İçeriğe atla

Maurice Hilleman

Maurice Hilleman
Hilleman y. 1958, Walter Reed Ordu Tıp Merkezi Virüs Hastalıkları Bölümü şefi olarak
DoğumMaurice Ralph Hilleman
30 Ağustos 1919
Miles City, Montana, Amerika Birleşik Devletleri
Ölüm11 Nisan 2005 (85 yaşında)
Philadelphia, Pensilvanya, Amerika Birleşik Devletleri
MilliyetAmerikalı
Mezun olduğu okul(lar)Montana Eyalet Üniversitesi
Chicago Üniversitesi
MeslekMikrobiyolog, aşı bilimci
Tanınma nedeniBirçok önemli aşının geliştirilmesi
Evlilik
Thelma Mason
(e. 1943; ö. 1963)

Lorraine Witmer (e. 1964)
[1]
Çocuk(lar)2
Ödüller
  • Ulusal Bilim Madalyası (1988)
  • Robert Koch Ödülü (Altın, 1989)
  • Albert B. Sabin Altın Madalyası (1997)
  • Prens Mahidol Ödülü (2002)

Maurice Ralph Hilleman (30 Ağustos 1919 - 11 Nisan 2005) aşı biliminde uzmanlaşmış ve benzersiz bir üretkenlik rekoru olan 40'tan fazla aşı geliştirmiş önde gelen bir Amerikalı mikrobiyologdu.[2][3][4][5][6] Bir tahmine göre, geliştirdiği aşılar her yıl yaklaşık sekiz milyon hayat kurtarmaktadır.[3] Kendisi gelmiş geçmiş en etkili aşı uzmanlarından biri olarak tanımlanmaktadır.[2][6][7][8][9][10]

Hilleman ve ekibi, Amerikan aşı programlarında rutin olarak önerilen 14 aşıdan sekizini geliştirdi: kızamık, kabakulak, hepatit A, hepatit B, suçiçeği, Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae ve Haemophilus influenzae.[4][7] "1957-1958 Asya grip salgını" sırasında, aşısının yüz binlerce kişinin hayatını kurtardığına inanılmaktadır.[7][11] Ayrıca antijenik sapma ve kayma, nezle üreten adenovirüslerin, hepatit virüslerinin ve potansiyel olarak kansere neden olan SV40 virüsünün keşfinde de rol oynamıştır.[3][6][12][13][14]

Biyografi

İlk yılları ve eğitimi

Hilleman, Montana'nın Miles City kasabası yakınlarındaki bir çiftlikte doğdu. Ailesi Anna (Uelsmann) ve Gustav Hillemann'dı ve Hilleman onların sekizinci çocuğuydu.[15] İkiz kız kardeşi o doğduğunda, annesi de iki gün sonra ölmüştü. Amcası Bob Hilleman'ın yakınlardaki evinde büyüdü ve gençliğinde aile çiftliğinde çalıştı. Başarısının çoğunu çocukken tavuklarla yaptığı çalışmalara borçluydu; 1930'lardan beri verimli tavuk yumurtaları genellikle aşılar için virüs yetiştirmek amacıyla kullanılıyordu.[4]

Ailesi Lüteriyen Kilisesi-Missouri Sinodu'na mensuptu. Sekizinci sınıftayken Charles Darwin'i keşfetti ve kilisede Türlerin Kökeni'ni okurken yakalandı. Hayatının ilerleyen dönemlerinde dini reddetti.[16] Maddi yetersizlik nedeniyle neredeyse üniversiteye gidemiyordu. En büyük erkek kardeşi araya girdi ve Hilleman 1941 yılında Montana Eyalet Üniversitesinden aile yardımı ve burslarla sınıf birincisi olarak mezun oldu. Chicago Üniversitesinden burs kazandı ve 1944 yılında mikrobiyoloji alanında doktora derecesini aldı.[17] Doktora tezi, o zamanlar bir virüsün neden olduğu düşünülen klamidya enfeksiyonları üzerineydi. Hilleman, bu enfeksiyonlara aslında sadece hücrelerin içinde büyüyen Chlamydia trachomatis adlı bir bakteri türünün neden olduğunu gösterdi.[4]

