İçeriğe atla

Matrakçı Nasuh

Matrakçı Nasuh
Matrakčija Nasuh Visočak
Genel bilgiler
Doğum1480
Visoko, Bosna Sancağı, Osmanlı İmparatorluğu
Ölümy. 1564 (83-84 yaşında)
Evlilik(ler)iMushin Hatun
AlanıMatrak, Osmanlı minyatürü
Matrakçı Nasuh tarafından yapılan ve Osmanlı donanmasının 1543 kışında, Fransa'nın Toulon şehrinde kışlamasını gösteren minyatür

Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el-Visokavi el-Bosnavî ya da Nasuh el-Matrakči ibn Karađoz ibn Abdullah el-Visokavi el-Bosnevi ya da kendisinin icat ettiği Matrak oyunu nedeniyle kısaca Matrakçı Nasuh; BoşnakçaMatrakčija Nasuh Visočak) (ayrıca silah kullanma yeteneğinden dolayı Nasuh el-Silâhî, Kılıç ustası adlarıyla da bilinirdi; d. 1480 - ö. y. 1564), Osmanlı İmparatorluğu'nda 16. yüzyılda yaşamış Boşnak asıllı[1][2][3] devlet adamı, polimat, matematikçi, öğretmen, tarihçi, coğrafyacı, haritacı, kılıç ustası, denizci, mucit, ressam, çiftçi ve minyatürcüdür. İstanbul'a getirildi, eğitim gördü, birkaç Osmanlı sultanına hizmet etti ve Enderûn'nda öğretmenlik yaptı.[4][1]

Hayatı

Matrakçı Nasuh'un 1537'de yayımlanan eserinde yer alan İstanbul'u betimlediği minyatürü[5]

Bosna'nın Visoko kasabasında doğan Matrakçı Nasuh,[6] hem Piyade hem de Devşirme sisteminden geçen yetenekli bir Yeniçeri, kılıç ustası ve zekasıyla tanınan keskin nişancıydı. Beş dil biliyordu ve Osmanlı donanması'na katıldı.

Boşnak Müslüman bir aileden gelmesine rağmen, Nasuh devşirme sistemine alındı. Devşirme sistemi Hristiyan halkı için ayrılan bir uygulama olmasına rağmen, Bosna'da devşirme yerel Müslüman ailelere de yapılmaya başlandı.[7][8][9]

Devrin ünlü şairi Saî'den dersler aldı. Ünlü bir hattat olan Nasuh, divânî ve nesih yazı stillerinde değişiklikler yaptı. Divânî yazı stilinde, daha kapalı ve daha küçük yazılan harfleri daha büyük ve daha açık kaleme alarak kolayca yazılmasını ve okunmasını sağladı. Nesih yazı stilinde de harfleri daha irileştirdi ve harflerin şekilleri üzerinde değişikliklere gitti. Bu güncellemeler, Acem üslubunu Rumî üsluba dönüştürerek Osmanlı tarzını oluşturmak anlamına geliyordu.[10] Divânî yazı stilinde önde gelen isimlerden birisi olarak kabul edilmektedir.

Matematik ve geometri üzerine uzun bir süre çalıştıktan sonra çalışmalarını Cemâlü'l-Küttâb ve Kemalü'l-Hisâb adıyla kitaplaştırdı ve Osmanlı padişahı I. Selim'e adamıştır.[11] Tarih alanında da çalışan Matrakçı Nasuh, Taberî Tarihi'ni Mecmaü't-Tevârih adıyla Türkçeye çevirmiştir. 3 nüsha olarak yayınlanan Süleymannâme kitabında 1520-1537, 1543-1551 ve 1542-1543 yıllarını anlatmıştır. Ayrıca I. Süleyman'ın Fetihname-i Karabuğdan adlı İran seferini anlatan bir eser yazdı. Umdet-ul Hisab adlı kitabı üzerinde yapılan yakın tarihli bir çalışmada, Matrakçı'nın bazı gerçek çarpma metotları icat ettiği keşfedilmiştir. Bu kitapta gösterilen önemli sonuçlardan biri, John Napier'in Avrupa'ya yeniden tanıtmasından yaklaşık 50 yıl önce, kafes çarpım yönteminin Enderun'da yaygın olarak kullanılmasıydı.[1]

Kafes çarpım sistemi
Matraki kafes çarpımı
Matraki'nin üçgen kafes çarpımı.

