Mavi Kart

Türkiye'de Mavi Kart,^[a] doğumla Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olup ancak çıkma izni alarak Türk vatandaşlığından ayrılan kişilere ve üçüncü dereceye kadar olan altsoylarına verilen resmi bir kimlik belgesidir.^[2][3] Kimlik gösterilmesi gereken durumlarda nüfus cüzdanı yerine geçer. Mavi Kart sahibi kişiler bazı istisnalar dışında Türk vatandaşlarına tanınan bütün haklardan yararlanabilirler.^[4] Mavi Kart sahipleri resmiyette yabancı olarak işlem görmez.^[5]

Çok özel istisnalar^[b] dışında Mavi Kart sahipleri, yabancıların karşı karşıya kaldığı kısıtlamalardan etkilenmezler.^[6] Bu kişiler vatandaşlıktan çıktıktan sonra salt bir yabancı olarak değerlendirilmedikleri, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan bir Türk vatandaşı gibi yararlandıkları için yabancılar kütüğüne kaydedilmezler. Bu kişilerin MERNİS veri tabanındaki nüfus kayıtları Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numaraları değiştirilmeksizin aile kütüklerinden taşınarak, özel bir kütük olan ve Kimlik Paylaşım Sistemi (KPS) üzerinden de sorgulanabilen Mavi Kartlılar Kütüğüne aktarılır. Mavi Kart sahipleri banka ya da posta gibi servisleri kullanmakta yaşayabilecekleri sorunları Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı’ndan yardım alarak çözebilir.^[7]

Mavi Kart hamili kişiler Türk vatandaşlarına tanınan tüm haklardan aynen yararlanırlar. Sadece aşağıdaki dört hakka sahip değillerdir.

1. Seçme ve seçilme hakkı
2. Askerlik yapma yükümlülüğü
3. Muafen araç ve ev eşyası ithal etme hakkı
4. Bir kadroya dayalı ve kamu hukuku rejimine tabi olarak asli ve sürekli kamu hizmeti görevlerinde bulunma hakkı

Mavi Kart sahipleri, Türk vatandaşlarına tanınan tüm haklardan yararlanırlar. Sahip oldukları hakların bazılarına aşağıdaki örnekler verilebilir ancak haklar bu maddelerle kısıtlı değildir.

1. Geçici ithalat rejimi kapsamında vergisiz geçici araç ithal edebilme hakkı (Yabancı Taşıtlar Giriş Karnesi - Mavi Karne)
2. Yurtdışında satın alınmış otomobillere Türk plakası alıp Türkiye Cumhuriyeti'nde kullanma hakkı^[8]
3. Bir Türk vatandaşı gibi kamu kurum ve kuruluşlarında işçi, geçici veya sözleşmeli personel olarak çalışabilme hakkı
4. Avukatlık^[9] ya da doktorluk gibi meslekleri Türkiye Cumhuriyeti'nde yapma hakkı^[10][11]
5. Yurt dışında Türk vatandaşı olarak geçirdikleri süreleri borçlanarak emekli olma hakkı.^[12] (Fakat vatandaşlığın kaybından sonra geçen süreler emeklilik süresi hesabına katılmamaktadır^[13])
6. Türk vatandaşlığına geçebilme hakkı

Türkiye Mavi Kart sahiplerinin Avrupa Birliği ülkelerindeki gibi yerel seçimlerde oy kullanabilme hakkı tanınmasını savunan kişiler vardır.^[14][15][16] Ayrıca Mavi Kart sahiplerinin vatandaşın iade edilmezliği ilkesinden yararlanıp yararlanamayacakları da tartışılmaktadır.^[17] Aslen Türk olmayan Türk soylu bireylere ve KKTC vatandaşlarına kamuda çalışma hakkı verilmesine rağmen Mavi Kart sahiplerine kamuda çalışma hakkı verilmemesi de tartışma konusudur.^[14][18]

Yalnızca doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden kişiler ve bunların 3 üncü dereceye kadar olan altsoyları Mavi Kart alabilirler.^[19]

Mavi Kart alınabilmesi için aşağıdaki 1’inci ve 2’nci şartın birlikte mevcut olması gerekir.^[4]

1. Kişi doğduğunda annesi veya babasının Türk vatandaşı olması gerekir.^[20] (Sadece bir ebeveynin Türk vatandaşı olması yeterlidir ve doğum evlilik birliği dışında olsa bile vatandaşlık durumu değişmez) ya da kişi, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde doğmuştur ve ebeveynlerinden vatandaşlık almamıştır.^[21]