Kariyeri

E.R. Squibb & Sons'a (günümüzdeki Bristol-Myers Squibb) katıldıktan sonra Hilleman, İkinci Dünya Savaşı'nın Pasifik Okyanusu sahasında Amerikan birliklerini tehdit eden bir hastalık olan Japon B ensefalitine karşı bir aşı geliştirdi. 1948'den 1957'ye kadar Ordu Tıp Merkezinde (günümüzdeki Walter Reed Ordu Araştırma Enstitüsü) Solunum Hastalıkları Bölümünün şefi olan Hilleman, influenza virüsü mutasyona uğradığında ortaya çıkan ve antijenik sapma ve antijenik kayma olarak bilinen genetik değişiklikleri keşfetti ve bu değişikliklerin yıllık grip aşısının gerekli olacağı anlamına geleceğini teorize etti.[2][18]

Hilleman 1957 yılında Merck & Co. şirketine (Kenilworth, New Jersey) West Point, Pensilvanya'daki yeni virüs ve hücre biyolojisi araştırma departmanının başkanı olarak katıldı. Hilleman, Merck'te hem laboratuvar tezgahında çalışarak hem de bilimsel liderlik sağlayarak, itibarlı olduğu kırk deneysel ve lisanslı hayvan ve insan aşısının çoğunu geliştirdi.

Hilleman, Ulusal Sağlık Enstitüleri AIDS Araştırma Programı Değerlendirme Ofisi ve Ulusal Bağışıklama Programı Bağışıklama Uygulamaları Danışma Komitesi de dahil olmak üzere akademik, resmi ve özel birçok ulusal ve uluslararası danışma kurulu ve komitede görev yapmıştır.[]

Asya gribi salgını

Hilleman, 1957 yılında Hong Kong'da ortaya çıkan bir grip salgınının büyük bir pandemiye dönüşebileceğini ilk fark edenler arasındaydı. Bir önsezi üzerine çalışan Hilleman, 14 saatlik dokuz günün ardından bir meslektaşıyla birlikte bunun milyonları öldürebilecek yeni bir grip türü olduğunu tespit etti.[6][19] Kırk milyon doz aşı hazırlandı ve dağıtıldı.[20] Her ne kadar 69.000 Amerikalı ölmüş olsa da pandemi Amerika Birleşik Devletleri'nde çok daha fazla ölüme yol açabilirdi. Hilleman, çalışmalarından dolayı Amerikan ordusundan Üstün Hizmet Madalyası aldı. Aşısının yüz binlerce kişinin hayatını kurtardığına inanılıyor.[7][11]

1968 yılında Hong Kong grip salgını sırasında Hilleman ve ekibi aşı geliştirilmesinde de kilit rol oynamış ve 4 ay içinde 9 milyon doz aşı kullanıma sunulmuştur.[7][21]

SV40

Hilleman, simian virüslerinin aşılara bulaşabileceği konusunda uyarıda bulunan aşı öncülerinden biriydi.[22] Bu virüslerden en iyi bilineni, keşfi 1961'de Salk'ın aşısının geri çekilmesine ve Albert Sabin'in oral aşısıyla değiştirilmesine yol açan, çocuk felci aşısının viral bir bulaşanı olan SV40'tır. Kontaminasyon her iki aşıda da çok düşük seviyelerde meydana gelmiştir, ancak oral aşı enjekte edilmek yerine yutulduğu için herhangi bir zarara yol açmamıştır.[]

Kabakulak aşısı

1963 yılında Hilleman'ın kızı Jeryl Lynn kabakulak hastalığına yakalandı. Hilleman, ondan aldığı materyali geliştirdi ve kabakulak aşısının temeli olarak kullandı. Kabakulak aşısının Jeryl Lynn suşu hâlâ kullanılmaktadır. Bu suş, kendisinin geliştirdiği ve birden fazla canlı virüs suşunu içeren ilk onaylı aşı olan üç değerlikli (kızamık, kabakulak ve kızamıkçık) KKK aşısında da kullanılmaktadır. O dönemdeki diğer pek çok aşı ve ilaç gibi, bu aşı da grup evlerinde yaşayan zihinsel engelli çocuklarda test edilmiştir; çünkü kaldıkları yerlerin hijyen koşulları kötü ve sıkışık olduğundan, bulaşıcı hastalık riski çok daha yüksektir.[23]

Hepatit B aşısı

Hilleman ve grubu,[4] kan serumuna pepsin, üre ve formaldehit ile muamele ederek hepatit B için bir aşı icat etti. Bu aşı 1981 yılında ruhsat almış, ancak 1986 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde geri çekilmiş ve yerine mayada üretilen bir aşı geliştirilmiştir. Bu son aşı hâlâ kullanılmaktadır. 2003 yılına gelindiğinde 150 ülke bu aşıyı kullanıyordu ve Amerika Birleşik Devletleri'nde gençlerde hastalığın görülme sıklığı %95 oranında azalmıştı. Hilleman bu aşı üzerindeki çalışmalarını en büyük başarısı olarak görmektedir. Karaciğer nakli öncülerinden Thomas Starzl "...Hepatit B virüsü belasının kontrol altına alınması yirminci yüzyılın insan sağlığına en önemli katkılarından biri olarak kabul edilmektedir... Maurice organ nakli alanındaki en önemli engellerden birini ortadan kaldırmıştır" demiştir.[24]

