Mayın sorunu

Mayın Sorunu, askerî amaçla kullanılan mayınların, sivil insanlara olumsuz etkisiyle gündeme gelmiş bir sorundur.

Çin'de 13. yüzyıl ortalarından beri kullanıldığı bilinen, Moğolistan'da 1277 yılı kayıtlarında rastlanan ve Avrupa'da Leonardo da Vinci'nin 1500 yılında tasarladığı mayın, ülke sınırlarının komşu ya da düşman ülkelere karşı korunması, kaçakçılığın önlenmesi, yasadışı sınır geçilmesini önlemek gibi gerekçelerle üretilerek, yaygın anlamıyla dünyada ilk kez 1862 yılında Amerika'da Kuzey - Güney İç savaşı'nda kullanıldı. Daha sonra giderek geliştirilen mayın, I. Dünya Savaşı sürecinde aşırı yaygınlaşarak savaşların içinde yer aldı. Anti-personel kara mayınları, bu savaşta, anti-tank mayınlarının sökülmesini engellemek amacıyla uygulamaya kondu. II. Dünya Savaşı'nda ise denizlerde savaş gemilerine, karada tanklara karşı mayınlar geliştirildi.

İmzalanan barış anlaşmaları gereği savaşların bitmesiyle yerleştirildikleri yerde kalan mayınlar, bugün birçok ülkede can almaya, insanları sakat bırakmaya devam etmektedir.

Dünyada 64 ülkede 110 milyon civarında patlamamış mayın olduğu tahmin ediliyor. Gelişen teknoloji nedeniyle üretim maliyetlerinin düşmesinden dolayı, üretiminde büyük artış olan mayınların 1960'lara kadar kontrollü biçimde yürütülen kara mayınlarının yerleştirilmesi işlemi daha sonra, haritaları çıkarılmadan ve kayıtları tutulmadan yapılmaya başlandı. Özellikle de kayıt dışı üretim, yasal olmayan örgütlerin mayın elde ederek, terörist ve gerilla tipi etkinliklerde kullanmasıyla denetim altında bulunmasını olanaksızlaştırdı.

Türkiye'de ise, 2004 ile 2017 yılları arasında 1138 kişi, anti-personel kara mayını ya da savaş artığı patlayıcılar nedeniyle sakat kaldı ya da yaşamını yitirdi. 2018 yılı itibarıyla, toprağa gömülü olduğu tahmin edilen mayın sayısı ise 1 milyon 3 bin 943.^[1] İçişleri Bakanlığı tarafından açıklanan bilgilere göre, 1984-2009 yıllarında Türkiye'de mayınlar ve patlayıcı maddeler nedeniyle 1269 kişi yaşamını yitirdi, 5091 kişi de yaralandı.^[2]

1996 yılında Birleşmiş Milletler kararlarıyla başlatılan ve 1997 yılında Oslo'da hazırlanıp Ottawa'da imzaya açılması nedeniyle 1997 Ottawa Antlaşması olarak anılan girişimle mayınlara karşı ciddi bir hareket başlatıldı. Böylece, 21 ülke depolarını tamamen ortadan kaldırdı, 37 milyon mayın etkisizleştirildi. Bu antlaşmaya ABD, Çin, İsrail gibi bazı ülkeler katılmadı. Katılmayan bu ülkelerin depolarında toplam 250 milyon mayın olduğu tahmin ediliyor.

Uluslararası Mayın Yasaklatma Girişimi'nin bir sonucu olarak LM - Landmine Monitor (Uluslararası Mayın İzleme Komitesi) oluşturuldu. Türkiye'de de, Türk Tabipleri Birliği, Türkiye Sakatlar Derneği, İnsan Hakları Derneği, İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği, Sosyal Demokrasi Vakfı ve Göç Edenler Sosyal Yardımlaşma ve Kültür Derneği tarafından Mayınsız Bir Türkiye Girişimi adı altında başlatılan bir sivil girişim, çeşitli etkinliklerle mayın sorununa dikkat çekmektedir. 4 Nisan tarihi, Mayın Bilinci Geliştirme Günü olarak belirlenirken, mayın sorununun bir parçası olarak görülen misket bombaları da kampanyaların kapsamı içinde tutularak, 19 Nisan Misket Bombalarına Karşı Uluslararası Eylem Günü ilan edilmiştir.

• Yaklaşık 64 ülkede döşenmiş 110 milyon adet patlamamış mayın bulunmakta.
• Her 22 dakikada bir, mayın yüzünden ölenler ya da yaralananlar olurken, her ay ortalama 2 bin kişi yaşamını yitiriyor. Dünyada her gün ortalama 70 kişi mayın yüzünden ölüyor ya da yaralanıyor. Her yıl 26.000 kişi mayın kurbanı oluyor.
• Sadece Kamboçya'da patlamamış 10 milyon mayın var.
• Ülkeler yılda ortalama 7,5 milyon mayın üretiyor.
• Yetişkin askerlerin bacağını koparmak için üretilen hafif mayın tipleri, savaş sonrası çocuklar için öldürücü oluyor.
• Mayından yaralananların % 80'i sivillerden oluşuyor.
• Afganistan'da 700 kişilik bir ekiple her ay yaklaşık 10 mayın bulunup imha edilebiliyor.
• Afganistan'da mayınlar yüzünden 20.000 sivil öldü, 400.000 kişi sakat kaldı.
• Dünyanın yıllık sağlık, beslenme, temiz içme suyu, eğitim harcamaları için 40 milyar US$ gerekirken, ülkeler her yıl silahlanma için 790 milyar US$ harcıyor.
• Bugün bir mayının maliyeti yaklaşık 6 - 8 dolar civarında değişirken, bir mayının bulunarak etkisiz hale getirilmesi için 1000 dolar civarında bir harcama gerekiyor.
• Barış halindeyken kara mayınlarının öldürdüğü ya da sakatladığı sivil insan sayısı, savaşlarda ölen ya da yaralanan asker sayısından daha çoktur.
• Mayınlar döşenmesinin ardından 75 yıl aktif olarak bekleyebildiği gibi, su vb. dış etkenlerle zarar görmüyor.
• Dünyada her yıl 100 bin mayın temizlendiği hesaplanırsa bütün dünyanın mayınlardan arındırılması, bin yıl gibi bir sürece yayılıyor.
• Dünyada yaklaşık 350.000 ila 400.000 mayın kazazedesinin olduğu tahmin ediliyor.

Kara mayınları ve bunların yol açtığı sorunlarla ilgili olarak derinlemesine bir araştırma başlatılması, araştırma sonuçlarının, "Bilgi Edinme Yasası" çerçevesinde, kamuoyuna aktarılarak, toplumsal bilinç ve duyarlılığın geliştirilmesi, mayınlı bölgelerde çocuklar başta olmak üzere, sivil halkın mayın tehlikesine karşı mayın sorunu konusunda eğitilmesi amacıyla Mayınsız Bir Türkiye Girişimi 2002 yılında kuruldu.

• Mayınsız Bir Türkiye Girişimi internet adresi 11 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Birleşmiş Milletler'in uluslararası mayın standartları düzenlemesi 30 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• LM - Landmine Monitor (Mayın İzleme Komitesi)9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.