Matematik ve tarih üzerine yaptığı çalışmaların yanı sıra minyatürleri ile de ünlüdür. Matrakçı Nasuh'un minyatür-harita karışımı kendine has bir üslubu vardır. Eserlerinde yeryüzünün kuş bakışı görünümünü resmeder. Buna karşın şekilleri tepeden değil, sanki karşıdan görüyormuş gibi çizer. Bu resimlerde kuş ve tavşan gibi hayvanlar olsa da insanlar asla belirmez ancak şehirlerdeki binalar tek tek seçilebilir. Bu Osmanlı minyatür sanatında daha sonra "Matrakçı tarzı" olarak tanındı.[2] Dört tarihi minyatüründen en önemlisi, Fetihname-i Karabuğdan adlı eserini yazdığı I. Süleyman'ın Safevi Savaşı ile ilgili olanıdır. Nasuh, Osmanlı ordusunun İstanbul'dan Bağdat'a ve ardından Tebriz'e yürüyüşünü ve Halep ve Eskişehir üzerinden dönüşünü göstermesinin yanı sıra, yol boyunca ordunun uğradığı güzergahtaki tüm şehirleri de resmetmiştir. Bu eserin tek kopyası günümüzde İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'nde bulunmaktadır. Kanuni'nin Fransa kralı I. François'ya destek amacıyla Barbaros Hayreddin Paşa komutasında gönderdiği donanmaya katıldı ve yol boyunca donanmanın uğradığı limanları resmetti.[3]

Tüm bunların yanında Nasuh aynı zamanda bir asker ve usta bir silâhtardı. Enderûn'da silah öğretmenliği yaptı. O ve öğrencileri, I. Süleyman'ın oğullarının sünnet düğününün bir parçası olan bir gösteride yeteneklerini sergilediler. Bu gösterideki başarısından dolayı Nasuh, Sultan tarafından Üstad ve Reis onursal unvanlarına layık görüldü. Ayrıca, süvari ve piyade savaşının çeşitli silah ve tekniklerinin kullanımı hakkında Tuhfet-ül Guzât adlı bir kitap yazmıştır.[1][2][3][4][6]

Minyatürdeki yeri

Onu bugüne taşıyan asıl yönü ise minyatür sanatındaki yeridir. Minyatürcülüğün yanı sıra divanı yazıda usta bir hattattı. Yapıtları başta Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi ve Süleymaniye Kütüphanesi olmak üzere çeşitli kitaplıklarda yer almaktadır.

Eserleri

Matrakçı Nasuh'un Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i 'Irâkeyn adlı eserinde yer alan Sivas minyatürü, 1537.

Fen

  • Cemâlü'l-Küttâb ve Kemâli'l-Hisâb
  • Umdetü'l-Hisâb

Tarih

  • Mecmuatü't-Tevârih
  • Süleymannâme
  • Fetihname-i Karabuğdan
  • Beyan-ı Menazil-i Sefer-ul Irakeyn

Savaş sanatları

  • Tuhfet-ul Guzat

Popüler kültürdeki yeri

2011 yapımı Muhteşem Yüzyıl dizisinde. Fatih Al tarafından canlandırılmıştır. Matrakçı Nasuh'un ölümünün 450. yılı dolayısıyla, Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) 05-20 Kasım 2013 tarihleri arasında Paris'te yaptığı 37. UNESCO Genel Konferansı'nda Matrakçı'yı anma programına almıştır.[12]

Kaynakça

  1. ^ a b c Corlu, M. Sencer; Burlbaw, Lynn, M.; Capraro, Robert M; Corlu, M. Ali; Han, Sunyoung. "The Ottoman Palace School Enderun and the Man with Multiple Talents, Matrakçı Nasuh, p. 23". Journal of the Korea Society of Mathematical Education Series D: Research in Mathematical Education Vol. 14, No. 1, March 2010, 19–31. Texas A&M University, College Station, Texas 77843, USA. Erişim tarihi: 5 Ocak 2013. 
  2. ^ a b "International Journal of Turkish Studies, vol. 10, issue 1–2". University of Wisconsin (2004), p. 57; The famous Bosnian writer Nasuh Matrakci (d. 1564 in all likelihood) is represented by two manuscripts:... 
  3. ^ a b Halil İnalcık; Cemal Kafadar. "Süleymân The Second [i.e. the First] and his time". Isis Press (1993), p. 270; Matrakci Nasuh was a devfirme boy from Bosnia trained in the palace school. 
  4. ^ a b Salim Ayduz. "Nasuh Al-Matrakî, A Noteworthy Ottoman Artist-Mathematician of the Sixteenth Century". muslimheritage.com. Muslim Heritage. 3 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2015. 
  5. ^ Selvi, Hüseyin Zayit; Bekiroğlu Keskin, Gaye (2017). "Matrakçı Nasuh'un Galata ve İstanbul minyatürlerinin harita tekniği açısından incelenmesi". İSTEM (29): 25-39. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021. 
  6. ^ a b Jonathan M. Bloom; Sheila Blair. "The Grove encyclopedia of Islamic art and architecture, Vol. 2". Oxford University Press (2009), p. 49; Nasuh Matrakci [Nasuh al-Silahi al-Matraqi; Nasuh ibn Qaragoz ibn 'Abdallah al-Busnawi] (b. Visoko, Bosnia... 
  7. ^ The Ottoman Empire: The Classical Age 1300–1600, Halil Inalcik, (1973), p. 78.
  8. ^ The Balkans since 1453, L.S. Stavrianos, (New York, 1958), s. 84.
  9. ^ Perry Anderson (1979). Lineages of the Absolutist State (Verso, 1974), p. 366. ISBN 9780860917106. 
  10. ^ Davut Erkan, Habertürk Tarih Dergisi, 10 Mart 2011, Sayı: 43, sf. 8-10.
  11. ^ Hüseyin G. Yurdaydın (1965). "Matrakçı Nasûh'un Hayatı ve Eserleri İle İlgili Yeni Bilgiler". Belleten. XXIX (114). Türk Tarih Kurumu. ss. 329-354. 
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2015. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Enderûn</span> Osmanlıda saray okulu