Daha sonraki çalışmaları ve yaşamı

Hilleman daha sonraki yaşamında Dünya Sağlık Örgütüne danışmanlık yapmıştır. Merck Araştırma Laboratuvarlarının kıdemli başkan yardımcısı olarak 1984 yılında zorunlu emeklilik yaşı olan 65 yaşında emekli oldu. Ardından yeni kurulan Merck Aşı Enstitüsünü yönetti ve 2005'teki ölümüne kadar yirmi yıl boyunca burada çalıştı.[]

Hilleman, 11 Nisan 2005 tarihinde Philadelphia'da 85 yaşında öldüğünde[16] Philadelphia'daki Pensilvanya Üniversitesinde pediatri yardımcı profesörü olarak görev yapıyordu.

Yöntem ve kişilik

Hilleman güçlü bir adamdı ama aynı zamanda iddialarında mütevazıydı. Aşılarının ya da keşiflerinin hiçbirine onun adı verilmemiştir. Laboratuvarını askeri bir birlik gibi yönetirdi ve komuta ondaydı. Bir süre ofisinde, kovduğu her bir çalışanını temsil eden bir dizi "küçültülmüş kafa" (aslında çocuklarından biri tarafından yapılmış sahte kafalar) bulundurdu. İddialarını kabul ettirmek için özgürce küfür ve tiratlar kullandı ve bir keresinde, Merck'in orta düzey yöneticilerini daha medeni hale getirmeyi amaçlayan zorunlu bir "cazibe okulu" kursuna katılmayı reddetti. Astları ona şiddetle sadıktı.[4]:128-131

Ödüller ve onurlar

Hilleman, Ulusal Bilimler Akademisi,[25] Tıp Enstitüsü, Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi[26] ve Amerikan Felsefe Topluluğunun[27] seçilmiş bir üyesiydi. ABD Başkanı Ronald Reagan 1988 yılında kendisine ülkenin en yüksek bilimsel onuru olan Ulusal Bilim Madalyası'nı takdim etti. Tayland Kralı'ndan halk sağlığını geliştirdiği için Prens Mahidol Ödülü'nün yanı sıra Dünya Sağlık Örgütünden özel bir yaşam boyu başarı ödülü, Mary Woodard Lasker Kamu Hizmeti Ödülü ve Sabin Altın Madalyası ve Yaşam Boyu Başarı ödüllerini aldı. Hilleman 1975 yılında Amerikan Başarı Akademisinin Altın Plaket Ödülü'nü aldı.[28]

Mirası

Mart 2005'te Pensilvanya Üniversitesi Tıp Fakültesi Pediatri Bölümü ve Philadelphia Çocuk Hastanesi, Merck Company Vakfı ile işbirliği yaparak Maurice R. Hilleman Aşı Bilimi Kürsüsü'nün kurulduğunu duyurdu.[]

HIV'i (AIDS'e neden olan virüs) keşfedenlerden biri olan Robert Gallo 2005 yılında şöyle demiştir: "Eğer insan sağlığı için herkesten daha az tanınarak daha çok şey yapmış bir kişinin adını vermem gerekseydi bu Maurice Hilleman olurdu. Maurice tarihteki en başarılı aşı uzmanı olarak tanınmalıdır."[8]

2005 yılında ABD Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü Direktörü Anthony Fauci, Hilleman'ın katkılarının "halk arasında en iyi saklanan sır" olduğunu söylemiştir ve "Tüm aşı bilimi alanına bakarsanız, hiç kimsenin bu kadar etkili olmadığını görürsünüz." demiştir.[2] Fauci ayrıca, "Hilleman 20. yüzyılda bilim, tıp ve halk sağlığının gerçek devlerinden biridir. Mübalağa etmeden Maurice'in dünyayı değiştirdiğini söyleyebiliriz." demiştir.[7][29]

2007 yılında Paul Offit, Hilleman'ın "Aşılanmış: Bir Adamın Dünyanın En Ölümcül Hastalıklarını Yenme Arayışı" başlıklı bir biyografisini yayınladı.[4]

2007 yılında Anthony S. Fauci, Hilleman'ın biyografik hatıratında şunları yazmıştır:[7][30]

Maurice, çalışmaları sayesinde kurtarılan milyonlarca hayat ve acı çekmekten kurtulan sayısız insan düşünüldüğünde, belki de yirminci yüzyılın en etkili halk sağlığı figürüydü. Kariyeri boyunca Maurice ve meslektaşları kırktan fazla aşı geliştirmiştir. Şu anda Amerika Birleşik Devletleri'nde tavsiye edilen on dört aşıdan sekizini Maurice geliştirmiştir.

