İçeriğe atla

Martolos

Martoloslar
Mora'daki martoloslar
Etkin14.-18. yüzyıl
Ülke Osmanlı İmparatorluğu
SınıfıPiyade
TipiHristiyan yardımcı güç
GöreviSavunma, keşif, haber alma

Martolos, Osmanlı askerî teşkilâtında Hristiyan askerlerden oluşan ve çeşitli hizmetler gören özel bir sınıf.

Etimoloji

Bazı kaynaklarda martoloz ya da martiloz şeklinde de yazılan kavram, Doğu Roma İmparatorluğu'nda bir milis kuvvetinin adı olan armatolos veya amartolosla irtibatlandırılır.

Osmanlı ordusunda yaygınlaşması

Osman Gazi, İnegöl tekfuru Nikola'yla askerî mücadelesinde, oğlu Orhan Bey'in Konur kalesini fethinde martoloslardan ulak ya da casus olarak yararlandı.[1] 1241 yıllarında Moğolların önünden Balkanlara kaçan Kuman-Kıpçak kitleleri İznik İmparatorluğu tarafından Bitinya ve Frigya, Paflagonya gibi sınır bölgelere yerleştirilmiş. Osmanlıların bölgeye gelmeleri ile beraber akrabalarına yardım ederek, Bitinya'nın Osmanlıların ellerine geçmelerinde önemli bir rol oynadıkları da ileri sürülmektedir. Bu devirde özellikle de Bitinya ismiyle adlandırılan bölgede Osmanlı kuruluş kaynakları ışığında Kuman-Kıpçakların bazılarının Martolos Teşkilatı içerisinde yer aldıkları da yer alan çıkarımlardan birisidir. Dini konulara hoşgörü ile yaklaşan Osmanlılar içerisinde sözü edilen bu Türklerin adetlerini ve kültürlerini koruyarak kendi yerleşim yerlerinde yaşadıkları da bilinmektedir.[2][3]

Osmanlı İmparatorluğu'nun Rumeli'de genişlediği I. Murad döneminde, bir taraftan devşirilen Hristiyan gençlerden Yeniçeri ocağı oluşturulurken diğer taraftan ele geçirilen Doğu Roma, Bulgar ve Sırp kalelerindeki askerler de voynuk ya da martolos olarak Osmanlı askerî teşkilâtına dahil edilmeye başlandı. Örneğin, Yıldırım Beyazıt'ın Haçlı ordusuna karşı kazandığı Niğbolu zaferinin (1396) ardından ilhak edilen son Bulgar toprakları olan Vidin Çarlığı'nın merkezinde Vidin kalesindeki Bulgar askerleri martolos olarak kaydedildi.[4]

Martoloslar II. Murad döneminde, özellikle 1421-1438 yıllarında, giderek yaygınlaştı. II. Murad II. Kosova Muharebesi'nde (1448) martolosları casus olarak kullandı.[5] Fatih Sultan Mehmed ise gerek Macaristan'a yönelik akınlarında gerek Karaman (1467) ve Akkoyunlu (1473) seferlerinde martoloslardan istifade etti. Genellikle ganimet ve macera peşinde koşan Hıristiyanlardan toplanan ve XV. yüzyılda sadece sınır bölgelerinde görevlendirilen martoloslar, Kanuni Sultan Süleyman döneminden itibaren iç bölgelerde muhafız ve derbentçilik göreviyle de istihdam edildi.

Görevleri ve istihdam edildikleri bölgeler

Martolos teşkilâtı Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'daki sınırları genişledikçe Bulgaristan'ın kuzeybatısı, Sırbistan'ın kuzeyi, Bosna, Dalmaçya ve Mora'da kuvvetlendi ve özellikle Macar Krallığı'nın saldırılarına karşı önemli görevler üstlendi. Buna ilaveten, başta Belgrad ve Semendire olmak üzere, Tuna üzerindeki liman kentlerinde Tuna üzerindeki Osmanlı gemilerinde hizmet veren martoloslar da mevcuttu.[6] Keza, akıncılar gibi keşif ve haber alma görevini ifa etmek üzere Tuna ve Sava nehirlerinin kuzeyine de kaydırılarak Venedik, Macaristan ve Avusturya’ya yönelik seferlere de katıldılar ve Macaristan ile Erdel'deki Osmanlı kalelerine de dağıtılarak (sadece Budin eyaletinde 1.400-1.600 asker vardı) özellikle Avusturya sınırında önemli savunma görevleri üstlendiler.[7]

16. yüzyılın ortalarında büyük bir güce ulaşan martoloslar 1593-1606 Osmanlı-Avusturya Savaşı'nda Osmanlı hizmetinden çıktıkları gibi, çeşitli ayaklanmalara da iştirak ettiler. Dolayısıyla, sayıları giderek azalmaya başlayan martoloslar 17. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı askerî teşkilatında meydana gelen köklü değişiklikler çerçevesinde, sayıları azaldı ve zamanla ortadan kalktı.

