İçeriğe atla

Mari dili

Mari (Çirmiş) dili
марий йылме (mariy yılme)
Ana dili olanlarRusya: Mari El Otonom Cumhuriyeti, Başkortostan Cumhuriyeti, Tataristan Cumhuriyeti, Udmurtya Cumhuriyeti; Nijni Novgorod Oblastı, Kirov Oblast, Sverdlovsk Oblastı, Orenburg Oblastı; Perm Krayı
Konuşan sayısı600,000  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Varsayılan
  • Mari (Çirmiş) dili
Yazı sistemiKiril alfabesi
Dil kodları
ISO 639-1-
ISO 639-2chm
ISO 639-3Çeşitli:
chm – Mari (Rusya)
mhr – Doğu Mari Dili
mrj – Batı Mari Dili

Mari (Çirmiş) dili (марий йылме, Rusça: марийский язык, Tatarca: Çirmeş tele) Ural Altay Dil Ailesinin Ural Koluna bağlı Fin/Ugor dilleri ana grubundandır ve 600.000 kişi tarafından konuşulur. Çirmiş dili; Rusya'ya bağlı Mari El Cumhuriyeti ('Mari Toprakları') başta olmak üzere Rusya'da Tataristan, Udmurtya ve Perm bölgelerinde konuşulur. Etnik Çirmişler, çoğunlukla Ural Dağları'nın doğusunda Vyatka Nehri çevresinde yaşamaktadır.

Mari (Çirmiş) dili, "dağ" ve "ova" lehçeleri olmak üzere iki lehçe hâlinde konuşulmaktadır. Dağ lehçesi, aynı zamanda "doğu lehçesi" olarak adlandırılırken ova lehçesi, "batı lehçesi" olarak da bilinir.

1930 yılında Mari (Çirmiş) Dili için hazırlanan alfabenin taslağı

a ä в g d z ƶ i
j k ʟ ʟ̧ m n ŋ
o p r s t u ü c
ş ç ә ӛ e f h č
t' d'

Ova Mari (Ova Çirmiş) Alfabesi

А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж
З з И и Й й К к Л л М м Н н Ҥ ҥ
О о Ö ö П п Р р С с Т т У у Ӱ ӱ
Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы
Ь ь Э э Ю ю Я я

Dağ Mari (Dağ Çirmiş) Alfabesi

А а Æ æ Б б В в Г г Д д Е е Ø ø
Ж ж З з И и Й й К к Л л М м Н н
О о Œ œ П п Р р С с Т т У у Ӱ ӱ
Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы
Ӹ ӹЬ ь Ə ə Ю ю Я я

Sesbilimi (fonoloji)

Doğu yazı dilinde 8 sesli harf vardır:[1]

ÖnOrtaArka
DüzYuvarlakDüzYuvarlak
Kapalıi ü u
Yarı açıke ö ə ə̑ o
Açıkä ɑ

Batı yazı dilinde ise 10 sesli harf vardır:[1]

ÖnOrtaArka
DüzYuvarlakDüzYuvarlak
Kapalıi ü u
Yarı açıke ö ə̑ o
Açıkä ɑ

Diğer lehçelerin de farklı ünlü envanterleri vardır. Bazı Doğu lehçelerinde aslında 9 sesli harf sistemi vardır. Bu, doğu yazı dilinin sesli harflerini ve / ä / ünlüsünü içerir. Kuzey-batı lehçesinde, Batı Çirmiş kullanılan ünlülere ek olarak, Dudaksıl olarak azaltılmış bir ön sesli harf ve buna karşılık gelen bir arka sesli harfin bilindiği 12 sesli harfli bir sistem vardır.[1]

Doğu yazı dilinin bağımsız söz dağarcığında 19 ünsüz ses vardır:[1]

DudaksılDişsil ve DişyuvasılDamaksıl ve Artdamaksıl
Patlamalıp t k
Sürtünmelič
ıslıklısessiz

sesli

s š (∫)

z ž (ʒ)

Spirantß б y
Genizsilm n ń ŋ
Yansürtünmelil l'
Titrekr
Sürtünmesizj

Batı yazı dilinde ise 23 ünsüz ses vardır:[1]

DudaksılDişsil ve DişyuvasılDamaksıl ve Artdamaksıl
Patlamalıp t t' k
Sürtünmelic č
ıslıklısessiz

sesli

s š (∫)

z ž (ʒ)

χ
Spirantsessiz

sesli

f

ß

б y
Genizsilm n ń ŋ
Yansürtünmelil l'
Titrekr
Sürtünmesizj

Batı Çirmiş ünsüzleri / f χ t '/ nadiren kullanılan daha yeni ses birimleridir.[1]

İsim

1993 yılı itibarıyla doğu yazı dilinde dokuzluk, batı yazı dilinde onluk bir sistem vardır.