Merck, 2008 yılında Kuzey Karolina'nın Durham kentinde bulunan bir aşı üretim merkezine Hilleman'ın anısı üzerine Maurice R. Hilleman Aşı Üretim Merkezi adını vermiştir.[31]

Amerikan Mikrobiyoloji Derneği (ASM), 2009 yılında patogenez, aşı keşfi, aşı geliştirme ve/veya aşıyla önlenebilir hastalıkların kontrolüne yapılan önemli katkıları onurlandırmak amacıyla Hilleman'ın adıyla anılan bir ödülü tesis etmiştir.[32] Yıllık ödül 2008'den 2018'e kadar verilmiştir. İlk ödül sahibi Dr. Stanley Plotkin olmuştur.

2016 yılında Hilleman: A Perilous Quest to Save the World's Children (Hilleman: Dünya Çocuklarını Kurtarmak İçin Tehlikeli Bir Arayış) başlıklı bir belgesel film yayınlandı. Hilleman'ın hayatını ve kariyerini anlatan belgesel Medical History Pictures, Inc. tarafından yayınlandı.[33]

Montana Eyalet Üniversitesi 2016 yılında, mezunlarından Hilleman'ın anısına, "eğitimlerinde sıradan beklentilerin ötesinde çalışmayı ve kendilerinden sonra gelecek akademisyenlere yardımcı olmayı taahhüt eden" yeni gelen öğrenciler için Hilleman Bursiyerleri Programı adı altında bir dizi burs tahsis etti.[34][35]