Teşkilatlanması

Ordu hizmetindeki martolosların hepsi ulufeliydi ve maaşları maaşları bulundukları yerin vergisinden ödenirdi. Buna ilaveten, zaman zaman martolosbaşının denetiminde martolos akçesi adıyla halktan para toplanırdı. Hizmetleri 10 ilâ 20 yıldı[8]

Bazı martoloslar ve aileleri cizye ve âşâr dışındaki avârız benzeri vergilerden muaflardı (bazı bölgelerde cizyeden de bağışıklardı). Sırbistan'daki martolosların ise miras bırakma hakkı vardı.

Kendilerine özgü kıyafetleri ve sancakları olan martoloslar, bölükler halinde ve genellikle yaya olarak hizmet ederlerdi. Adriyatik ve Tuna donanmalarına gerekli mühimmatı sağlarlardı.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Tevârîh-i Âl-i Osman", Âşıkpaşazâde, s.50
  2. ^ "ANADOLU'DA SON TÜRK İSKÂNI: İZNİK İMPARATORLUĞU'NDA KUMAN-KIPÇAKLAR VE YALOVA KAZIMİYE (YORTAN) İLE ELMALIK (SARUHANLI) KÖYLERİNDEKİ VARLIKLARI". 19 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022. 
  3. ^ "Geyikdere Köyü Mezarlığında Bulunan Orta Asya Tipindeki bir Taş Heykel, Adil Yılmaz". 
  4. ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, MAD, sy.18
  5. ^ "Kitâb-ı Cihannümâ", Neşrî, c.2, s.659
  6. ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, sy.5, s.621, hk.1728
  7. ^ "Ottomans, Hungarians, and Habsburgs in Central Europe: The Military Confines in the Era of Ottoman Conquest", Pál Fodo & Geza David, Brill (2021), s.206
  8. ^ "Encyclopedia of the Ottoman Empire", Gabor Agoston & Bruce Alan Masters, Infobase Publishing, (2010), s.353

Dış kaynaklar

  • "Martolosi u Jugoslaviskim Zemljama Pod Turskom Vladavinom" (Sırpça), M. Vasic, Saraybosna (1967).
  • "The Martoloses in Macedonia", La Macédonia et les macédoniens dans le passé, Üsküp (1970)
  • "Osmanlı İmparatorluğunda Martoloslar", Kemal Beydilli, 1977
  • "Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar", Halil İnalcık, c.I, Ankara (1987)

İlgili Araştırma Makaleleri

Köse Mihal, Mihaloğullarının atası. Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş döneminde Osman Gazi'nin silah arkadaşı olan Mikhael Kosses, İslamiyeti seçerek Osmanlı saflarına geçen ilk önemli Bizanslı komutandır. Mihaloğullarının atası Mikhael Kosses, Müslüman olduktan sonra Osman Gazi'nin teklifiyle Abdullah adını almış, adı Abdullah Mihal Gazi olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Saruhanoğulları Beyliği</span> Saruhanoğulları Beyliği veya Saruhanlılar Batı Anadoluda özellikle Manisa ve çevresinde hüküm sürmüş Kuman-Kıpçak veya Oğuz kökenli bir Türk beyliği

Saruhanoğulları Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti'nin çökmesi ve dağılmasıyla başlayan Anadolu Beylikleri döneminde, 14. yüzyıl başlarında kökenlerinin Oğuzlardan olan Türkler veya bir başka iddiaya göre Manisa bölgesindeki yer adlarından ve bazı maddî işaretlerden yola çıkılarak Kıpçak olduğu belirtilen beylik. Bölgede Kıpçak boylarına ait adların Harezm emîrleriyle gelenler yanında İznik İmparatoru III. İoannis Vatatzes'in döneminde 1241-1250’lerde Trakya’dan getirtilip Batı Anadolu'ya, Menderes vadisi ve Frigya, Bitinya olmak üzere sınırlara yerleştirilmiş olan Kuman/Kıpçaklar’la ilgili olmasının akla yakın olduğu düşünülür. Ancak Saruhanoğullarını bunlara bağlama konusunda delil olmadığı söylenir. Bu bakımdan Saruhan Bey’in de Selçuklu uç bölgesinde yerleşmiş emîrlerden biri olması dışındaki görüşlerin şimdilik kesin olmadığı belirtilir. Batı Anadolu’da Manisa ve çevresinde, Gediz Nehri havzasında Menemen, Gördes, Demirci, Kemalpaşa, Turgutlu, Ilıca ve Akhisar gibi kent ve kasabalarda ağırlıklı olarak kurulmuş bir Türk beyliğidir.