Aşağıdaki tablolarda, daha yeni durumlar, geleneksel durumlardan yeni bir tablo ile ayrılmıştır.

İsim halleri ve gelen ekler aşağıdaki gibidir:[1]

Doğu yazı dilibatı yazı dili
Nominatifø ø
Jenitif-n -n
Akuzatif-m -m
Datif-lan -lan, -län
Latif-š, -eš -eš
Illativ-š(ke), -š(ko), -š(kö) -š(kə̑), -š(kə)
Inessiv-šte, -što, -štö -štə̑, -štə
Karşılaştırmalı-la -la, -lä
Uyumlu-ye, -ke -ye, -ke
Ağır-бe, -te

Doğu yazı dilinin çekim tablosu:[1]

ElmaSuKasketLadin
Nominatifolma ßüt kepka kož
Jenitifolman ßüбên kepkên kožên
Akuzatifolmam ßüбêm kepkêm kožêm
Datifolmalan ßütlan kepkêlan kožlan
Latifolmaš ßüбeš kepkeš kožeš
Illativolmaš(ke) ßüбêš(kö) kepkêš(ke) kožeš(ko)
Inessivolmašte ßüбêštö kepkêšte kožêšto
Karşılaştırmalı-olmala -ßütla kepkêla kožla
Uyumlu-olmaye ßütke kepkêye kožye

Batı yazı dilinin çekim tablosu:[1]

ElmaSuKasketLadin
Nominatifolma ßət kepka kož
Jenitifolman ßəбen kepkən kožə̑n
Akuzatifolmam ßəбem kepkəm kožə̑m
Datifolmalan ßətlän kepkəlän kožlan
Latifolmaeš ßəбeš kepkeš kožeš
Illativolmaš(kê) ßəбəš(kə) kepkəš(kə) kožə̑š(kə̑)
Inessivolmaštê ßəбəštə kepkəštə kožə̑štə̑
Karşılaştırmalıolmala ßətlä kepkəlä kožla
Uyumluolmaye ßətke kepkəye kožye
Ağırolmaбe ßətte kepkəбe kožбe

Kişi zamirleri

Kişisel zamirler aşağıdaki gibi gösterilebilir:[1]

1. tekil şahıs2. tekil şahıs3. tekil şahıs
DoğuBatıDoğuBatıDoğuBatı
Nominatifmə̑j məń tə̑j təń tuбo təбə
Jenitifmə̑jə̑n məńən tə̑jə̑n təńən tuбə̑n təбən
Akuzatifmə̑jə̑m məńəm tə̑jə̑m təńəm tuбə̑m təбəm
Datifmə̑la(ne)m məlä(ne)m tə̑la(ne)t təlä(ne)t tutlan Təбəlän
Karşılaştırmalımə̑jla məńlä tə̑jla təńlä tuбə̑la təбəlä
UyumluMə̑jye məńye tə̑jye təńye tuбə̑ye təбəye
1. çoğul şahıs2. çoğul şahıs3. çoğul şahıs
DoğuBatıDoğuBatıDoğuBatı
Nominatifme te nuno nənə
Jenitifmemnan mämnän tendan tämбäm nunə̑n nənən
Akuzatifmemnam mämnäm tendam tämбäm nunə̑m nənəm
Datifmə̑lanna mälännä tə̑landa täländä nunə̑lan nənəlän
Karşılaştırmalı(mela) mälä (tela) tälä nunə̑la nənəlä
Uyumlumeye mäye teye täye nunə̑ye nənəye

Dönüşlü zamirler

Doğu ve batı yazı dilinde dönüşlülük zamiri, temel biçiminde aynı şekle sahiptir: ške 'kendi, kendi'. Temel biçimin yanı sıra, tamlama, tamlama ve datif biçimleri de vardır. Batı yazı dili için, kelime için iyelik eki olmayan bir çekim de listelenmiştir, doğu yazı dilinin gramerlerinde sadece iyelik eki olanlar bulunabilir:[1]