1. İçişleri Bakanlığı'ndan çıkma izni alınarak Türk vatandaşlığından çıkmış olmak.^[19] (Bu demektir ki Türk vatandaşlığından atılmış ya da farklı sebeplerden çıkmış olan kişiler Mavi Kart alamaz)

Doğumla Türk vatandaşı olup çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden kişilerin 3 üncü dereceye kadar olan altsoylarının (çocuklarının, torunlarının, torununun çocuğu) Mavi Kart alabilmesi için gereken tek şart, "Mavi Kart almak isteyen altsoyun, üstsoyu ile olan soy bağını belgelendirmesi" şartıdır.^[22] Mavi Kart almak isteyen altsoyun Türk vatandaşlığını doğumla kazanmış olması ve çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybetmiş olması şart değildir. Önemli olan kendisi ile soy bağını belgelendirmek istediği üstsoyunun bu şartı yerine getirmiş olması, yani üstsoyunun Türk vatandaşlığını doğumla kazanmış ve çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybetmiş olmasıdır. Bu bakımdan altsoyların Mavi Kart alabilmesi için, yalnızca üstsoyu ile soy bağını belgelendirmesini, yalnızca üstsoyun doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybetmiş olmasını yeterlidir.^[19]

Mavi kartlılar kütüğünde kayıtlı olan, doğumla Türk vatandaşı olup çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden kişiler ile bunların üçüncü dereceye kadar olan alt soyları (çocukları, torunları, torununun çocuğu), 5901 Türk Vatandaşlığı Kanunun 13 üncü maddesi ile 12 inci maddesinin 1 inci fıkrasının c bendi uyarınca, ikamet şartı aranmaksızın Türk vatandaşlığına geçebilme hakkına sahiptirler. Mavi kartlılar kütüğünde kayıtlı kişileri Türk vatandaşlığının kazanılması açısından üç gruba ayırmak gerekmektedir.

Özellikle 28.04.2022 tarihinden sonra mavi kartlıların alt soylarının Türk vatandaşlığını kazanabilmesi hususunda önemli değişiklikler yapılmıştır.

1) Türk vatandaşlığından izinle ayrılan kişilerin Türk vatandaşlığını yeniden kazanabilme hakkı (Eski Türk vatandaşları)

Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığından ayrılan kişiler, 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunun 13 üncü maddesi uyarınca ikamet şartı aranmaksızın yeniden Türk vatandaşlığını kazanma hakkına sahiptirler. Bu kişiler talepleri halinde ister tek başına, isterlerse reşit olmayan çocukları ile birlikte Türk vatandaşlığını kazanabilirler.

Bununla birlikte 28.04.2022 tarihinden itibaren yalnızca reşit olmayan çocuklar için müstakil vatandaşlık başvurusu yapılması mümkün hale gelmiştir (Detaylar için aşağıda bkz. 2).

2) Mavi kartlılar kütüğünde kayıtlı reşit olmayan çocukların müstakil olarak Türk vatandaşlığını kazanabilme hakkı (Küçük alt soylar)

Önceki uygulamada, mavi kartlılar kütüğünde kayıtlı küçük çocukların Türk vatandaşlığı kazanabilmesi, ancak Türk vatandaşlığından izinle ayrılmış anne veya babanında çocuk ile birlikte kendisi içinde (yukarıda bkz. a) Türk vatandaşlığına başvurması durumunda mümkün olabilmekteydi.