Kaynakça

  1. ^ "About Dr. Hilleman". hillemanfilm.com. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  2. ^ a b c d Newman, Laura (30 Nisan 2005). "Maurice Hilleman". BMJ: British Medical Journal. 330 (7498): 1028. doi:10.1136/bmj.330.7498.1028. ISSN 0959-8138. PMC 557162 $2. 
  3. ^ a b c Dove, Alan (April 2005). "Maurice Hilleman". Nature Medicine (İngilizce). 11 (4): S2. doi:10.1038/nm1223. ISSN 1546-170X. PMID 15812484. 
  4. ^ a b c d e f g Offit, Paul A. (2007). Vaccinated: One Man's Quest to Defeat the World's Deadliest Diseases. Washington, DC: Smithsonian. ISBN 978-0-06-122796-7. 
  5. ^ "Maurice Hilleman". www.telegraph.co.uk. 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  6. ^ a b c d "Maurice Ralph Hilleman (1919–2005) | The Embryo Project Encyclopedia". Arizona State University. 27 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021. 
  7. ^ a b c d e f g Tulchinsky, Theodore H. (2018). "Maurice Hilleman: Creator of Vaccines That Changed the World". Case Studies in Public Health: 443-470. doi:10.1016/B978-0-12-804571-8.00003-2. ISBN 9780128045718. PMC 7150172 $2. 
  8. ^ a b Maugh, Thomas H. II (13 Nisan 2005). "Maurice R. Hilleman, 85; Scientist Developed Many Vaccines That Saved Millions of Lives". Los Angeles Times. 17 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2010. 
  9. ^ "Dr. Maurice Hilleman: "The father of modern vaccines"". Merck.com (İngilizce). 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021. 
  10. ^ Levine, Myron M.; Gallo, Robert C. (2005). "A Tribute to Maurice Ralph Hilleman". Human Vaccines. 1 (3): 93-94. doi:10.4161/hv.1.3.1967. 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  11. ^ a b "Confronting a Pandemic, 1957". The Scientist Magazine (İngilizce). 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021. 
  12. ^ Kurth, Reinhard (April 2005). "Maurice R. Hilleman (1919–2005)". Nature (İngilizce). 434 (7037): 1083. doi:10.1038/4341083a. ISSN 1476-4687. PMID 15858560. 
  13. ^ Oransky, Ivan (14 Mayıs 2005). "Maurice R Hilleman". The Lancet (İngilizce). 365 (9472): 1682. doi:10.1016/S0140-6736(05)66536-1. ISSN 0140-6736. PMID 15912596. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  14. ^ Poulin, D. L.; Decaprio, J. A. (2006). "Is There a Role for SV40 in Human Cancer?". Journal of Clinical Oncology. 24 (26): 4356-65. doi:10.1200/JCO.2005.03.7101. PMID 16963733. 
  15. ^ World Who's who in Science: A Biographical Dictionary of Notable Scientists from Antiquity to the Present (İngilizce). Marquis-Who's Who, Incorporated. 1968. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  16. ^ a b "Maurice Hilleman". The Independent. 19 Nisan 2005. 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2017. 
  17. ^ Newman, L. (2005). "Maurice Hilleman". BMJ. 330 (7498): 1028. doi:10.1136/bmj.330.7498.1028. PMC 557162 $2. 
  18. ^ Offit, Paul A (2008). Vaccinated : one man's quest to defeat the world's deadliest diseases (1st Smithsonian books paperback bas.). [Washington, D.C.]: Smithsonian Books. ss. 17-18. ISBN 978-0-06-122796-7. OCLC 191245549. 
  19. ^ Simpson, J. Cavanaugh. "The Man Who Beat the 1957 Flu Pandemic". Scientific American Blog Network (İngilizce). 7 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021. 
  20. ^ "This virologist saved millions of children—and stopped a pandemic". National Geographic (İngilizce). 29 Mayıs 2020. 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021. 
  21. ^ "Vaccine for Hong Kong Influenza Pandemic". History of Vaccines (İngilizce). 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021. 
  22. ^ Bookchin D, Schumacher J (2004). The Virus and the Vaccine. St. Martin's Press. ss. 94-98. ISBN 0-312-27872-1. 
  23. ^ Offit, Paul (2008). Vaccinated : one man's quest to defeat the world's deadliest diseases (1st Smithsonian books paperback bas.). [Washington, D.C.]: Harper Collins. s. 24. ISBN 978-0-06-122796-7. OCLC 191245549. 
  24. ^ Offit, Paul (2007). Vaccinated : one man's quest to defeat the world's deadliest diseases (1st Smithsonian books paperback bas.). [Washington, D.C.]: Smithsonian Books. s. 140. ISBN 978-0-06-122796-7. OCLC 191245549. 
  25. ^ "Maurice R. Hilleman". www.nasonline.org. 8 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2021. 
  26. ^ "Maurice Ralph Hilleman". American Academy of Arts & Sciences (İngilizce). 26 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2021. 
  27. ^ "APS Member History". search.amphilsoc.org. 8 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2021. 
  28. ^ "Golden Plate Awardees of the American Academy of Achievement". www.achievement.org. American Academy of Achievement. 15 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  29. ^ "Maurice R. Hilleman, 85; Scientist Developed Many Vaccines That Saved Millions of Lives". Los Angeles Times (İngilizce). 13 Nisan 2005. 4 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021. 
  30. ^ Fauci, Anthony S. (2007). "Maurice R. Hilleman, 30 August 1919 · 11 April 2005". Proceedings of the American Philosophical Society. 151 (4): 451-455. ISSN 0003-049X. JSTOR 25478459. 8 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  31. ^ "Merck & Co., Inc., Dedicates Durham Vaccine Manufacturing Facility in Honor of Merck Scientist Maurice R. Hilleman, Ph.D." Business Wire. Berkshire Hathaway. 15 Ekim 2008. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2017. 
  32. ^ "Maurice Hilleman/Merck Award" (PDF). 30 Ocak 2023. 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  33. ^ "Hilleman – A Perilous Quest to Save the World's Children". hillemanfilm.com. Vaccine Education Center at The Children's Hospital of Philadelphia. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2017. 
  34. ^ "MSU Hilleman Scholars Program". Montana State University. 27 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2017. 
  35. ^ MSU News Service. "MSU inaugurates Hilleman Scholars Program for Montanans in honor of world's most famous vaccinologist". Montana State University. 26 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2017. 

Dış bağlantılar

Maurice Hilleman
ile ilgili
By Maurice Hilleman

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Aşı (tıp)</span> belirli bir hastalığa karşı bağışıklık sağlamak için üretilen biyolojik ilaç

Aşı, belirli bir bulaşıcı veya malign hastalığa karşı aktif kazanılmış bağışıklık sağlayan biyolojik bir preparattır. Aşıların güvenliği ve etkinliği geniş çapta incelenmiş ve doğrulanmıştır. Bir aşı tipik olarak hastalığa neden olan bir mikroorganizmaya benzeyen bir ajan içerir ve genellikle mikrobun zayıflatılmış veya öldürülmüş formlarından, toksinlerinden veya yüzey proteinlerinden yapılır. Vücudun bağışıklık sistemi ajanı bir tehdit olarak tanır, yok eder ve bu sayede gelecekte karşılaşabileceği bu ajanla ilişkili mikroorganizmaları daha fazla tanır ve yok eder.