1. tekil şahıs2. tekil şahıs3. tekil şahıs
BatıDoğuBatıDoğuBatıDoğuBatı
Nominatifške ške ške ške ške ške ške
Jenitifškəmən škemə̑n škəmemən škendə̑n škəmetən škenžə̑n škəmžən
Akuzatifškəməm škemə̑m škəmeməm škendə̑m škəmetəm škenžə̑m škəmžəm
Datifškəlän škanem škəlänem škanet škəlänet škanže škəlänžə
škalanes škalanet škalanže
1. çoğul şahıs2. çoğul şahıs3. çoğul şahıs
DoğuBatıDoğuBatıDoğuBatı
Nominatifške ške ške ške ške ške
Jenitifškenan škəmnän škendan škəmбän škenə̑štə̑n škəməštən
Akuzatifškenam škəmnäm škendam škəmбäm škenə̑štə̑m škəməštəm
DatifŠkanna škəlännä škanda škəländä škanə̑št škəlänəštə
škalanna škalanda škalanə̑št

Karşılıklı zamirler

Karşılıklı zamirler ikte-ßese (doğu), pigte-ßesa (batı), kelimenin tam anlamıyla 'birbiri' anlamına gelir. Büküm öğeleri içindedir. Genellikle sadece ikinci kısma eklenir. Bununla birlikte, istisnai olarak, birinci kısım aynı iyelik ekine ve ikinci kısımla biten aynı durum ekine sahip olabilir.[1]

Aşağıdaki iyelik ekleri Çirmiş'te bulunur:[1]

DoğuBatı
1. tekil şahıs-m, -em -em (-m)
2. tekil şahıs-t, -et, (-č) -et (-c)
3. tekil şahıs-že, -žo, -ž

-še, -šo, -šö, š

-žə̑, -žə, -ž

-šə̑, -šə, -š

1. çoğul şahıs-na -na, -nä
2. çoğul şahıs-бa, -ta -бa, -бä, -ta, -tä
3. çoğul şahıs-št -štə̑, -štə

Doğu yazı dili için sapma örüntüsü aşağıdaki gibidir:[1]

olmaßütkepkakuyu
ElmaSuKapBüyük
1. tekil şahısolmam ßüбem kepkem kuyuem
2. tekil şahısolmat ßüбet kepket kuyuet
3. tekil şahısolmaže ßütšö kepkə̑že kuyužo
1. çoğul şahısolmana ßütna kepkə̑na kuyuna
2. çoğul şahısolmaбa ßütta kepkə̑бa kuyuбa
3. çoğul şahısolmašt ßüбə̑št kepkə̑št kuyušt

Batı yazı dili için, sapma modeli aşağıdaki gibidir:[1]

olmaßətkepkakoyo
ElmaSuKapBüyük
1. tekil şahısolmaem ßəбem kepkem koyoem
2. tekil şahısolmaet ßəбet kepket koyoet
3. tekil şahısolmažə̑ ßətšə kepkəžə koyožə̑
1. çoğul şahısolmana ßətnä kepkənä koyona
2. çoğul şahısolmaбa ßəttä kepkəбä koyoбa
3. çoğul şahısolmaštə̑ ßüбə̑štə kepkəštə koyoštə̑

Olumsuzluk fiili

Olumsuzlama fiili, kusurlu bir oluşuma sahip düzensiz bir fiildir. Yani, düzenli bir fiilin sahip olduğu tüm formlara sahip değildir. Örneğin olumsuzluk eklerinden tamamıyla ayrıdır.[2]

Sonlu olmayan formlardan tamamen yoksundur. Şimdiki zaman, basit geçmiş zaman, emir kipi, ismin hallerinden türetilen diğer tüm ekler formlarda olumsuzlaşmayı ifade etmek için kullanılır. Olumsuzluk fiilinin tamamlayıcısı, olumsuzluk halidir.[2]