Enderûn Mektebi, Enderun'un II. Murad veya Fâtih Sultan Mehmed dönemlerinde açılmış olduğu şeklinde iki farklı görüş ileri sürülmekteyse de II. Murad zamanında Edirne Sarayı'nda teşkil edildiği, ancak gerçek teşkilâtına Fâtih döneminde kavuştuğu söylenebilir. Zamanla çeşitli değişikliklere uğramakla beraber Osmanlı Devleti'nin son zamanlarına kadar (1908) varlığını sürdüren bir saray okuludur. Hristiyan ailelerden devşirilen çocukların zeki ve gösterişlileri saraya alınarak özel bir şekilde yetiştirilirlerdi. Fatih Sultan Mehmet döneminde geliştirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">I. Süleyman</span> 10. Osmanlı padişahı (1520–1566)

I. Süleyman, Osmanlı İmparatorluğu'nun onuncu padişahı ve 89. İslam halifesidir. Batı'da Muhteşem Süleyman, Doğu'da ise adaletli yönetimine atfen Kanûnî Sultan Süleyman olarak da bilinmektedir. 1520'den 1566'daki ölümüne kadar, yaklaşık 46 yıl boyunca padişahlık yapan ve 13 kez sefere çıkan I. Süleyman, saltanatının toplam 10 yıl 1 ayını seferlerde geçirmiştir. Süleyman böylece imparatorluğun hem en uzun süre hüküm süren hem en çok sefere çıkan hem de en uzun süre sefer yapan Osmanlı Sultanı olmuştur.

Osmanlı alfabesi, 1928'de Latin tabanlı Türk alfabesi kabul edilinceye dek Osmanlı Türkçesini yazmak için kullanılmış bir Fars-Arap alfabesi uyarlamasıdır.

<span class="mw-page-title-main">I. Ahmed</span> 14. Osmanlı padişahı (1603–1617)

I. Ahmed, 14. Osmanlı padişahı ve 93. İslâm halifesidir. Sultan III. Mehmed ve Handan Sultan'ın oğludur. Sancağa gitmeyip tahta çıkan ilk Osmanlı padişahıdır. Saltanatı boyunca sefere gitmemiştir. Saltanatında Celali isyanları bastırılmıştır. Tarihi yarımadada bulunan ve Mavi Camii olarak da bilinen Sultanahmet Camii, 1609-1617 yılları arasında saltanatı döneminde yaptırılmıştır.

Nasuh Paşa Antlaşması, 20 Kasım 1612 tarihinde Osmanlı Devletiyle Safevî Hanedanı'nın yönettiği İran arasında imzalanmış bir antlaşmadır.

<span class="mw-page-title-main">Nakkaş</span>

Nakkaş, Osmanlı döneminde minyatür, tezhip ve diğer süsleme sanatlarıyla uğraşan sanatçılara verilen isimdir. Eski Türk dilinde resim yapan, ressam anlamındadır. Bu sanatçılar, özellikle el yazması kitapları süsleme ve padişah portreleri yapma konusunda uzmanlaşmışlardı. Nakkaşlar Osmanlı döneminde genellikle Saray Nakışhanesi'ne bağlı çalışırlardı.

Osmanlılarda tarih yazıcılığı, Osmanlı Beyliği'nin kuruluşundan 100-150 yıl sonra başlamıştır. Osmanlı tarih yazıcılığının geç başlaması, Anadolu’da Osmanlılardan önce tarih yazıcılığının gelişmemesi ile bağlantılıdır.

<span class="mw-page-title-main">Minyatür</span> kendine has bir biçimi olan resim

Minyatür, kendine has bir biçimi olan resim çeşididir.