<span class="mw-page-title-main">Aşılama</span> hastalıklara karşı koruma için aşının uygulanması

Aşılama, bağışıklık sisteminin bir hastalığa karşı bağışıklık geliştirmesine yardımcı olmak için bir aşının uygulanmasıdır. Aşılar zayıflatılmış, canlı veya öldürülmüş halde bir mikroorganizma veya virüs ya da organizmadan alınan proteinler veya toksinler içerir. Vücudun adaptif bağışıklığını uyararak, bulaşıcı bir hastalıktan kaynaklanan hastalıkları önlemeye yardımcı olurlar. Bir nüfusun yeterince büyük bir yüzdesi aşılandığında, sürü bağışıklığı ortaya çıkar. Sürü bağışıklığı, bağışıklık sistemi baskılanmış - zayıflatılmış bir versiyonu bile kendilerine zarar vereceği için aşı olamayan - kişileri korur. Aşılamanın etkinliği geniş çapta incelenmiş ve doğrulanmıştır. Aşılama, bulaşıcı hastalıkların önlenmesinde en etkili yöntemdir; çiçek hastalığının dünya çapında ortadan kaldırılmasından ve çocuk felci ve tetanos gibi hastalıkların dünyanın büyük bir kısmından yok edilmesinden büyük ölçüde aşılama sayesinde sağlanan yaygın bağışıklık sorumludur. Bununla birlikte, Amerika'daki kızamık salgınları gibi bazı hastalıklarda, 2010'larda nispeten düşük aşılama oranları nedeniyle - kısmen aşı tereddütlerine atfedilen - artan vakalar görmüştür. Dünya Sağlık Örgütüne göre aşılama sayesinde yılda 3,5-5 milyon ölüm önlenmektedir.

Kabakulak aşısı, kabakulak hastalığını güvenli bir şekilde önler. Çoğunluğa uygulandığında toplum çapında komplikasyonları azaltır. Toplumun % 90'ı aşılandığında, aşının etkinliğinin % 85 düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Uzun vadede önlemek için iki doz gereklidir. İlk dozun 12 - 18 aylık iken verilmesi önerilir. İkinci doz ise genellikle 2- 6 yaşları arasında verilir. Halihazırda bağışık olmayanlarda hastalıktan sonra kullanılması yararlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kızamık aşısı</span> kızamık hastalığına karşı kullanılan aşı

Kızamık aşısı, kızamık hastalığına yakalanmaya karşı koruyan aşıdır. Tek bir dozdan sonra bağışıklık geliştirmeyenlerin neredeyse tamamı ikinci bir dozdan sonra bağışıklık geliştirir. Bir toplumda aşılanma oranı %92'den fazla olduğunda, kızamık salgınları tipik olarak artık meydana gelmez; ancak aşılanma oranı azalırsa tekrar ortaya çıkabilir. Aşının etkinliği uzun yıllar sürer. Zaman içinde daha az etkili olup olmadığı belirsizdir. Aşı, kızamığa maruz kaldıktan sonraki birkaç gün içinde yapılırsa da kızamığa karşı koruma sağlayabilir.

<span class="mw-page-title-main">RNA aşısı</span>

RNA aşısı veya mRNA aşısı, sentetik RNA moleküllerini insan hücrelerine transfer eden yeni bir aşı türüdür. Burada genetik malzemenin nakli (transfeksiyon) söz konusudur. RNA, hücrenin içine girdikten sonra mRNA olarak çalışır ve hücreyi yeniden programlayarak, hücrenin normalde patojen veya kanser hücreleri tarafından üretilen yabancı proteini üretmesini sağlar. Ardından bu protein molekülleri vücudun uyumlayıcı bağışıklık tepkisini harekete geçirir, böylece vücut, proteinin içindeki patojenleri ya da kanser hücrelerini yok etmeyi öğrenir. Kırılgan mRNA iplikçiklerini korumak ve bunların insan hücreleri tarafından emilmesini kolaylaştırmak için mRNA molekülleri bir ilaç taşıyıcı sistemiyle kaplanır.