<span class="mw-page-title-main">Yörükler</span> Göçebe Türk topluluğu

Yörükler, göçebe olan, çoğunlukla Anadolu dağlarında ve kısmen Balkan Yarımadası'nda yaşayan Oğuz kökenli bir Türk alt grubudur. Balkanlar'daki Yörükler, Kuzey Makedonya'nın doğu kesimlerinden Bulgaristan, Yunanistan ve Güney Trakya'ya kadar geniş bir alana yayılmıştır. İsimleri, "yürümek" anlamına gelen "yürü" fiilinden türemiştir, yürük olarak da adlandırılırlar. Yörükler, diğer sancaklar gibi bir toprak birimi değil, Osmanlı İmparatorluğu'nun ayrı bir örgüt birimi olan Yörük Sancağına bağlıydı.

<span class="mw-page-title-main">Vidin</span> Kuzeybatı Bulgaristanda kent; ikinci Bulgar İmparatorluğu başkenti

Vidin, Bulgaristan'ın kuzeybatı ucunda Tuna nehri kıyısında yer alan bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzlar</span> Güney Moldova ve güneybatı Ukraynanın Türk etnik grubu

Gagavuzlar ya da Gagauzlar, bugünkü Moldova Cumhuriyeti'nde, başta Gagavuzya olmak üzere kuzeydoğu Bulgaristan, Ukrayna, Romanya ve Yunanistan'da yaşayan, çoğunluğu Ortodoks Hristiyan olan bir Türk halkı. Ayrıca Trakyanın yerli halkı Müslüman Gacalların ve Marmara, Batı Karadeniz'in yerli halkı olan Manavların Yörük olmayan katmanının nüfusunun Gagavuzlardan geldiğine inanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kıpçaklar</span> 11.-14. yüzyıllarda Doğu Avrupa, Balkanlar, Batı ve Doğu Anadolu, Kafkasya ve Orta Asyada yaşamış bir Türk halkı

Kıpçaklar veya Kumanlar, eski Türk halklarından biridir. Dilleri Kıpçakça olup üç kol halinde gelişim göstermiş ve daha sonra da Kıpçak dillerine kaynaklık etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İznik İmparatorluğu</span> 1204te Bizans İmparatorluğunun Haçlılar tarafından yıkılmasından sonra kurulan Bizans ardıl devleti

İznik İmparatorluğu ya da İznik ''Rum'' İmparatorluğu, Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Batı Avrupalı ve Venedikli orduların 1204 yılında Konstantinopolis'e gelip şehri talan etmesi ve şehirde Katolik Hristiyanlar idaresinde bir Latin İmparatorluğu'nun kurulmasının ardından Bizans İmparatorluğu asilleri tarafından kurulan Yunan devletlerinden en büyüğüdür. 1204 ile 1261 arası hüküm sürmüştür. İznik Rum İmparatorluğunun resmen, kültürel ve dinsel başşehri İznik olmakla beraber, ikinci hükümdar olan III. İoannis ve sonraki imparatorlar hükümdar sarayı yerleşkesi ve efektif idari merkezi olarak Kemalpaşa’yı kullanmışlar ve bu imparatorluk Kemalpaşa’dan idare edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kumanlar</span> 11.-14. yüzyıllarda Doğu Avrupa, Balkanlar ve Batı Anadoluda yaşamış bir Türk halkı

Kumanlar, 11. yüzyıl ile 14. yüzyıl arasında Doğu Avrupa’da yaşamış bir Türk halkı. Tarihte, Kıpçaklar ile aynı birlik içinde bulunmuş, bu yüzden de zamanla Kıpçaklar ile birlikte anılmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Manavlar</span> çoğunlukla Doğu Marmara ve Güney Marmarada yaşayan yerleşik yerli Türk halkı

Manavlar, Manav Türkmenleri veya Manav Türkleri; kuzeybatı Anadolu'da yaşayan Hanefi Sünni yerleşik Türk Halkıdır.

Uz Hanlığı, 11. yüzyılda kurulan bir Türk hanlığıdır.