Ancak İçişleri Bakanlığının 28.04.2022 tarihli ve 250825 sayılı Bakanlık Oluru ile, ebeveynlere mavi kartlılar kütüğünde kayıtlı, reşit olmayan çocuklar için Türk Vatandaşlığı Kanunun 13 üncü maddesi kapsamında Türk vatandaşlığına müstakil başvuru yapabilme hakkı getirilmiştir.[1] 25 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• 28.04.2022 tarihinden sonraki uygulama;Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Bakanlık Makamının 28.04.2022 tarihinde ve 250825 sayılı Bakanlık oluru ile, Mavi kartlılar kütüğünde kayıtlı reşit olmayan çocukların ebeveynlerden birinin çocuk adına yapacağı yazılı müracaat, diğer ebeveynin ise muvafakatı ile, söz konusu çocukların Türk vatandaşlığı Kanunun 13 üncü maddesi kapsamında müstakil olarak Türk vatandaşlığını kazanabilmeleri uygun görülmüştür. [2] Söz konusu düzenleme ile, reşit olmayan mavi kartlı çocukların ebeveynlerinden bağımsız olarak Türk vatandaşlığını kazanabilmesine imkan tanınmış, böylece anne ve/veya babası Türk vatandaşlığından izinli çıkmış olsa bile, bu kişilerin alt soylarının anavatanları Türkiye Cumhuriyeti ile olan aidiyet bağlarının güçlendirilmesi, kültürel bağlarının ve vatandaşlık haklarının korunması amaçlanmıştır. Bu kapsamda; mavi kartlılar kütüğünde kayıtlı, reşit olmayan çocuklar için Türk Vatandaşlığı Kanununun 13 üncü maddesi kapsamında doğrudan ve müstakil olarak Türk vatandaşlığına başvuru yapılabilmektedir. Mavi kartlılar kütüğünde kayıtlı 18 yaşının altındaki çocuklar (çıkma belgesinde kayıtlı çocuklar ile izinle Türk vatandaşlığından ayrılan kişilerin sonradan doğan çocukları) anne veya babanın kendisi içinde Türk vatandaşlığına birlikte başvurmasına gerek olmaksızın, yalnızca çocuk adına yapılacak yazılı müracaat ile Türk vatandaşlığını kazanabilmektedirler.[3] 25 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yeni düzenlemeden; (a) Çıkma belgesinde kayıtlı çocuklar (önceden Türk vatandaşı olup, Türk vatandaşlığını anne veya babası ile birlikte kaybeden) (b) Türk vatandaşlığından çıkanların sonra doğan çocukları yararlanabilmektedir. (Bkz. YTB Rehberi, Nüfus ve Vatandaşlık İşlemleri, Doğum tescil işlemleri, Türk vatandaşlığından çıkanların sonradan doğan çocuğu Türk vatandaşı olabilir mi?) [4] 25 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Böylece, önceki uygulamada reşit olmayan çocuğuna Türk vatandaşlığını kazandırabilmek için, Türk vatandaşlığına kendisi içinde yeniden başvurmak zorunda kalan özellikle Alman vatandaşlığına geçmiş, mavi kartlı ebeveynlerin bu mağduriyeti giderilmiş, yalnızca çocuklar için müstakil başvuru yapabilme hakkı tanınmıştır. Zira önceki uygulama da, çocuğu ile birlikte yeniden Türk vatandaşlığına geçen Alman vatandaşı gurbetçiler, Alman vatandaşlığını kaybediyor, çocuklar ise Alman vatandaşlık Kanunun 25 ile 19 uncu maddesindeki istisnai düzenleme uyarınca Alman vatandaşlığını kaybetmeden Türk vatandaşlığını kazanıyor ve çifte vatandaş kalıyordu. [5] 12 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.[6] 10 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Böylece, çifte vatandaşlığın kabul edilmediği Almanya vatandaşlığına geçmiş gurbetçi vatandaşlarımızın 18 yaşının altındaki çocuklarına tek başına Türk vatandaşlığını kazanabilme hakkı getirilmiş, ebeveynlerin kendisi içinde başvurma zorunluluğu ve bu sebeple Alman vatandaşlığını kaybetmeleri riski ortadan kaldırılmıştır. Almanya'da çifte vatandaşlık ergin olan kişiler için kural olarak yasak olup, reşit olmayan çocukların ise sonradan başka bir ülke vatandaşlığını kazandıklarında Alman vatandaşlığını kaybetmeyeceklerine yönelik istisnai ve koruyucu bir hüküm mevcuttur. Avusturya Vatandaşlık Kanununun 27 inci maddesinin 3 üncü fıkrasında 14 yaşını doldurmuş çocuklar ile 29 uncu maddesinde de anne veya babası Avusturya vatandaşlığını muhafaza eden çocukların Avusturya vatandaşlığını kaybetmeyeceğine yönelik bir takım istisnai hükümler mevcuttur. [7] 10 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Alman Vatandaşlık Kanununun 25 inci maddesi ve 19 uncu maddelerindeki istisnai düzenleme uyarınca, tek başına Türk vatandaşlığını sonradan kazanan (sonradan başka bir ülke vatandaşlığı kazanan), reşit olmayan bir Alman vatandaşı çocuk Alman vatandaşlığını kaybetmemekte, böylece seçme zorunluluğu olmaksızın ömür boyu çifte vatandaş kalabilmektedir. [8] 26 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İçişleri Bakanlığının almış olduğu karar ile söz konusu yeni uygulama, 18 yaşının altındaki mavi kart sahibi Alman vatandaşı çocuklara çifte vatandaş olabilme hakkı tanımaktadır. Söz konusu yeni düzenlemede Türk-Alman çifte vatandaşlık hakkından yararlanılabilmesi için dikkat edilmesi gereken en önemli husus; sonradan Türk vatandaşlığını kazanan mavi kart sahibi Alman vatandaşı çocukların, Türk vatandaşlığını kazanma tarihi olan Bakanlık Vatandaşlık Karar Tarihinin 18 yaşını doldurmadan önce gerçekleşmiş olmasıdır.
• 28.04.2022 tarihli yeni düzenleme ile ilgili bilgilere ve başvuru evraklarına İl Nüfus Müdürlükleri ile yurtdışındaki dış temsilciliklerden, Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığından ve yeni düzenleme kapsamında mavi kartlı çocuklarını Türk vatandaşlığına geçiren ve deneyimlerini paylaşan ebeveynlerinde yer aldığı sosyal paylaşım platformu Facebooktaki T.C. MAVİ KART VE ÇİFTE VATANDAŞLIK FACEBOOK GRUBU’ndan da ulaşılabilir.