Aşı karşıtlığı, aşı hizmeti kendisine sunulmasına karşın kişinin kendisi ve çocuğu adına aşılamaya yanaşmaması veya tamamen karşı çıkma durumudur. Dünya Sağlık Örgütü, aşı karşıtlığını 2019'un en büyük on sağlık tehdidinden biri saymıştır. Terim, genel olarak aşılar hakkında olumsuz görüşler yaymayı, aşıları ertelemeyi ve kimi aşıları daha makbul görmeyi içerir. Aşılamaya karşı çıkan argümanlar, aşıların güvenliği konusunda sağlanmış bilimsel konsensüs ile de çelişmektedir.

Bu, profilaktik insan aşılarının geliştirilmesinin bir zaman çizelgesidir. Erken aşılar, geliştirme veya testin ilk yılına göre listelenebilir, ancak daha sonraki girişler genellikle aşının denemeleri tamamladığı ve piyasaya sürüldüğü yılı gösterir. Aşağıda listelenen hastalıklar için aşılar bulunmasına rağmen, dünya çapında sadece çiçek hastalığı ortadan kaldırılmıştır. Aşıyla önlenebilir diğer hastalıklar her yıl milyonlarca ölüme neden olmaya devam ediyor. Şu anda, çocuk felci ve kızamık, dünya çapında aktif şekilde ortadan kaldırılmaya çalışılan hastalıklardır.

<span class="mw-page-title-main">İnaktif aşı</span> bir hastalık patojeninin öldürülmüş bir halini kullanan aşı

İnaktif aşı, kültürde yetiştirilen ve daha sonra hastalık üretme kapasitesini yok etmek için öldürülen virüs partikülleri, bakteriler veya diğer patojenlerden oluşan bir aşıdır. Buna karşılık, canlı aşılar hâlâ canlı olan patojenleri kullanır. İnaktif aşılar için patojenler kontrollü koşullar altında yetiştirilir ve enfektiviteyi azaltmak ve böylece aşıdan kaynaklanan enfeksiyonu önlemek için bir araç olarak öldürülür.

<span class="mw-page-title-main">Grip aşısı</span> Influenza virüsüne karşı uygulanan tıbbi aşı

Grip aşısı, grip virüslerinin neden olduğu hastalıklardan korunmak için uygulanan bir aşıdır. Bu aşının yeni türleri yılda iki kez uygulanmaktadır. Çünkü grip virüsü çok hızlı değişim göstermektedir. Etkinliği yıldan yıla değişse de, gribe karşı en etkili yöntemdir. ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri, aşının hastalığı, doktora gitmeyi, hastaneye yatırılmayı ve ölümü azalttığını tahmin etmektedir. Grip olan aşılanmış işçiler ortalama yarım gün daha erken işe dönmektedir. Aşının 65 yaş üstü bireyler üzerindeki etkisi, kaliteli araştırma yapılmadığı için belirsizdir.

<span class="mw-page-title-main">Viral vektör aşısı</span> aşı türü

Bir viral vektör aşısı, alıcının konak hücrelerine istenilen antijenin genetik materyal kodlamasını sağlamak için bir viral vektör kullanan aşıdır. Nisan 2021 itibarıyla, en az bir ülkede altı viral vektör aşısı yetkilendirilmiştir. Bu aşılar dört COVID-19 aşısı ve iki ebola aşısıdır.

Hepatit A aşısı, hepatit A'yı önleyen bir aşıdır. Vakaların yaklaşık %95'inde etkilidir ve en az yirmi yıl ve muhtemelen kişinin tüm yaşamı boyunca sürer. Verilmişse, bir yaşından sonra başlanarak iki doz önerilir. Kas içine enjeksiyon yoluyla verilir. İlk hepatit A aşısı 1991'de Avrupa'da ve 1995'te Amerika Birleşik Devletleri'nde onaylanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü'nün Temel İlaçlar Listesi'nde yer almaktadır.

Hepatit B aşısı, hepatit B'yi önleyen bir aşıdır. İlk dozun doğumdan sonraki 24 saat içinde, daha sonra iki veya üç doz daha verilmesi önerilir. Bu, HIV/AIDS gibi zayıf bağışıklık fonksiyonuna sahip olanları ve erken doğanları kapsar. Sağlık çalışanlarına da aşı yaptırmaları önerilir. Sağlıklı insanlarda rutin aşılama, insanların %95'inden fazlasının korunmasını sağlar.