olumsuzlama fiili örnek: тол- ‘gelmek’
Gösterge Mevcut 1. tekil şahıs ом ом тол
2. tekil şahıs от от тол
3. tekil şahıs огеш ~ ок огеш ~ ок тол
1. çoğul şahıs огына ~ она огына ~ она тол
2. çoğul şahıs огыда ~ ода огыда ~ ода тол
3. çoğul şahıs огыт огыт тол
Gösterge Basit Geçmiş 1 1. tekil şahıs шым шым тол
2. tekil şahıs шыч шыч тол
3. tekil şahıs ыш ыш тол
1. çoğul şahıs ышна ышна тол
2. çoğul şahıs ышда ышда тол
3. çoğul şahıs ышт ышт тол
Zorunlu 1. tekil şahıs - -
2. tekil şahıs ит ит тол
3. tekil şahıs ынже ынже тол
1. çoğul şahıs - -
2. çoğul şahıs ида ида тол
3. çoğul şahıs ынышт ынышт тол
Arzulu 1. tekil şahıs ынем ынем тол
2. tekil şahıs ынет ынет тол
3. tekil şahıs ынеж ынеж тол
1. çoğul şahıs ынена ынена тол
2. çoğul şahıs ынеда ынеда тол
3. çoğul şahıs ынешт ынешт тол

Olumsuzluk eki kullanılmadan fiil ile oluşturulan olumsuzluk cümlesi. Aşağıdaki tabloda simdi zamana air yüklem kullanarak olumsuzlaştırma örneği var.[2]

Те мыланна полшеда але огыда? Bana yardım edecek misin etmeyecek misin?
Озаҥыш эрла кудалына, огына? Yarın Kazan'a gidecek miyiz, gitmeyecek miyiz?
Петровмыт кастене ярсат, огыт? Petrovlar akşamları serbest mi değil mi?

Bununla birlikte, burada bazı alternatif formlar ortaya çıkar: огым birinci tekil tekilde (ом yerine) огым 'yapmıyorum', огыт огыт ikinci tekil şahısta (от yerine), ите Zorunlu ikinci tekil şahısta 'yapma' (ит yerine).[2]

– Шӱрым кочкат?

– Тау, огым. Шужышо омыл.

- Çorba yiyecek misin?

– Teşekkürler, yapmayacağım. Aç değilim.

Киношко мый денем кает, огыт? Benimle sinemaya gidiyor musun, gitmiyor musun?
Кеч йод, кеч ите – тудо садак огеш полшо. Sor ya da yapma - o zaten yardım etmeyecek

Kelime sırası

Mari'de olumsuzlama fiili ve bağlaç biçimi birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Diğer öğelerin (örneğin, zarflar, zamirler) aralarındaki boşluğu doldurması olağandışıdır ve sözcük sırasının değişmesi olağan değildir - bağlaç biçimi varsayılan olarak olumsuzlama fiilini takip eder. Ancak -ат, -ак ve гына gibi enklitik parçacıklar olumsuzlama fiiline eklenebilir ve böylece olumsuzlama fiili ile bağlaç biçimi arasındaki boşluğu işgal edebilir. Çok nadiren, zarf-fiil ve bağlaç biçimi görünüşsel bir yardımcı yapı olduğunda, olumsuzlama fiili ile bağlaç biçimi arasında da zarf-fiillerle karşılaşılabilir.[2]

Ме тудлан оҥай пӧлекым конденна, а тудо огешат ончал. Ona ilginç bir hediye getirdik, bakmıyor bile.
Ужмем нуным ок шу, ыныштак тол. Gelmeseler de onları görmek istemiyorum.
– Кеҥежше тений шыже гай.

– Ит гына ойло, йӱштылашат огеш лий.

– Yaz bu yıl sonbahar gibi.

- Yüzmeye bile gidemiyorsun demezsin.

Ида курныжланен шинче! Açgözlü olma!

Sonlu olmayan formlar

Her iki yazı dilinin gramerinde iki mastar, dört ortaç ve beş gerund ulaç.[1]

Mari'nin iki mastarı, temel mastar ve gerekli mastardır. Temel mastar bir işaret formu olarak kullanılır, ancak bu form fiilin hangi çekime ait olduğunu göstermez. Doğu ve batı edebiyat dillerinde gerekli mastar farklı eklerle oluşturulmuştur.[1]

Mari dilinin dört katılımcısı şunlardır: aktif ortaç, pasif ortaç, gelecek ortaç ve olumsuz ortaç.[1]

Pasif ve fütüristik ortaç genellikle mastar gibi kullanılır. Ayrıca sıfat-fiil ekleri ile oluşturulan birçok form sözcükselleştirilmiştir.