3) Mavi kartlılar kütüğünde kayıtlı ergin çocukların müstakil olarak Türk vatandaşlığını kazanabilme hakkı (Reşit alt soylar)

Önceki uygulamada, doğumla Türk vatandaşı olmayan mavi kartlılar kütüğünde kayıtlı ergin çocukların Türk vatandaşlığını kazanabilmesi, ancak Türk Vatandaşlığı Kanunun 11 inci maddesi kapsamındaki Genel Hükümlere göre mümkün idi. Kısacası, bu çocuklar için istisnai veya özel bir hüküm uygulanmıyor, normal bir yabancının Türk vatandaşlığına geçebilmesi için hangi şartlar aranıyorsa (5 yıldır Türkiye'de ikamet ediyor olmak, geçimini sağlıyor olmak vs..) bu çocuklar içinde aynı şartlar aranıyordu. Zira bu çocuklar eski Türk vatandaşı olmadığı için, yeniden Türk vatandaşlığına geçemiyor, 18 yaşını doldurdukları için Türk Vatandaşlığı Kanunun 13 üncü madde hükümlerinden de yararlanamıyorlardı.

Ancak İçişleri Bakanlığının 28.04.2022 tarihli ve 250825 sayılı Bakanlık Oluru ile, mavi kartlılar kütüğünde kayıtlı ergin kişilere (çocuklar/altsoylara) Türk Vatandaşlığı Kanunun 12 inci maddesinin 1 inci fıkrasının c) bendindeki "Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler" hükmü kapsamında Türk vatandaşlığına müstakil başvuru yapabilme hakkı tanınmıştır.[9]

• 28.04.2022 tarihinden sonraki uygulama; Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığının 28.04.2022 tarihinde 250825 sayılı Bakanlık Oluru ile, mavi kartlılar kütüğünde kayıtlı ergin kişilerin Türk Vatandaşlığı Kanunun "İstisnai vatandaşlık" başlıklı 12 inci maddesinin 1 inci fıkrasının c bendinde yer alan "Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler" hükümlerinden yararlanarak Türk vatandaşlığına geçebilmelerine imkan tanınmıştır. ☃☃Böylece; doğumla Türk vatandaşı olan kişilerin üçüncü dereceye kadar olan alt soylarından ergin olan kişilerin, 11 inci madde de yer alan 5 yıldır Türkiye'de ikamet ediyor olmak, geçimini sağlıyor olmak gibi şartlara tabi olmaksızın, kolay bir şekilde Türk vatandaşlığına geçebilmelerine imkan tanınmış ve anavatanları Türkiye Cumhuriyeti ile olan aidiyet bağlarının güçlendirilmesi, kültürel bağlarının ve vatandaşlık haklarının korunması amaçlanmıştır.