<span class="mw-page-title-main">Suçiçeği aşısı</span> suçiçeğini önlemek için kullanılan aşı

Varisella aşısı olarak da bilinen suçiçeği aşısı, suçiçeğine karşı koruma sağlayan bir aşıdır. Bir doz aşı orta dereceli hastalıkların %95'ini ve ağır hastalıkların %100'ünü önler. İki doz aşı bir dozdan daha etkilidir. Bağışıklığı olmayan kişilere su çiçeğine maruz kaldıktan sonraki beş gün içinde yapılırsa hastalık vakalarının çoğunu önler. Nüfusun büyük bir kısmının aşılanması, aşılanmamış olanları da korur. Derinin hemen altına enjeksiyon yoluyla verilir. Zoster aşısı olarak bilinen başka bir aşı, aynı virüsün neden olduğu hastalıkları önlemek için kullanılır.

Aşıyla önlenebilir bir hastalık, etkili bir önleyici aşının mevcut olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Eğer bir kişi aşıyla önlenebilir bir hastalığa yakalanır ve bu hastalıktan ölürse bu ölüm, aşıyla önlenebilir bir ölüm olarak kabul edilir.

Köpek gribi, köpekgillerde meydana gelen griptir. Köpek gribine, 2004 yılında köpeklerde hastalığa neden olduğu keşfedilen at gribi virüsü H3N8 gibi influenzavirüs A'nın çeşitleri neden olur. Bu virüse daha önce maruz kalmadıkları için köpeklerin ona karşı doğal bir bağışıklığı yoktur. Bu nedenle hastalık bireysel köpekler arasında hızla bulaşır. Köpek gribi Amerika Birleşik Devletleri'nin bazı bölgesel köpek popülasyonlarında endemik olabilir. Morbiditesi yüksek fakat ölüm oranı düşük bir hastalıktır.

ATC kodu J07 Aşılar Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından ilaçların ve diğer tıbbi ürünlerin sınıflandırılması için geliştirilen bir alfanümerik kod sistemi olan Anatomik Terapötik Kimyasal Sınıflandırma Sistemi'nin bir terapötik alt grubudur. Alt grup J07 J Sistemik kullanım için antienfektifler anatomik grubunun bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">KKK aşısı</span> kızamık, kabakulak ve kızamıkçığa karşı uygulanan çeşitli karma aşılardan herhangi biri

KKK aşısı, KKK olarak kısaltılan kızamık, kabakulak ve kızamıkçığa karşı bir aşıdır. İlk doz genellikle 9 aylık ile 15 aylık arasındaki çocuklara verilir, ikinci doz ise 15 aylık ile 6 yaş arasında ve dozlar arasında en az dört hafta olacak şekilde yapılır. İki dozdan sonra insanların %97'si kızamığa, %88'i kabakulağa ve en az %97'si kızamıkçığa karşı korunmuş olur. Aşı ayrıca bağışıklık kanıtı olmayanlara, iyi kontrol edilen HIV/AIDS'lilere ve eksik bağışıklığı olanlara kızamığa maruz kaldıktan sonraki 72 saat içinde önerilmektedir. Enjeksiyon yoluyla yapılır.

Zayıflatılmış aşı, bir patojenin virülansını azaltarak, ancak yine de onu canlı tutarak oluşturulan bir aşıdır. Zayıflatmada, bulaşıcı ajanı alınırr ve zararsız veya daha az virülan hale gelecek şekilde değiştirilir. Bu aşılar, patojeni "öldürerek" üretilen aşıların tersidir.

<span class="mw-page-title-main">Aşı içerikleri</span> aşı üretimi için kullanılan bileşenler

Bir aşı dozu, çok azı aktif bileşen olan immünojen olan birçok bileşen içerir. Tek bir dozda sadece nanogram virüs partikülleri veya mikrogram bakteri polisakkaritleri bulunabilir. Bir aşı enjeksiyonu, ağızdan damla veya burun spreyi çoğunlukla sudur. Bağışıklık yanıtını güçlendirmek, güvenliği sağlamak veya depolamaya yardımcı olmak için diğer bileşenler eklenir ve üretim sürecinden arta kalan çok az miktarda malzeme bulunur. Çok nadiren, bu malzemeler kendilerine karşı çok hassas olan kişilerde alerjik reaksiyona neden olabilir.

Kanser aşısı, mevcut kanseri tedavi eden ya da kanser gelişimini önleyen bir aşıdır. Mevcut kanseri tedavi eden aşılar, terapötik kanser aşıları veya tümör antijen aşıları olarak bilinir. Aşıların bazıları "otolog" olup, hastadan alınan örneklerden hazırlanır ve o hastaya özgüdür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.