Bahsedildiği gibi, Mari'nin beş ulaçları vardır: olumlu öğretici ulaç, olumsuz talimat ulaç, erken eylem ulaç, müteakip eylem ulaç ve eşzamanlı eylem ulaç.[1]

Bahsedilen ulaçlardan ikisi öğreticidir: biri olumlu, diğeri olumsuzlanmış ulaçtır.[1]

Mastar

Temel mastarın karakteri doğu yazı dilinde -aš ve batı yazı dilinde -aš, -äš şeklindedir. Bu mastarlar, fiilin iki çekimden hangisine ait olduğunu söylemez:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -aš tolaš gelmek
Batı -aš, -äš kolaš ölmek

Mastar kullanımı çok yaygındır. Kendisinden sonraki 2. veya 3. tekil şahısın iyelik eki, mastarın birçok işlevinde belirleyici bir görev üstlenebilir. Öte yandan, iyelik eki genellikle mastarın failini ifade etmek için kullanılır; Burada elbette tüm iyelik ekleri söz konusudur.[1]

İki yazı dili, çekinik mastar olarak farklı biçimler kullanır. Doğu yazı dilindeki formun işareti -man, batı yazı dilininki -mə̑la, -məlä:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -man tolam

kolə̑man

gelmek zorunda

ölmek zorunda

Batı -mə̑la

-məlä

tolmə̑la

kolə̑mə̑la

gelmek zorunda

ölmek zorunda

Man-mastar olumsuz bir yüklem olarak ortaya çıkar; ajanı genellikle bir datif ile ifade edilir, ancak h.B. lijaš "olmak" fiiline göre, aynı zamanda bir aday aracı olacaktır.[1]

Mastar yardımcı fiil liješ “will” veya basit geçmiş formlar ə̑l'e veya olmaš olarak kullanılabilir. Liješ, ifadenin fütürist karakterini vurgular. Mastar + preterital yardımcı fiilden yapılan yapım ile sırasıyla geçmişte olması gereken bir eylem, diğer yandan da gerekli olmasına rağmen gerçekleşmesi belirsiz olan geleceğe ait bir eylem ifade edilir.[1]

-Mə̑la, -məlä ile oluşturulan mastar fiili batı lehçeleri dışındaki bazı lehçelerde de bilinir, ancak yazı dilinde öncelikle batı yazı diline aittir. Bu çekinik-fütürik mastar da yalnızca bir yüklem olarak görünür. Mastarın olası bir aracısı bir datif ile ifade edilir.[1]

Man-mastarda olduğu gibi, bu mastara yardımcı fiiller de eklenebilir.[1]

Ortaç

Aktif ortaç işareti doğu yazı dilinde -še, -šo, -šö ve batı yazı dilinde -šə̑, -šə'dir:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -še, -šo, -šö tolšo

kolə̑šo

geliyor, gel

ölüyor, öldü

Batı -šə̑, -šə tolšə̑

kolə̑šə̑

geliyor, gel

ölüyor, öldü

Pasif ortaç işareti doğu yazı dilinde -me, -mo, -mö ve batı yazı dilinde -mə̑, -mə'dir:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -me, -mo, -mö tolmo

kolə̑mo

gelmek

öldü

Batı -mə̑, -mə tolmə̑

kolə̑mə̑

gelmek

öldü

Me eki olan formlar hem ortaç hem de mastar olarak kullanılır. Katılımcının aracısı genellikle yalın veya tamlayan bir durum aracılığıyla ifade edilir.[1]

Fütüristik ortaç işareti doğu yazı dilinde -šaš ve batı yazı dilinde -šašlə̑k, -šäšlə̑k'dir:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -šaš tolšaš

kolə̑šaš

"Gelecek, gelmek zorunda"

"Ölmek, ölmek zorunda olmak"

Batı -šašlə̑k, -šäšlə̑k tolšašlə̑k

tolə̑šašlə̑k

"Gelecek, gelmek zorunda"

"Ölmek, ölmek zorunda olmak"

Daha uzun ek, batı lehçesi dışındaki bazı lehçelerde de bilinir; Öte yandan, daha kısa varyant batıda da bilinmiyor.