Türk Hukukunda çifte vatandaşlığa haiz olan kişilerin vatandaşlıklarından birinin Türk vatandaşlığı olması durumunda, bu kişilerin Türkiye’de bulundukları süre içerisinde ve yapacakları her türlü resmi işlemlerde Türk vatandaşlığı esas alınır. Ancak bükesilerin yurt dışında aynı zamanda vatandaşlık bağı ile bağlı oldukları diğer devlete karşı hak ve yükümlülükleri saklı kalmaktadır. Durum böyle olunca, birçok Türk vatandaşı yurt dışında daha iyi yaşam şartlarına kavuşmak, ekonomik, sosyal ve siyasal haklardan yararlanmak amacı ile aynı zamanda başka devletlerin vatandaşlığına da geçmek istemektedirler. Buna karşın Avrupa’daki bazı önemli ülkeler Türk vatandaşlarının Türkiye ile olan mevcut vatandaşlık bağlarını kesmeksizin aynı zamanda kendi vatandaşlıklarını kazanmalarını önlemek amacıyla çifte vatandaşlık yasağı getirmişler ve bu kişileri Türk vatandaşlığından çıkmamanın ve Türk vatandaşlığına tekrar geçmenin sonradan kazanılan mevcut yabancı vatandaşlığın kanun gereğince otomatikman kaybedilmesi ve bu kişilerin sınır dışı edilmesi gibi çok ağır bir yaptırıma tabi tutmuşlardır. Her ne kadar, Türk yetkilileri yabancı ülke vatandaşlığına geçildikten sonra, yeniden Türk vatandaşlığına geçenlerin bilgilerinin yabancı ülkelere verilmediğini birçok oturumda ve basın açıklamalarında belirtmesine rağmen, Almanya, Avusturya gibi ülkeler kendi vatandaşlığına aldığı kişilerin eski T.C. kimlik numaralarını sorgulamak ve pasaport veya kimlik çıkartma veya uzatma gibi işlemlerde eski Türk vatandaşı olan vatandaşlarından yine de Türk nüfus müdürlüklerine ya da konsolosluklarına gidip vukuatlı nüfus kayıt örneği getirmesini istemekte ve bu belgelere istinaden bu kişilerin Türkiye'deki vatandaşlık statüsünün aktif olup olmadığını, yeniden vatandaşlığa geçip geçmediklerini, nüfus kayıtlarının kapalı olup olmadığını, T.C. Kimlik numaraları ile kontrol etmek suretiyle tespit etmeye çalışmaktadır. Bu durumdan da en çok etkilenen kişiler ise, Almanya ve Avusturya vatandaşlığına geçen Türkler olmuştur. Durum böyle olunca, bazı nedenlerle ve yurt dışındaki ülkelerin dayatması ile Türk vatandaşlığından çıkma izni alarak çıkmak zorunda kalan kişilerin nüfus kütüklerindeki kayıtları kapatılarak yabancı muamelesine tabi tutulmakta, dolayısı ile ancak Türk kanunlarının yabancılara tanıdığı haklardan yararlanabilmekte idiler. Bu nedenle de vatandaşlarımız Türkiye'de kazanmış oldukları müktesep haklarını yitirmekteydiler. Bu nedenleri göz önünde bulunduran kanun koyucu 1995 yılında 403 sayılı Türk vatandaşlık Kanununda yapılan çok spesifik bir düzenleme ile hukuken çifte vatandaş olmayan ya da olamayan doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden kişilere çok özel haklar tanınmıştır. İlk çıktığında pembe kart olarak adlandırılan ve söz konusu maddede belirtilen haklardan faydalanabileceklerini gösteren bu kart, daha sonra resmi şekilde Mavi Kart olarak tanımlanmış ve nitekim 2012, 2014 ve 2015 yıllarında yapılan son yasal düzenlemelerle hukuken çifte vatandaş olmayan ya da olamayan doğumla Türk vatandaşlığını kazanmış olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenlere ve bunların 3 üncü dereceye kadar olan altsoylarına neredeyse çifte vatandaşlığa eşdeğer bir statü kazandırmıştır. Doktrinde bu statüye imtiyazlı yabancılık statüsü denilse de, birçok siyasetçi Mavi Kart hamili kişiler için vatandaş ifadesi kullanmış, nitekim yabancı basın yayın organlarında bu statüye Türkler için çifte vatandaşlığın light versiyonu tanımlamalarında bulunan kişiler de olmuştur.^[14]

• Avrupa Birliği
• Göç
• Yeşil Kart