Karsak, Bursa ilinin Orhangazi ilçesine bağlı bir mahalledir. 20. asır bașında Ermeniler, Rumlar, Balkan Muhacirleri, Batum göçmenleri yașamakta idi. Köyün adının anlamı olan Karsak Eski Türkçe'de “Bozkır Tilkisi” anlamına sahiptir ayrıca Kuman-Kıpçaklar'da bir totem olarak Karsak Tilkisini kullanmıştır ve Karsak Kuman-Kıpçaklar arasında bir boy adı olarak kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Makedonya Türkleri</span> Kuzey Makedonyada yaşayan Türkler

Kuzey Makedonya Türkleri, Kuzey Makedonya'da yaşayan Türklerdir. Türkler, Asya'dan Makedonya’ya iki yoldan gelmiştir…

<span class="mw-page-title-main">III. İoannis</span>

III. İoannis Dukas Vatacis (y. 1192, Dimetoka - 3 Kasım, 1254, Kemalpaşa 1221-1254 yılları arasında İznik İmparatoru olmuştur. İoannis Dukas Vatacis çok büyük bir olasılıkla general Basileios Vatacis'in oğludur ve babası Bizans imparatorları olan II. İsaakios ve III. Aleksios'in adı bilinmeyen bir kuzeninin oğludur. Asker bir aileden gelen ve şahsen başarılı bir asker olan İoannis 1212'de birinci İznik İmparatoru olan I. Theodoros tarafından İrene Laskarina adlı kızına koca olarak seçilmiş ve düğün yapılmıştır. I. Theodoros üç evlilik yapmakla beraber, tahtına varis olacak bir erkek oğlu olmamış ve vâris olarak damadı general İoannis Vatacis'i seçmiştir.

Kapıkulu, Osmanlı Devleti'nin sürekli ordusunu oluşturan ve doğrudan padişaha bağlı olan yaya, atlı ve teknik sınıftan asker ocaklarına ve bu sisteme verilen addır. Kapıkulu ocaklarının kurulmasından önceki dönemde Osmanlı Devleti'nin askerî gücünü yayalar ve müsellemler oluşturuyordu.

<span class="mw-page-title-main">Balkanlar tarihi</span> Balkanlar Bölgesinin Tarihi

Balkanlar, Avrupa kıtasının güneydoğu kesiminde, İtalya Yarımadası'nın doğusu, Anadolu'nun batısı ve kuzeybatısında yer alan coğrafi ve kültürel bölgedir. Bölge, sarsıntılı ve hareketli bir tarihe sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Macaristan Seferi (1438)</span> Osmanlı İmparatorluğu’nun 1438’de Macaristan Krallığı’na karşı düzenlediği askeri harekat

Macaristan Seferi, 1438 yılında Osmanlı padişahı II. Murad'ın Macaristan Krallığı üzerine açtığı ve Sibiu'ya kadar ilerleyen Türk ordusunun başarısıyla biten sefer.

<span class="mw-page-title-main">1367-1373 Osmanlı-Bulgar Savaşı</span>

Osmanlı-Bulgar Savaşı (1367-1373), Osmanlı Devleti ile Bulgar Krallığı arasında yapılan ve Osmanlıların kesin zaferiyle sonuçlanan savaş.

Türk istihbaratı, tarih boyu Türk devletlerinin bilgi alma ve devlet bütünlüğünü koruma amacıyla kurduğu resmi ve resmi olmayan teşkilatlardır. Türkler için istihbaratın ortaya çıkmasının Orta Asya'da Çinliler ile yapılan mücadeleler döneminde başladığı söylenebilir. Daha sonra özellikle Osmanlı İmparatorluğu ile hem askeri, hem yurt içi-yurt dışı alanda çeşitli teşkilatlar kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Vidin Çarlığı</span>

Vidin Çarlığı, 1257'de kurulan ve 1356-1396 arasında Vidin merkezli olarak yarı bağımsız yaşayan Orta Çağ Bulgar devletçiği.

Anadolu'daki Kıpçaklar, İznik İmparatoru III. İoannes Vatatzes tarafından ve III. İoannes'in Ardından gelen İznik İmparatorlarınca Batı Anadolu'ya 1222-1261 Yıllarında yerleştirilen Kıpçak-Kumanlar olduğu bilinmektedir. Ayrıca Latin İmparatorluğun'da ve Bizans İmparatorluğun'da da Kıpçak-Kumanların Paralı Askerlik yaptığı bilinmektedir, çoğu Tarihçiye göre Balkanlar'dan Anadolu'ya Kalabalık Kitleler halinde transfer edilen Kuman-Kıpçaklar Türkmenlerle kaynaşmış ve Batı Anadolu coğrafyasının Türkleşmesini sağlamıştır. Ayrıca Kafkasya, Horasan, Balkanlar'dan Anadolu'ya gelen Kıpçaklar olduğu bilinmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.