Katılımcının anlamı fütürik-gereksinimlidir, hem katılımcı hem de mastar kullanım bulur.[1]

Negatif ortaç işareti doğu yazı dilinde -бə̑me, -бə̑mo, -бə̑mö, -tə̑me, -tə̑mo, -tə̑mö ve batı yazı dilinde -бə̑mə̑, -бəmə, -tə̑mə̑, -təmə:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -бə̑me, -бə̑mo, -бə̑mö, -tə̑me, -tə̑mo, -tə̑mö tolбə̑mo

kolбə̑mo

Gelmiyor

Ölmek değil, ölmemek

Batı -бə̑mə̑, -бəmə, -tə̑mə̑, -təmə toltə̑mə̑

kolə̑бə̑mə̑

Gelecek, gelmek zorunda

Ölmek, ölmek zorunda olmak

Bu ortaç, görünüşe göre, tüm olumlu ortaçların olumsuz bir karşılığı olarak kullanılır. Anlamına göre hem aktif hem de pasif olabilir ve hem tamamlanmış hem de bitmemiş bir eylemi ifade eder.[1]

Ulaç

Her iki yazı dilinde de olumlu öğretici ulaçların eki -en, -n'dir. Ünsüz kökü en az iki heceli olan 1. çekimdeki bazı fiillerden, sadece kök bazen bu ulaç olarak kullanılabilir, yani bu fiillerin olumsuz bükülme görünen ve 2. tekil kişi.[1]

Bükülme örnekleri:[1]

Yazı dili Fiil Tercüme
Doğu, Batı -tolə̑n gelmek
Doğu, westlich kolen ölmek
Doğu ošem ošemə̑n Beyaz, parlaklaşıyor; beyaz, parlak hale geldi
Batı ošem ošemən Beyaz, parlaklaşıyor; beyaz, parlak hale geldi

Her iki yazılı dilde de olumsuz öğretici ulaç'ın eki -be, -te'dir:[1]

Yazı dili Fiil Tercüme
Doğu tolбe

kolə̑бe

gelmeden

Ölmeden

Batı tolte

kolə̑бe

gelmeden

Ölmeden

Erken eylem ulaç eki doğu yazı dilinde -mek (e) ve batı yazı dilinde -mə̑k (ə̑), -mək (ə)’dir:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -mek(e) tolmek(e)

kolə̑mek(e)

Ben geldikten sonra gelmek vb.

Ben öldükten sonra ölmüş olmak vb.

Batı -mə̑k(ə̑), -mək(ə) tolmə̑k(ə̑)

kolə̑mə̑k(ə̑)

Ben geldikten sonra gelmek vb.

Ben öldükten sonra ölmüş olmak vb.

Gerund, ana fiilin eyleminin peşinden ne olduğunu ifade eden bir zarf olarak kullanılır. Sebeb genellikle özne tarafından belirtilir, ancak aynı zamanda, gerund'a eklenmiş bir yalın, tamlayan veya iyelik eki ile gösterilen ayrı bir ajana da sahip olabilir.[1]

Sonraki eylemin ulaç eki doğu yazı dilinde -meš (ke) ve batı yazı dilinde -meš (kə)’dir:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -meš(ke) tolmeš(ke)

kolə̑meš(ke)

gelmek yerine gelene kadar

Ölmek yerine ölene kadar

Batı -meš(kə) tolmeš(kə)

kolə̑meš(kə)

gelmek yerine gelene kadar

Ölmek yerine ölene kadar

Ekin daha kısa ve daha uzun varyantı eşanlamlı olarak kullanılır. Daha kısa varyant tamamen bir latin formu gibidir. Daha uzun olanı, isimlerin datif biçiminden farklıdır, çünkü orijinal durum ekinin önünde her zaman tam e ünlüsüne sahiptir; bu durum ekin son seslisinin doğu yazı dilinde her zaman -e, batı yazı dilinde -ə olduğunu belirler.[1]

Ulaç'ın ajanı genellikle özne aracılığıyla ifade edilir. Bununla birlikte, ulaç, aynı zamanda, bir yalın, tamlayan veya ulaç eklenmiş bir iyelik eki ile belirtilen farklı bir aracıya da sahip olabilir.[1]

Eş zamanlı eylem fiilinin son eki doğu yazı dilinde -šə̑la ve batı yazı dilinde -šəlä'dir:[1]

Yazı dili Fiil Tercüme
Doğu, Batı tolšə̑la

kolə̑sə̑la

gelirken,

ölürken, ölmek

Ulaç, ana fiille eşzamanlı olan bir eylemi ifade eden zamansal bir zarf olarak kullanılır. Bu genellikle özne ile aynı faile sahiptir. Bu durumda ulaçtan sonra özneye karşılık gelen bir iyelik eki gelebileceği gibi eksiz de olabilir. Bununla birlikte, gerund genellikle iyelik eki ile ifade edilen kendi aracısına da sahip olabilir; En azından diyalektik olarak, bir tamlama biçimi de bir fail olarak görünebilir. Batı yazı dilinde ve bazı doğu ağızlarında iyelik eki beklendiği gibi zarf-fiil ekinden sonra gelir, ancak doğu yazı dilinde ve birçok lehçede de iyelik eki garip bir şekilde ekin ortasına yerleşir: -la öğesinden önce.[1]

