mustafa Memduh Şevket Esendal, Türk yazar, diplomat ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Sözlük</span> dilin veya dillerin kelime haznesini (sözvarlığını), söyleyiş ve yazılış şekilleriyle veren, sözcüğün kökünü esas alarak, bunların başka unsurlarla kurdukları sözleri ve anlamlarını, değişik kullanışlarını gösteren yazılı

Sözlük, bir dilin veya dillerin kelime haznesini (sözvarlığını), söyleyiş ve yazılış şekilleriyle veren, sözcüğün kökünü esas alarak, bunların başka unsurlarla kurdukları sözleri ve anlamlarını, değişik kullanışlarını gösteren yazılı eserdir. Eski dilde lügat, kamus denir. Leksikografi sözlükbilimidir. Sözlükçüye leksikografır denir. Lügatça, sadece bir kitapta geçen terimleri anlatır (glossary).

Beşir Göğüş, dilci, eğitimci, yazar.

<span class="mw-page-title-main">Refik Şevket İnce</span>

Mehmet Refik İnce, Türk siyasetçi.

Ferit Devellioğlu (1906-1985), Türk dil bilgini, sözlük yazarı.

Ömer Asım Aksoy,, Türk eğitimci, siyasetçi ve dilbilimci.

<span class="mw-page-title-main">Şükrü Halûk Akalın</span>

Şükrü Halûk Akalın,, 15 Nisan 2001 - 12 Ocak 2012 tarihleri arasında Türk Dil Kurumu Başkanlığı görevini üstlenmiştir. Kurumda düzenlenen basın toplantısında, görevinden kendi isteği ile ayrıldığını belirten Akalın, Hacettepe Üniversitesi'ndeki asli görevine geri dönmüştür.

Türkçe dil bilgisi, Türkçeyi meydana getiren ses, sözcük yapılışı, sözcük hazinesi, anlam değişmeleri, tümce kuruluşu ve yapısı gibi ögeleri inceleyip kurallara bağlayan dil bilgisi bütünüdür.

İyelik ekleri veya sahiplik ekleri, isimlere ve isim görevinde kullanılan sözcüklere eklenerek kime veya neye ait olduğunu bildiren ekler.

Nusret Karasu Türk tıp doktoru, akademisyen, asker ve devlet adamı.

Nafiz Körez, Türk siyasetçi ve doktor.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Cevat Emre</span> Türk siyasetçi, dilbilimci, çevirmen ve yazar

Ahmet Cevat Emre, Türk siyasetçi, dilbilimci, çevirmen ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlıca</span> Osmanlı İmparatorluğunda kullanılan dil

Osmanlıca veya Osmanlı Türkçesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk anayasası olan 1876 tarihli Kânûn-ı Esâsî'de geçtiği hâliyle Türkçe, 13 ile 20. yüzyıllar arasında Anadolu'da ve Osmanlı Devleti'nin yayıldığı bütün ülkelerde kullanılmış olan, Arapça ve Farsçanın etkisi altında kalan Türk dili. Alfabe olarak çoğunlukla Arap alfabesinin Farsça ve Türkçe için uyarlanmış bir biçimi kullanılmıştır. Halk arasında bazen bu dil dönemi için "Eski Türkçe" de kullanılmaktadır.

Mithat Dağdemir, -, Türk bürokrat ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Selahattin Batu</span>

Selahaddin Batu, Türk veteriner hekim, akademisyen, siyasetçi, edebiyatçı.

Mehmet Talât Tekin, Türk dil bilimci, Türk edebiyatına önemli katkıları olan araştırmacı ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Hamit Ongunsu</span> Türk akademisyen

Ord. Prof. Dr. Ahmet Hamit Ongunsu Türk akademisyen ve eski İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekanı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.