Osmanlı İmparatorluğu kültürü, Osmanlı İmparatorluğu içinde yaşayanların ortak kültürüdür.

<span class="mw-page-title-main">Kemalpaşazâde</span> Şeyhülislam ve tarihçi

Kemalpaşazâde veya İbn-i Kemal, Osmanlı devleti şeyhülislamı ve tarihçidir.

<span class="mw-page-title-main">Nurhan Atasoy</span> Türk sanat tarihçisi

Nurhan Atasoy, Türk sanat tarihi profesörü, akademisyen ve yazardır. Osmanlı ve İslami sanat tarihinde uzmanlaşmış; bu konularda akademik çalışmalar yapmış ve çeşitli eserler kaleme almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı minyatürü</span> Genellikle Osmanlıda saray kültürünü yansıtan eski Osmanlı resim sanatı

Osmanlı minyatür sanatı Osmanlı saray kültürünü yansıtarak el yazmaları gibi lüks öğeleri süsleyen genelde Padişah ve diğer yüksek mertebelilere sunulmuş bir sanat şeklidir. Minyatür sanatı İslam dünyasında özellikle yer bulmuş bir saray sanatıdır. Yüksek gelişmişliğe ve kapsamlılığa, geç Orta Çağ'da İran, Irak, Orta Asya ve Anadolu'da bulunan Türk ve Pers hanedanlıkları dönemlerinde erişmiştir. Osmanlı miniyatür sanatı, hep birlikte kitap sanatı olarak anılan Hat, Nakş, Tezhip, Ebru ve Cilt gibi birbiriyle ilişkili geleneksel sanatlardan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Şehrizor</span> Vikimedya liste maddesi

Şehrizor veya Şehrezûr, Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi sınırları içerisinde kalan Süleymaniye şehrinin batısında, Cibâl bölgesinde verimli bir ovadır. Bölge, İran, Irak ve Türkiye arasındaki sınır bölgesinde kalmaktadır. Havraman Dağları'nın batısında yer alır ve yaklaşık 60 x 40 km genişliğindedir.

<span class="mw-page-title-main">İslam'da cinsellik</span>

İslami cinsel içtihat İslam'da cinsellik İslami yasaları açıklar. Büyük ölçüde erkekler ve kadınlar arasındaki evlilik ilişkilerinin cinsel aktivite sınırlamaları Kur'an, hadis ve fetva'ya dayanmaktadır. Çoğu gelenekler tüm cinsiyetler arasında herhangi bir ilişki konusunda sıkı iffet, tevazu, teşvik ve bekârlık vazgeçirmek. İslam cinsel aktivite büyük ölçüde evlilik için saklıdır. Evlilik dışı cinsel farkı ve tevazu Bu duyarlılık gibi İslami elbise yorumların ve cinsiyet ayrımı derece olarak İslam'ın şimdiki belirgin yönleri görülebilir.

<span class="mw-page-title-main">1537-1540 Osmanlı-Venedik Savaşı</span> Osmanlı İmparatorluğu ile Venedik Cumhuriyeti arasında 1537-1540 yılları Adriyatik Denizi’nde arasında yapılmış savaş

1537-1540 Osmanlı-Venedik Savaşı veya Üçüncü Osmanlı-Venedik Savaşı, I. Süleyman döneminde yapılan ilk Osmanlı-Venedik Savaşı'dır. Savaş, Osmanlıların deniz üstünlüğünün kabul ettirmesi ve Akdeniz'in başat deniz gücü haline geldiğini göstermesi açısından dikkate değerdir. Bu savaş dönemi içinde 28 Eylül 1538 tarihli Preveze Deniz Muharebesi ile Türk Denizcilik tarihinin en önemli zaferlerinden biri kazanılmıştır. Osmanlı Devleti'ne karşı oluşturulan Kutsal İttifak da dağılmıştır.

Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı tarafından yayınlanan kitaplar listesi, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı tarafından muhtelif konularda yayınlanan eserleri içerir.

<span class="mw-page-title-main">Petrovaradin Kuşatması</span>

Petrovaradin Kuşatması; 1526 Mohaç Seferi sırasında Pargalı İbrahim Paşa komutasındaki Osmanlı İmparatorluğu ile Giorgio Alapi komutasındaki Macaristan Krallığı gerçekleşip, Türklerin iki haftada kaleyi ele geçirmesiyle sonuçlanmıştır.

Ferhad Paşa ya da Damad Ferhad Paşa, Osmanlı devlet adamı.

Merend Muharebesi 1548 yılının 22 temmuzu 23 temmuza bağlayan gecede gerçekleşmiş Osmanlı ve Safevi orduları arasında geçen bir muharebedir.