Diğer kategoriler

Sıfatlar

Çirmiş'teki isimler ve sıfatlar aynı şekilde çekimlenebilir. Çirmiş'te isimler ve sıfatlar arasındaki sınır oldukça belirsizdir. İsimler kadar iyi sıfatlar olan birçok kelime vardır:[1]

O kelye 'derin, derin'

Seme 'siyah, siyah renk'

Sokso 'sıcak, sıcaklık'

Bazı sözcükler ve tümceler

Türk dilleri ile çok benzerliği olan sözcüklere sahiptir. Not: Örneklerdeki tire işareti, sözcükler okunurken vurgunun nerede olacağını gösterir, Mari dilinde vurgu işareti kullanılmaz.

  • По́ро ке́че / Póro kéçe - İyi günler
  • Ку́гу та́у / Kúgu táu - Teşekkürler
  • ик, кок, кум, ныл, вич / ik, kok, kum, nıl, viç - bir, iki, üç, dört, beş
  • куд, шым, канда́ш, инде́ш, лу / kud, şım, kandáş, indéş, lu - altı, yedi, sekiz, dokuz, on
  • мут/mut - sözcük
  • ава / ava - anne, ana. (Tıva Türkçesinde anne'ye ava denir)
  • саре / sare - sarı (renk)
  • пире / pire - börü (bozkurt)
  • пакча / pakça - bahçe

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as Alhoniemi, Alho. 1993. Grammatik des Tscheremissischen (Mari). Hamburg: Buske. 253pp
  2. ^ a b c d e Riese, Timothy; Bradley, Jeremy; Schötschel, Monika; Yefremova, Tatiana 2019. Mari (марий йылме): An Essential Grammar for International Learners. [Draft version] Vienna: University of Vienna. [published online at grammar.mari-language.com]

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Grekçe</span> Yunancanın İlk Çağda konuşulan hali

Grekçe veya Antik Yunan dili, Antik Yunanistan'da ve Doğu Akdeniz havzasında MÖ 9. yüzyıldan MS 6. yüzyıla kadar konuşulmuş olan ölü bir dildir. Arkaik, Klasik ve Helenistik dönemleri vardır. Antik Yunanca olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Fince</span> Sondan eklemeli Finlandiyanın resmi dili

Fince (

<span class="mw-page-title-main">Mari El</span> Rusyaya bağlı özerk cumhuriyet

Mari El Cumhuriyeti, Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyettir.

<span class="mw-page-title-main">Abhazca</span>

Abhazca, Kuzeybatı Kafkas dillerinden biridir. Esas olarak Abhazya, Türkiye’de, Suriye, Almanya, Hollanda, Rusya ve Acaristan 'da konuşulur. Abhazya Cumhuriyeti’nin Rusça ile birlikte resmi dilidir. Abhazca, Abhazya’da yaklaşık 150 bin kişi tarafından konuşulur.

Cümle veya tümce; bir ifade, soru, ünlem veya emiri dile getiren; kendi başına anlamlı sözcükler dizisi. Çoğunlukla özne, tümleç ve yüklemden meydana gelir. Bazen yan cümleciklerle anlamı pekiştirilir veya genişletilir.

İyelik ekleri veya sahiplik ekleri, isimlere ve isim görevinde kullanılan sözcüklere eklenerek kime veya neye ait olduğunu bildiren ekler.

Türkçede ismin hâlleri ; kelimeleri belirtme (yükleme), yönelme, bulunma ve ayrılma açısından tanımlayan, sözcüğün yalın hâl ile hâl eki almış durumlarından her biridir. Türkçede ismin beş farklı hâlleri vardır:

Ek-fiil, ek-eylem veya cevher fiil, Türkçede isimlerin sonuna eklenerek onları yüklem haline getiren bir ektir. Bu ek Eski Türkçe "ér- : olgunlaşmak, yetişmek, tamam olmak" fiilinden evrilip zaman içinde "i-mek" haline gelmiş ve zamanla kökünün de erimesiyle bugün sadece “şu veya bu durumda bulunmak” manalarını cümleye katan (i)-di, (i)-miş, (i)-se ve (i)-dir halleri kalmıştır. Diğer dillerden muadil olarak İngilizce "to be",Latince "esse" fiilleri örnek verilebilir.

Hantıca ya da Hantı dili veya Ostyak dili, Rusya'nın Hanti-Mansi ve Yamalo-Nenets özerk bölgelerinde yaşayan ve Hantılar tarafından konuşulan bir Ural dildir. 1994 yılında Salminen ve Janhunen tarafından yapılan araştırmalara göre Rusya'da 12,000 adet Hantıy dili konuşan nüfus bulunmaktadır. Ural dillerinin Ugor koluna mensup Hantı dili, Mansi dili ile beraber Ob-Ugor dillerini oluşturmaktadır. Dil ayrıca Macarca ile akrabadır.

Mansice veya eski adıyla Vogulca, Rusya'nın Hanti-Mansi Özerk Okrugu'nda ve Sverdlovsk Oblastı'nda yaşayan Mansilerce konuşulan bir dildir. Obi Nehri çevresi, Mansi dilini konuşulduğu yer olarak gösterilmektedir. 1990 sayımlarına bakıldığında Rusya'da 3.184 kişinin anadili Mansi dili idi. Ancak bu sayı 2002'de 2.746'ya kadar düştü.

Fiilimsi ya da eylemsi, fiillerden türemelerine karşın fiilin bütün özelliklerini göstermeyen; cümle içerisinde isim soylu sözcükler gibi kullanılan fiil soylu kelimelerdir. Türkçede fiilimsiler, fiillere yapım ekleri ekleyerek oluşturulur. Fiilimsi aldığı yapım ekine göre cümlede isim, sıfat ya da zarf olarak kullanılabilir.

Fransızca dil bilgisi, diğer Latin dilleri dil bilgileriyle benzerlikler barındıran, Fransızcanın yani Fransız dilinin kullanımındaki kuralların bütünü, dil bilgisidir.

Aleutça ya da Unanganca, Aleut dili, Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı Aleut Adaları ile Pribilof Adalarında ve Rusya'da Kamçatka Krayına bağlı Komandor Adalarında Aleutlar ya da Unanganlar tarafından konuşulan ve Eskimo - Aleut dilleri ailesinin tek başına iki kolundan birini oluşturan dil. Alaska'daki 2.300 kişilik nüfustan 150 kadarı, Rusyadaki 200 kişilik nüfustan ise ancak 5 tanesi anadillerini konuşabiliyor

Gramerde subjonktif kip, genelde yan cümlelerde kullanılan bir fiil kipidir. Dilek, his, ihtimâl, hüküm, görüş, ihtiyaç veya henüz gerçekleşmemiş bir fiil gibi çeşitli gerçekleşmemiş durumları ifade etmek için kullanılır. Bazen konjonktif kip veya şart kipi olarak da değinilebilir, konjonksiyonları (bağlaçları) izlediği için. Subjonktifin kullanımına dair ayrıntılar dilden dile değişir.

Dilek kipleri veya tasarlama kipleri; Türkçede fiillerin gereklilik, istek, dilek, şart veya emir bildiren hallerinden her biri. Optatif olarak da bilinir. Bu kiplerde "zaman" ifadesi yoktur. Türkçede dört dilek kipi vardır:

İmlâ veya yazım, bir dilin söz varlığını o dilde yürürlükte olan ses, şekil, köken vb. kurallara uygun olarak yazıya geçirme; dildeki sözleri kurallarına uygun olarak yazma. Alfabetik dillerde standart belirleme açısından imlâ, ortografi biliminin bir alt disiplinidir.

Şahıs eki veya kişi eki, yüklemin kişisini (özneyi) belirten ek. Fiil kiplerine veya ek-fiillere eklenerek işin veya oluşun kim tarafından gerçekleştirildiğinin anlaşılmasını sağlayan eklerdir.

İsim-fiil, mastar veya eylemlik, fiillerin cümlede isim görevinde kullanılan hâli. Türkçedeki üç fiilimsi grubundan biridir. Fiil kök veya gövdelerine -me, -mek veya -iş mastar eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. Bu eklerde ses uyumlarına göre gerekli değişiklikler yapılır.

Sorani dilbilgisi, Irak ve İran'da konuşulan bir Kürtçe lehçesi olan Soranicenin dilbilgisidir.

Lazca bir Güney Kafkas dilidir. Bazı durumlarda Zan dilinin güney lehçesi olarak kabul edilir, bu durumda kuzey lehçe de Megrelce olur.